خروس‌ماهی ماهی‌خوار (!) در ساحل شرقی آمریکا، کودزوی سریع‌رشد در جنوب آمریکا و وزغ نیشکر زهر‌آگین در استرالیا، نمونه‌هایی از گونه‌های به غایت مهاجم به شمار می‌آیند. اما همان‌طور که می‌دانیم همیشه جا برای بدتر شدن وضعیت وجود دارد! به همین دلیل، طبیعت تصمیم گرفته تهاجمی ترین گونه در حیات وحش را از چشم انسان پنهان سازد. قارچ دیگچه ای دوزیستان یا قارچ کیترید عنوان تهاجمی ترین گونه موجود در حیات وحش را به خود اختصاص داده است. اما چرا باید یک قارچ میکروسکوپی تا این حد مهاجم باشد؟ در ادامه به این سوال پاسخ خواهیم داد.
نتایج مطالعه‌ای که به تازگی بر روی موارد مرگ و میر ناشی از تماس با نوع خاصی از قارچ صورت گرفته، نشان داده است که قارچ دیگچه ای دوزیستان (chytrid fungus) تهاجمی‌ترین گونه‌ای است که در حیات وحش می‌توان یافت. نتایج این مطالعه روز سه‌شنبه‌ی گذشته در ژورنال معتبر Science منتشر گردید.
گونه‌ی بیماری‌زای B. dendrobatidis، که عامل اصلی کیتریدیومایکوز محسوب می‌شود، از گونه‌های قارچی بومی شبه جزیره‌ی کره است. به نظر می‌رسد تجارت بین‌المللی حیوانات خانگی در اوایل قرن بیستم موجب شده این قارچ از شبه جزیره‌ی کره به سایر مناطق دنیا نیز انتقال پیدا کند. الگوی انتشار هاگ‌های این قارچ نیز با مسیر تجارت حیوانات خانگی – به خصوص نوعی از قورباغه – هم‌خوانی دارد. کیتریدیومایکوز (chytridiomycosis) نوعی عفونت قارچی است که در دوزیستان دیده می‌شود.
دوزیستان از طریق پوست مرطوب و ظریفی که دارند تنفس می‌کنند. در ساختار پوست بدن این جانوران پروتئینی به نام کراتین حضور دارد، که در مو و ناخن ما نیز یافت می‌شود. قارچ کیترید آبزی از طریق شنا در آب‌های آلوده و تماس پوستی بین دوزیستان انتقال پیدا کرده و پس از آلوده ساختن پوست، کراتین را از بین می‌برد. پیشرفت عفونت قارچی در پوست جانور باعث بر هم خوردن تعادل الکترولیت‌ها (یون‌های ضروری برای تداوم عملکرد سلولی) می‌شود، چرا که پوست نقش بسیار مهمی در حیات دوزیستان دارد. این مسئله در نهایت موجب می‌شود قورباغه، وزغ و یا سمندر آلوده به قارچ دیگچه ای جان خود را در اثر سکته‌ی قلبی از دست بدهد (به دلیل نقش یون‌ها در انقباض عضله‌ی قلب).
پیشنهاد نویسنده: قارچ bd منشاء رازآلود ویرانگرترین بیماری حیات وحش
تا جایی که گزارش‌ها ما را به گذشته می‌برند، شمار کثیری از قورباغه‌ها از دهه‌ی ۱۹۷۰ است که قربانی این قارچ مهاجم شده‌اند. با این حال، دانشمندان مدت‌ها بعد در سال ۱۹۹۸ توانستند قارچ کیترید را شناسایی کنند. نه سال پس از شناسایی B. dendrobatidis، پژوهشگران بالأخره در سال ۲۰۰۷ به این نتیجه رسیدند که قارچ دیگچه ای دوزیستان عامل اصلی مرگ و میر وسیع قورباغه‌ها در گذشته بوده است. برآوردها نشان داده است که این قارچ تا کنون قادر بوده بیش از ۲۰۰ گونه از قورباغه‌ها را آلوده سازد.
