سوند ادراری یک لوله‌ی منعطف جهت تخلیه‌ی ادرار از مثانه می‌باشد. ممکن است کسی که ناراحتی دفع ادرار به صورت طبیعی دارد و دفع ادرار را به سختی انجام می‌دهد نیاز به استفاده از سوند ادراری داشته باشد.
این مقاله انواع سوندهای ادراری و توصیه‌های لازم برای پرهیز از عوارض جانبی استفاده از آن‌ها را شرح می‌دهد.
استفاده‌ها
ممکن است پزشک شما زمانی که دچار سختی در دفع ادرار هستید استفاده از سوند ادراری را برایتان توصیه کند. دلایل نیاز به سوند شامل موارد زیر هستند.:
- انسداد در مسیر پیشابراه (پیشابراه یا میزراه لوله‌ای است که ادرار را از مثانه خارج می‌کند)
- زخم پیشابراه
- پروستات بزرگ شده (در مردان)
- ناهنجاری مادرزادی در دستگاه ادراری
- سنگ کلیه، حالب (میزنای) و مثانه
- ضعف عضلات مثانه یا آسیب اعصاب عصبدهی کننده‌ی مثانه
- تومورهای دستگاه ادراری یا تناسلی
ممکن است در موارد دیگری نیز سوند ادراری استفاده شود. مانند:
- برای محاسبه‌ی دقیق حجم ادرار بیماران
- تخلیه‌ی ادرار از مثانه قبل از عمل، حین عمل و بعد از آن
- پس از بیهوشی اپیدورال یک زن برای زایمان
- رساندن دارو دقیقا به مثانه‌ی شخص
- برای درمان افراد دارای بی‌اختیاری ادراری (درصورتی که سایر درمان‌ها شکست خورده باشند)
سوندهای متناوب
سوندهای متناوب یا استاندارد، لوله‌هایی نازک و منعطف هستند که به صورت موقتی از طریق پیشابراه به داخل مثانه کار گذاشته می‌شوند.
انتهای خارجی سوند باید باز گذاشته شود تا ادرار را به داخل یک مخزن تحلیه کند. همچنین می‌توان سوند را به یک کیسه وصل کرد تا ادرار داخل آن جمع شود.
موارد مورد انتظار
زمانی که مثانه‌ی فرد تخلیه شد نیاز خواهد بود که سوند خارج گردد. الزامی است که روزانه دفعات متعددی سوند قدیمی خارج شده و سوند ادراری جدیدی کار گذاشته شود تا مثانه تخلیه شود.
مراقب بهداشتی آموزش‌های لازم جهت انجام صحیح این کار را به فرد ارائه خواهد داد.
عوارض جانبی
معمولاً سوندهای متناوب را قبل از کارگذاری به روان‌کننده‌ها آغشته می‌کنند تا در زمان کار گذاشتن سوند، شخص احساس ناراحتی کمتری داشته باشد.
عفونت‌های دستگاه ادراری از عوارض جانبی بالقوه‌ی استفاده از سوندهای متناوب می‌باشد. خطر آلوده شدن به این عفونت‌ها با استفاده‌ی بلند مدت از این سوندها افزایش می‌یابد.
به گفته‌ی دکتر Tomas L. Griebling – استاد اورولوژی در دانشگاه کانزاس – سوندهای متناوب نسبت به سوندهای دائمی احتمال بالاتری برای ایجاد عفونت دارند.
سایر عوارض جانبی محتمل:
- هماچوری (خون‌شاشی): این حالت وجود خون در ادرار است که باعث قرمز یا قهوه‌ای رنگ شدن ادرار می‌شود. هماچوری در آغاز استفاده از سوندهای متناوب معمول است اما درصورتی که ادامه یابد نشانگر وجود عفونت در دستگاه ادراری خواهد بود.
- سنگ مثانه: این سنگ‌ها در افرادی که به صورت طولانی مدت از سوندهای متناوب استفاده می‌کنند معمول است.
- تنگی پیشابراه: تنگی در پیشابراه می‌تواند حاصل تروما وآسب‌های مکرر باشد. افرادی که طی ماه‌های زیادی سوند ادراری متناوب را خودشان جایگذاری می‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای این تنگی‌ها هستند.
بیشتر بخوانید:
سوندهای دائمی
سوندهای دائمی شبیه سوندهای متناوب می‌باشند اما برای چند روز یا چند هفته نیازی به تعویض ندارند. انتهای سوند ادراری دائمی یک بالون یا کیسه‌ی خالی از باد وجود دارد. مراقب بهداشتی سمت دارای بالون را وارد مثانه کرده و با آب استریل داخلش را پر می‌کند تا بالون باد کند و سوند داخل مثانه باقی بماند.
دو نوع سوند دائمی اصلی داریم که تکنیک جایگذاری هرکدام متفاوت است:
- سوند پیشابراهی: نام دیگر آن سوند فولی می‌باشد. این نوع سوند از طریق پیشابراه وارد مثانه می‌شود.
