آنافیلاکسی واکنشی آلرژیک است که پتانسیل به خطر انداختن زندگی افراد را نیز دارد. این اتفاق می‌تواند طی چند ثانیه تا چند دقیقه پس از قرار گرفتن در معرض چیزی آلرژیک رخ دهد؛ چیزی مثل بادام‌زمینی یا زهرِ نیش زنبور
سیلی از مواد مترشحه از سیستم ایمنی در طول آنافیلاکسی می‌تواند موجب به شوک رفتن فرد شود. فشار خون ناگهان پایین آمده و مجاری هوایی باریک می‌شوند و تنفس معمولی مختل می‌شود. نشانه‌ها و علائم آنافیلاکسی شامل پالس‌های تند و ضعیف، خارش پوستی و حالت تهوع و استفراغ است. از تحریک‌کننده‌های معمول آنافیلاکسی می‌توان برخی غذاها و داروها، زهر حشرات و شیره‌ی خام گیاهی را نام برد. آنافیلاکسی نیازمند انتقال فوری به اورژانس و تزریق اپی‌نفرین می‌باشد. اگر این واکنش فوراً درمان نشود می‌تواند منجر به از دست دادن هوشیاری و حتی مرگ شود.
نشانه‌ها
نشانه‌های آنافیلاکسی معمولاً طی چند دقیقه پس از قرار گرفتن در معرض آلرژن ظاهر می‌شود. با این حال برخی اوقات نیم ساعت یا حتی بیشتر از آن هم، پس از قرار گرفتن در معرض آلرژن، واکنش رخ داده و نشانه‌های آن عبارتند از:
- واکنش‌های پوستی؛ شامل کهیر در طول خارش‌ها و رنگ‌پریدگی و سرخ‌شدگی که تقریباً همیشه در آنافیلاکسی دیده می‌شود.
- احساس گرما
- احساس برآمدگی و قلنبه شدن گلو
- انقباض مجاری هوایی و تورم در زبان یا گلو که می‌تواند موجب خس‌خس کردن و مشکلات تنفسی می‌شود.
- پالس‌های سریع و ضعیف
- حالت تهوع، استفراغ یا اسهال
- سرگیجه یا غش کردن
زمان مراجعه به پزشک
اگر واکنش آلرژیک شدید با نشانه‌های مذکور مشاهده شد، باید با اورژانس تماس گرفت و اگر تزریق فوری اپی‌نفرین با اپی‌پن ممکن بود، باید اقدام شود. حتی اگر پس از تزریق اپی‌نفرین علائم رفع شد باید پس از آن به پزشک مراجعه شود تا از عدم برگشت آن‌ها اطمینان حاصل گردد.
اگر هر کدام از نشانه‌ها و علائم دوران کودکی در گذشته دیده شده، باید آن را با پزشک در میان گذاشت. تشخیص و مدیریت طولانی‌مدت آنافیلاکسی پیچیده است؛ بنابراین مشاوره گرفتن از متخصص آلرژی‌ها و ایمونولوژی احتمالاً ضروری به نظر می‌آید.
دلایل
سیستم ایمنی با تولید پادتن‌هایی به مقابله با عفونت‌ها و ذرات خارجی می‌پردازد ولی برخی اوقات هم پیش می‌آید که این سیستم در شناسایی آنتی‌ژن‌ها اشتباه کرده و در پاسخ به ماده‌ای که نباید به آن واکنش نشان دهد، حساسیت بیش از حد نشان می‌دهد. در این مواقع موادی ترشح می‌شوند که علائم و نشانه‌های حساسیت‌ها را به وجود می‌آوردند. اگر در گذشته سابقه‌ی چنین واکنش‌هایی در فرد وجود داشته باشد، احتمال ایجاد انواع شدیدتر آن در آینده بیشتر است. معمولاً نشانه‌های آلرژی جان فرد را به خطر نمی‌اندازند ولی برخی افراد واکنش‌هایی شدید به آن نشان می‌دهند که می‌تواند منجر به آنافیلاکسی شود. همانطور که گفته شد اگر در گذشته سابقه‌ی ابتلا وجود داشته باشد، احتمال آن در آینده نیز بیشتر می‌شود.
شماری از آلرژن‌ها می‌توانند آنافیلاکسی را تحرک کنند، که بستگی به ماده‌ی آلرژن دارد:
- برخی داروها، مخصوصاً پنی‌سیلین
- غذاها؛ مثل بادام زمینی، بادام، گردو، بلارد، ماهی، شیر، تخم‌مرغ و گندم در کودکان
- نیش حشرات؛ از جمله انواعی از زنبورها
دیگر عللی که از اهمیت کمتری برخوردارند عبارتند از:
- شیره‌ی خام گیاهی
- داروها بیهوشی
- فعالیت بدنی
نشانه‌های آنافیلاکسی برخی اوقات در اثر مصرف داروهایی مثل آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن نیز بروز می‌کند. برخی مواد حاجب که برای ایجاد کنتراست در تصاویر رادیولوژی استفاده می‌شوند نیز چنین اند. با این که این نوع نیز شبیه قبلی است ولی توسط آنتی‌بادی‌های آلرژی تحریک نمی‌شود.
