ماه نوامبر، تحت عنوان ماه جهانی “آگاهی از سرطان ریه” نام‌گذاری شده است. در این راستا، به تبیین ابعاد مختلف سرطان ریه و راه‌های پیشگیری و درمان آن می‌پردازیم.
ریه‌ها ارگان‌هایی اسفنجی در داخل قفسۀ سینه هستند که به‌هنگام دم اکسیژن را وارد بدن و در هنگام بازدم، دی‌اکسیدکربن را از بدن خارج می‌کنند.
سرطان ریه اصلی‌ترین عامل مرگ ناشی از سرطان در ایالات متحدۀ آمریکاست. در این میان سیگاری‌ها بیشتر در معرض سرطان ریه قرار می‌گیرند. جالب است بدانید حتی اگر پس از سال‌های طولانی سیگار کشیدن اقدام به ترک سیگار کنید، باز هم می‌توانبد تا حد چشم‌گیری از خطر ابتلا به سرطان ریه بکاهید.
علائم و نشانه‌ها
حقیقتاً باید گفت سرطان ریه در مراحل ابتدایی خود علائم تشخیصی خاصی ندارد و این نشانه‌ها معمولاً در سرطان ریۀ پیشرفته دیده‌می‌شوند.
سرطان ریه می‌تواند شامل این علائم و نشانه‌ها باشد:
- سرفۀ جدیدی که مدت زمان زیادی باقی می‌ماند
- “سرفه سیگاری” یا تغییرات در سرفه‌های مزمن
- سرفه‌های خونی – حتی به مقدار کم
- کوتاهی نفس
- درد قفسۀ سینه
- با صدا نفس کشیدن (صدای خِس خِس در هنگام نفس کشیدن)
- خشکی و خشونت صدا
- کاهش وزن خودبه‌خودی
- درد استخوان
- سردرد
مراجعه به پزشک
درصورت مشاهدۀ علائم و نشانه‌ها به پزشک مراجعه کنید. حتی اگر مدت زمان زیادی است که قادر به ترک سیگار نیستید، می‌توانید از پزشک خود کمک بگیرید. پزشک می‌تواند با مشاوره، تجویز دارو و محصولات شبه‌نیکوتینی جایگزینِ سیگار به شما کمک کند.
سیگار و سرطان ریه
سیگار کشیدن اصلی‌ترین عامل سرطان ریه، هم برای کسانی که سیگار می‌کشند و هم برای کسانی که در معرض دود سیگار قرار می‌گیرند (دود دستِ دوم)، می‌باشد. اما سرطان ریه می‌تواند در کسانی تجربۀ دود سیگار را نداشته‌اند هم رخ بدهد؛ در عمدۀ این موارد عامل محیطی ایجادکنندۀ سرطان شناخته نمی‌شود.
پزشکان بر این باورند که سیگار به سلول‌های پوشانندۀ ریه‌ها و مجاری تنفسی آسیب می‌رساند. هنگامی که دود سیگار را در هنگام دم به ریۀ خود وارد می‌کنید، مواد کارسینوژن (سرطان‌زا) بافت ریه را موردِ تغییرِ آنی می‌دهند. در ابتدا، بدن قادر به اصلاح این تغییرات است اما با ادامه‌یافتن این روند، آسیب‌های سلولی منجر به تغییر ساختار و عملکرد غیرطبیعی سلول‌های پوشاننده می‌شوند.
انواع
سرطان ریه براساس شکل میکروسکوپی ریه به دو دستۀ عمده تقسیم می‌شود که هرکدام درمان خاص خود را دارند. این دو دسته عبارت‌اند از:
- سرطان سلول کوچک ریه: در افرادی که زیاد سیگار می‌کشند رخ میدهد.
- سرطان سلول غیرکوچک ریه: سرطان ریۀ سلول غیرکوچک، لفظ عمده‌ای است که برای انواع مختلفی از سرطان ریه به‌کار می‌رود. این دسته، شایع‌تر بوده و شامل سه گروه مهم می‌باشد:
- سرطان سلولی فلسی
- آدنوکارسینوم
- سرطان سلول بزرگ
ریسک‌فاکتورها
- سیگار کشیدن: ترک سیگار، در هر سن و در هر مرحله‌ای، تاثیر به‌سزایی در کاهش خطر ابتلا به سرطان ریه دارد.
- قرار گرفتن در معرض دود دست‌ِدوم
- گاز رادون: در طبیعت از شکسته‌شدن اورانیوم در سیالات، سنگ و آب ایجاد می‌شود و درنهایت درمعرض تنفس قرار می‌گیرد. سطح خطرناک رادون می‌تواند حتی در خانه‌ها دیده‌شود. تست‌های سنجش میزان رادون محیط به‌راحتی قابل دسترسی و تهیه هستند.
- آزبست (پنبۀ نسوز) و سایر موادی که سرطان‌زا شناخته می‌شوند، از جمله آرسنیک، کروم و نیکل. لازم به ذکر است که اثر منفی این ترکیبات در افراد سیگاری بیشتر است.