- سوند سوپراپوبیک: این نوع سوند طی یک عمل جراحی توسط پزشک در داخل مثانه جایگذاری می‌شود. جایگذاری سوند از طریق سوراخی که چند سانتی‌متر پایین‌تر از ناف ایجاد شده انجام می‌گیرد. این عمل در بیمارسان انجام می‌شود و بی‌حس موضعی یا حتی بیهوشی عمومی خفیف نیاز خواهد بود.
موارد مورد انتظار
سوندهای دائمی معمولاً محتویات مثانه را به داخل یک کیسه‌ی جمع کننده‌ی ادرار تخلیه می‌کنند. این کیسه‌ها را می‌توان به قسمت داخی ران پای فرد وصل کرد [تا راحت‌تر حرکت کند] و یا روی یک سکو قرار داد. در هر حالت باید در سطحی پایین‌تر از مثانه قرار گرفته‌باشد.
حتماً باید کیسه را قبل از این که به‌طور کامل پر شود تخله کرد. برای بیشتر افراد این عمل هر ۲-۴ ساعت باید انجام شود. همچنین هر فرد باید روزانه دو بار کیسه‌ی تمیز و نو را با کیسه‌ی استفاده شده تعویض کند و شب‌ها نیز از یک کیسه با حجم بیشتر استفاده کند.
برخی از سوندهای دائمی به‌جای کیسه، دارای دریچه هستند. با بستن این دریچه مثانه پر می‌شود.
پس از پر شدن مثانه، فرد می‌تواند با باز کردن دریچه مثانه خود را تخلیه کند. برخی از افراد این نوع سوند دائمی را به سوندهای ارای کیسه ترجیح می‌دهند.
عوارض جانبی
برخی افراد استفاده از سوندهای سوپراپوبیک را راحت‌تر از سوندهای پیشابراهی می‌دانند. همچنین افرادی که از سوندهای سوپراپوبیک استفاده می‌کنند کمتر در معرض عفونت‌ها قرار دارند.
با این حال، هر دو نوع سوندهای دائمی که نام‌برده شد دارای عوارضی هستند. مانند:
اسپاسم مثانه
افرادی که از سوندهای دائمی استفاده می‌کنند معمولاً دچار اسپاسم مثانه می‌شوند.این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که مثانه تلاش می‌کند بخشی از سوند را که دارای بالون است را به بیرون دفع کند. پزشک شما می‌تواند با تجویز برخی داروها شدت و تکرار این اسپاسم‌ها را کمتر کند.
گرفتگی‌ها
افرادی که سوند ادراری دائمی استفاده می‌کنند ممکن است داخل لوله‌ی سوند مقداری آت و آشغال ببینند. اگرچه این بقایا طبیعی هستند اما زمانی که این مواد معدنی رسوب کنند می‌توانند گاهی اوقات راه خروج ادرار از سوند را بسته و از تخلیه‌ی مثانه جلوگیری کنند.
درصورت بسته شدن لوله‌ی سوند و یا درصورت مشاهده‌ی هرگونه لخته‌ی خون یا مواد بزرگ در آن، فرد باید حتماً مراقب بعداشتی خود را در جریان بگذارد.
درد و ناراحتی
استفاده‌ی بلند مدت از سوندهای دائمی می‌تواند باعث ایجاد در و ناراحتی شود. در این مورد می‌توانید با پزشک خود مشورت کنید تا درصورت نیاز با انجام توصیه یا تجویز داروی مناسب درد شما را کاهش درد.
بیشتر بخوانید:
سوندهای خارج مثانه‌ای
این نوع سوندها برای مردان کاربرد دارند. این سوندها وسیله‌ای شبیه به کاندوم هستند که فرد آن را روی آلت تناسلی خود می‌پوشد. سپس یک لوله که به این سوند وصل می‌شود ادرار را به یک کیسه تخلیه می‌کند.
معمولاً این سوندها برای مردانی استفاده می‌شوند که بی‌اختیاری ادراری داشته و انسداد و احتقان در پیشابراه و مثانه ندارند. همچنین این شرط نیز وجود دارد که فرد خودش بتواند از سوند استفاده کند.
موارد مورد انتظار
معمولاً سوندهای خارج مثانه‌ای ناراحتی کمتری ایجاد می‌کنند چون وارد پیشابراه نمی‌شوند. در همچنین در مقایسه با سوندهای دائمی، کتر باعث ایجاد عفونت دستگاه ادراری می‌شوند.
با این که سوندهای خارج مثانه‌ای برای خانم‌ها نیز وجود دارند، اما به علت نگرانی درباره‌ی ایمنی و کارایی، در کحیط‌های بالینی در دستور کار قرار نمی‌گیرند.
این سوندها معمولاً در جمع‌آوری ادرار ضعیف عمل می‌کنند و می‌توانند به پوست ناحیه‌ای که رویش پوشیده می‌شوند و نیز مخاط واژن آسیب بزنند.