آنافیلاکسی در نتیجه‌ی ورزش کردن شایع نیست و در افراد مختلف متفاوت می‌باشد. در برخی افراد فعالیتی هوازی مثل دویدن باعث وقوع این شوک می‌شود. در دیگران فعالیت‌های کم‌فشارتری مثل راه رفتن نیز می‌تواند واکنش به وجود بیاورد. خوردن برخی غذاها قبل از ورزش یا ورزش کردن در آب‌وهوای گرم، سرد یا مرطوب نیز با آنافیلاکسی در برخی افراد ارتباط دارد. درباره‌ی احتیاط‌هایی که بهتر است در پیش گرفته شود باید با پزشک مشورت کرد.
اگر علت آلرژی مشخص نباشد، پزشک احتمالاً تست‌هایی را برای شناسایی آن‌ها انجام دهد. در برخی موارد دلیل به هیچ وجه شناخته نمی‌شود (آنافیلاکسی آیدیوپات).
فاکتورهای خطر
عوامل دقیقی شناخته نشده‌اند که خطر ایجاد آنافیلاکسی را به طور مستقیم افزایش دهند ولی برخی از موارد نیز دخیل اند:
- سابقه‌ی وجود این عارضه در گذشته: با وقوع واکنش مورد نظر در یک فرد برای اولین بار، احتمال ایجاد پاسخ‌های بعدی بیشتر می‌شود.
- آلرژی‌ها یا آسم: افرادی که دچار یکی از این عارضه‌ها هستند، با احتمال بالاتری برای آنافیلاکسی رودرور اند.
- سابقه‌ی خانوادگی: اگر کسی در خانواده‌ای این تجربه را داشته باشد، احتمال وقوع آن برای دیگر از اعضای خانواده بیشتر از بقیه است.
عوارض
شوک آنافیلاکتیک می‌تواند جان فرد را به خطر بیاندازد؛ با توقف تنفس و ضربان قلب احیای قلبی ریوی (CPR) نیاز می‌شود و درمان‌های فوری و اورژانسی باید انجام گیرد.
داروها و درمان
در صورت وقوع حمله‌ی آنافیلاکتیک اگر فعالیت‌های حیاتی مثل ضربان قلب یا تنفس متوقف شود، تیم اورژانس باید احیای قلبی ریوی را شروع کند. داروهایی که تجویز می‌شوند ممکن است موارد زیر را شامل شود:
- اپی‌نفرین برای کاهش پاسخ آلرژیک بدن
- اکسیژن برای تنظیم و خنثی کردن تنفس محدودشده
- آنتی‌هیستامن‌های داخل وریدی و کورتیزون برای کاهش التهاب در مجاری هوایی و بهبود وضعیت تنفس
- یک آگونیست بتا برای تسکین نشانه‌های تنفسی (مثل آلبوترول)
اگر کسی دچار این شوک شود باید سریع عمل نماید. علائم و نشانه‌های آنافیلاکسی شامل پوستی بی‌حرارت و رنگ‌پریده، پالس و ضربان‌های سریع و ضعیف، مشکل در تنفس، گیجی و از دست دادن هوشیاری می‌باشد. حتی اگر نمی‌دانید که علائم مربوطه به واسطه‌ی آنافیلاکسی ایجاد شده اقدامات زیر را بلافاصله انجام دهید:
- سریعاً با اورژانس تماس بگیرید.
- فرد را در راحت‌ترین موقعیت قرار داده و پاهایش را در ارتفاعی بالاتر قرار دهید.
- ضربان و تنفس را بررسی کنید و اگر لازم بود احیای قلبی ریوی (CPR) یا دیگر اقامات اولیه را انجام دهید.
- داروهایی که می‌توانند در این شرایط کمک‌کننده باشند اپی‌پن‌ها (سوزن‌های آماده‌ی اپی‌فرین) و آنتی‌هیستامین‌ها هستند.
استفاده از اپی‌پن
بسیاری از افرادی که در خطر آنفیلاکسی هستند با خود تزریق‌کننده‌های خودکاری به همراه دارند. این دستگاه سورنگ و سوزنی است که دوز واحدی از ماده را درون خود دارد و با فشاری واحد آن را به ناحیه‌ی ران تخلیه می‌کند. دقت کردن به تاریخ مصرف اپی‌پن‌ها ضروری است؛ چون در صورت کهنه بودن کارایی مناسب را نخواهد داشت. همیشه از مسلط بودن خود و اطرافیانتان بر استفاده از آن نیز مطمئن باشید. جلوگیری از تکرار این واکنش‌ها تنها با دور شدن از عوامل تحریکی آن میسر است.