عوارض
از عوارض سرطان ریه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کوتاهی نفس: افراد مبتلا به سرطان ریه ممکن است به کوتاهی نفس مبتلا شوند، چرا که تودۀ سرطانی با رشد خود اقدام به تنگ و مسدود کردن راه‌های هوایی می‌کند. سرطان ریه هم‌جنین می‌تواند با انباشتن هوای اطراف ریه، از باز شدن کامل زیه در هنگام دَم جلوگیری کند.
- سرفه‌های خونی: سرطان ریه می‌تواند منجر به خون‌ریزی در مسیر تنفسی شود که این امر باعث حضور لخته‌های خون در سرفه می‌گردد (Hemoptysis). این خون‌ریزی ممکن است گاهاً بسیار شدید باشد که البته قابل درمان است.
- درد: سرطان ریۀ پیشرفته – که می‌تواند به آستر ریه و سایر نقاط بدن، مثل استخوان، هم پخش شود – با درد همراه است. بهتر است هرگونه درد را با پزشک خود درمیان بگذارید. تجویز دارو، پرتودرمانی و سایر روش‌های درمانی می‌تواند به کاهش دردتان کمک کنند.
- افیوژن جنبی (Pleural Effusion): سرطان ریه می‌تواند منجر به تجمع و انباشتگی مایع جنب شود. همان‌گونه که ذکر شد، یکی از نشانه‌های این مسئله، کوتاهی نفس است.
- متاستاز: سرطان ریه عمدتاً به قسمت‌های دیگر بدن – از جمله مفز و استخوان – پخش می‌شود. سرطانی که متاستاز میدهد، معمولاً با درد، تهوع، سردرد و علائم دیگر – با توجه به ارگان درگیر – همراه است. احتمال درمان در سرطان ریه‌ای که متاستاز داده، بسیار کم است و روش‌های درمانی در این مرحله تنها برای کاهش عوارض و علائم و افزایش طول عمر فرد کاربرد دارند.
مراحل پیشرفت
- سطح اول: تودۀ سرطانی محدود به ریه است و به گره‌های لنفاوی نرسیده‌است. اندازۀ توده کمتر از ۲ اینچ (۵ سانتی‌متر) است.
- سطح دوم: تودۀ سرطانی از ۲ اینچ بزرگ‌تر شده، یا با وجود اندازۀ کوچک، ساختارهای نزدیک مثل دیوارۀ قفسۀ سینه، دیافراگم یا پردۀ جنب را هم درگیر کرده‌است. هم‌چنین ممکن است سرطان به گره‌های لنفاوی مجاور نیز منتشر شده باشد.
- سطح سوم: تودۀ سرطانی بسیار بزرگ شده و ارگان‌های نزدیک را هم درگیر کرده‌است، یا توده‌ای کوچکتر، از طریق گره‌های لنفاوی به ارگان‌های دورتر هم در حال گسترش است.
- سطح چهارم: سرطان به ریۀ دیگر و سایر نقاط دور بدن گسترش پیدا کرده‌است.
پیشگیری
حقیقتاً هیچ روش قطعی و مطمئنی برای پیشگیری از سرطان ریه وجود ندارد، امّا می‌توان خطر ابتلا به آن را کاهش داد.
- دوری از سیگار: اگر تا به‌حال سیگار نکشیده‌اید، هرگز سمتش نروید! با فرزندان خود در رابطه با خطرات سیگار و نقش آن به‌عنوان مهم‌ترین فاکتور در ابتلا به سرطان ریه صحبت کنید. آگاهی نوجوانان از مضرات سیگار می‌تواند در غلبۀ آن‌ها بر فشار هم‌سالان بسیار موثر باشد.
- ترک سیگار: از همین امروز، سیگار را کنار بگذارید.حتی اگر سال‌هاست که سیگار می‌کشید، ترک سیگار می‌تواند خطر ابتلا به سرطان ریه را به‌‍‌شدت کاهش دهد.
- دوری از دود دست‌دوم: اگر در محل کار یا در خانوادۀ خود شخص سیگاری دارید، او را تشویق به به ترک سیگار کنید یا حداقل از آن‌ها بخواهید تا در فضای آزاد سیگار بکشند.
- دوری از مواد سرطان‌زا: از کارسینوژن‌ها و مواد سمی دوری کنید. اگر باید در محل کار خود از ماسک استفاده کنید، هرگز آن را فراموش نکنید. تاثیر این مواد در افراد سیگاری بیشتر است.
- مصرف زیاد میوه و سبزی: رژیم غذایی سالم و غنی از میوه‌جات و سبزیجات انتخاب کنید. البته این نکته را هم در نظر بگیرید که مصرف دوز بالای ویتامین هم می‌تواند در نوع خود خطرناک باشد.
- ورزش روزانه: اگر عادت به ورزش روزانه ندارید، از همین امروز شروع به ورزش کنید.