عوارض جانبی
سوندهای خارجی فقط برای استفاده‌های کوتاه مدت هستند. در صورت استفاده‌ی بلند مدت از آنان احتمال برخی وضعیت‌ها بالا می‌رود. مانند:
- عفونت‌های دستگاه ادراری
- آسیب به آلت تناسلی به علت ساییش با سوندهای کاندومی
- گرفتگی مجرای پیشابراه
زندگی با سوند
عیب اصلی استفاده از سوند این است که سوند ادراری اجازه می‌دهد که برخی باکتری‌ها وارد بدن شده و ایجاد عفونت کنند.
با استناد به مراکز کنترل و پیشگری از بیماری‌ها (CDC)، سوند ادراری عامل ایجاد نزدیک به ۷۵ درصد از عفونت‌های دستگاه ادراری که افراد در بیمارسان دچارش می‌شوند می‌باشد.
عفونت دستگاه ادراری که با استفاده از سوند ادراری ایجاد شده باشد catheter-associatedUrinary tract infection یا CAUTI نامیده می‌شود. علائم CAUTI می‌تواند شامل موارد ذیل باشد:
- درد در زیر شک یا ناحیه ران
- تب و افزایش دما
- حس سوزش در زمان دفع ادرار
- تکرر ادراری (احساس مکرر دفع ادرار)
فرد استفاده کننده از سوند ادراری می‌تواند خطر ایجاد CAUTI را با اقداماتی کاهش دهد. از قبیل:
- شست و شوی کامل دست‌ها با آب گرم و صابون به طور کامل، قبل و بعد از لمس سوند ادراری
- تمیز نگهداشتن پوست اطراف محل ورود سوند با شست و شوی آن با کمی صابون و آب (دو بار در روز)
- اطمینان حاصل کردن از این که کیسه‌ی جمع کننده‌ی ادرار در سطحی پایین‌تر از مثانه قرار دارد (این کار باعث می‌شود از ایجاد انسداد جلوگیری شود)
- دازکشیدن به صورتی که روی سوند قرار نداشته باشد (تا راه عبور ادرار از سوند باز باشد)
- اطمینان حاصل کردن از این که هیچ پیچ خورده‌گی یا گیرکرده‌گی در لوله‌ی سوند وجود نداشته باشد (انسدادها می‌توانند خطر عفونت را بالا ببرند)
- حفظ کردن آب بدن با خوردن یک یا دو لیوان آب در هر ساعت
کارهای دیگر
افرادی که از سوند ادراری استفاده می‌کنند می‌توانند به راحتی به انجام کارهای روزمره‌ی خود بپردازند. پزشک شما می‌تواند تعیین کند چه زمانی می‌توانید کار کنید، ورزش کنید و حتی رابطه‌ی زناشویی برقرار کنید.
بیشتر مردم که از سوند ادراری استفاده می‌کنند نگران اثری هستند که سوند می‌تواند در روابط زناشویی آنان داشته باشد. با این وجود عموماً افرادی که از سوندهای متناوب و سوپراپوبیک استفاده می‌کنند مشکلی از این بابت نخواهند داشت. ممکن است ایجاد رابطه در افرادی که از سوندهای پیشابراهی استفاده می‌کنند سخت باشد اما همچنان امکان‌پذیر است.
مردانی که از سوندهای خارج مثانه‌ای استفاده می‌کنند می‌توانند در زمان برقراری رابطه، سوند را خارج کنند و یا حتی کاندوم را از روی سوند استفاده کنند. گاهی اوقات می‌توان موقتاً سوند و کیسه‌ی جمع کننده‌ی ادراری را خارج کرد.
افرادی که از کیسه‌های ادراری برای جمع کردن ادرار خارج شده از سوند ادراری استفاده می‌کنند ممکن است دوست اشته باشند با پزشک خود مشورت کنند تا یک سوند دریچه‌دار جایگزین شود. با این کار ناراحتی کمتری برای آنان پیش آمده و برقرای رابطه برای این افراد راحت‌تر خواهد بود.
خلاصه
سوند ادراری برای کمک به افرادی به کار می‌رود که در دفع ادرار خود مشکل دارند. این سوندها انواع مختلفی دارند. هر فرد می‌تواند با پزشک خود مشورت کند تا بفهمد کدام نوع برایش بهتر خواهد بود.
استفاده از هر کدام از انواع سوندها باعث افزایش ریسک ابتلا به عفونت‌های سیستم ادراری خواهد شد. با این حال افرادی که از این سوندها استفاده می‌کنند می‌توانند با رعایت بهداشت فردی و مسائل مربوط به بهداشت سوندها، احتمال ابتلا به این عوارض را کاهش دهند. همچنین باید از نحوه‌ی استفاده‌ی درست از این وسیله اطلاعات درستی داشته باشند.
افرادی که با استفاده از سوندها دچار درد یا هرگونه ناراحتی دیگری شدند باید مراتب را با پزشک خود درمیان بگذارند. این افراد می‌توانند حتی با چند توصیه، راحت‌تر از سوندها استفاده کنند.