محققان در جریان پژوهشی که اخیراً نتایج آن را در ژورنال Science منتشر کرده‌اند، با مراجعه به متون قدیمی، پیمایش پایگاه‌های داده و مشورت با متخصصین این حوزه توانستند اطلاعات گردآوری شده در مورد مرگ و میر ناشی از این قارچ مهاجم را در قالب یک نقشه پیاده‌سازی نمایند.
بیماری کیتریدیومایکوز طی ۵۰ سال گذشته بالغ بر ۵۰۱ گونه از دوزیستان را آلوده ساخته است. ۹۰ مورد از این ۵۰۱ گونه امروزه دیگر وجود نداشته و منقرض شده‌اند. جمعیت وزغ‌ها و قورباغه‌های ساکن در بخش‌های مرکزی و جنوبی آمریکا، و استرالیا بیش‌‌ترین آسیب را در این بین متحمل شده‌اند. این آمار نشان‌دهنده‌ی بزرگ‌ترین تنوع‌زدایی زیستی ثبت شده است که به یک گونه‌ی بیماری‌زا نسبت داده شده است. همین مسئله موجب می‌شود B. dendrobatidis را بتوان در زمره‌ی مخرب‌ترین گونه‌های مهاجم به شمار آورد.
برای مقایسه، بهتر است بدانیم که گربه‌ها در مجموع ۴۳۰ گونه را تهدید می‌کنند، که اغلب پرندگان و پستانداران کوچک را شامل می‌شود. جوندگان نیز حیات ۴۲۰ مورد از گونه‌ها را می‌توانند تهدید کنند. مرگ و میر ناشی از کیتریدیومایکوز به مراتب بیشتر از سایر بیماری‌های حیات وحش، نظیر سندرم بینی سفید در خفاش‌ها و یا بیماری نیل غربی در پرندگان است.
هر چند خرابی‌های ناشی این قارچ در دهه‌ی ۱۹۸۰ به اوج خود رسیده بود، اما ۳۹ درصد از گونه‌های دوزیستی که به نوعی به این قارچ آلوده شده بوده‌اند، هم‌اکنون در حال از بین رفتن هستند. موارد جدید از شیوع بیماری رفته‌رفته کم‌تر شده است، ولی کیتریدیومایکوز هم‌چنان یک تهدید در سطح دنیا محسوب می‌شود، به خصوص اگر به مناطق دست‌نخورده انتشار پیدا کند.
پژوهشگران قادر بوده‌اند با استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده، اقلیم‌های مناسب برای رشد قارچ دیگچه ای دوزیستان را شناسایی کنند. قارچ کیترید در مناطق سرد و مرطوب، مانند زیست‌بوم گونه‌ی آتلوپوس (Atelopus)، رشد خوبی دارد. آتلوپوس یا وزغ جلف نام یک سرده از تیره‌ی وزغ‌های راستین است که رنگی روشن داشته و در بلندی‌های مرکز و جنوب آمریکا زندگی می‌کنند. وزغ‌های جلف شاید خیلی باوقار نباشند، اما قطعاً سزاوار منقرض شدن نیستند!
حدود ۱۲ درصد از ۵۰۱ گونه‌ی آلوده شده هم‌اکنون در حال احیا شدن هستند. برای مثال، قورباغه‌های زردپای سیرا نوادا (Sierra Nevada) در پارک ملی یوسیمیتی در حال گسترش‌اند. اما احیا شدن چند گونه‌ی انگشت‌شمار کافی نیست، و دانشمندان باید به فکر راهی برای بازگرداندن گونه‌های بیشتری به حیات باشند. هیچ‌گونه درمانی برای کیتریدیومایکوز در دست نیست. کسی در مورد مدت‌زمان حضور قارچ در آب‌ها – وقتی که حتی دیگر قورباغه‌ای برای آلوده شدن باقی نمانده – نمی‌داند. به نظر می‌رسد تنها راه عملی، پیشگیری از انتقال بیشتر بیماری است.
