فاکتور رزوس (Rh) پروتئینی می‌باشد که در سطح گلبول‌های قرمز بوده و به صورت ارثی منتقل می‌شود. اگر فرد این پروتئین را داشته باشد، فرد Rh مثبت و در صورت نبود این پروتئین، Rh منفی شناخته می‌شود.
Rh مثبت شایع‌تر از حالت منفی بوده ولی منفی بودن نتیجه آزمایش فاکتور رزوس نیز بیماری محسوب نشده و سلامتی فرد را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. با این حال می‌تواند بر روی بارداری تاثیرگذار باشد. اگر خانم باردار، Rh منفی بوده ولی نوزاد Rh مثبت باشد، به دلیل عدم تطابق نمونه خونی مادر با فرزند، بارداری نیاز به مراقبت‌های ویژه دارد. کودک ممکن است فاکتور ریزوس را از پدر خود به ارث برده باشد.
آزمایش تعیین فاکتور رزوس چرا انجام می‌شود
در طول بارداری، اگر در مادر این فاکتور منفی بوده ولی در کودک این فاکتور مثبت باشد، ممکن است اشتباهاتی پیش بیاید. معمولاً در طول بارداری خون مادر با خون جنین مخلوط نمی‌شود. با این حال ممکن است مقدار کمی از خون کودک در حین زایمان یا خونریزی و ترومای شکمی ممکن است به داخل شکم مادر وارد شود. اگر فاکتور رزوس مادر منفی بوده و فاکتور جنین مثبت باشد؛ بدن مادر بعد از اینکه در معرض گلبول‌های قرمز کودک قرار گرفت، پروتئین‌هایی تولید می‌کند که آنتی‌بادی‌های Rh خوانده می‌شوند.
آشنایی کامل با جزئیات آزمایش خون
آنتی بادی‌های تولید شده در بارداری اول مشکلی به وجود نمی‌آورند. نگرانی اصلی پزشکان حاملگی‌های بعدی می‌باشد. اگر فرزند بعدی نیز فاکتور رزوس مثبت باشد، این آنتی‌بادی‌ها از جفت رد شده و به گلبول‌های قرمز نوزاد آسیب وارد می‌کنند. این آسیب می‌تواند برای نوزاد مخاطره آمیز بوده و منجر به آنمی شدید شود. در این حالت گلبول‌های قرمز سریع‌تر از حالت معمول تخریب شده و میزان تخریب سلول‌ها از میزان تولیدی آن بیشتر است. لازم به ذکر است که گلبول‌های قرمز مسئول حمل اکسیژن در بدن می‌باشد.
مقاله مرتبط: اهدای خون
اگر فاکتور رزوس مادر منفی باشد ممکن است نیاز باشد که مادر دوباره آزمایش خون بدهد. این آزمایش شامل اسکرین آنتی‌بادی بوده که در سه ماهه اول و هفته ۲۸ بارداری و قبل از زایمان ممکن است انجام شود. این آزمایش برای تایید وجود آنتی‌بادی علیه Rh مثبت خون صورت می‌گیرد. در صورت شک به اینکه از خون جنین وارد خون مادر شده است، در این صورت تست اسکرینیگ خون مادر انجام می‌شود. اگر در بدن مادر آنتی‌بادی یافت نشد، بدین معنی است که بدن مادر هنوز شروع به تولید آنتی‌بادی نکرده است و به احتمال زیاد نیاز است که به مادر محصول خونی که ایمونوگلوبین Rh نامیده می‌شود، تزریق شود. این ایمونوگلوبین مانع تولید آنتی‌بادی در طول بارداری می‌شود.
اگر نوزاد با فاکتور رزوس منفی به دنیا بیاید، درمان خاصی مورد نیاز نیست. اما اگر نوزاد با Rh مثبت متولد شود، مادر به تزریق آمپول دیگری بلافاصله بعد از زایمان نیاز دارد.
در صورتی که مادر Rh منفی بوده و نوزاد Rh مثبت باشد، ماما یا پزشک مربوطه ممکن است بعد از اتفاقاتی که خون مادر با خون فرزند تماس پیدا می‌کند، توصیه کند که ایمونوگلوبین Rh به مادر تزریق شود. از جمله این اتفاقات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سقط جنین قبل از کسب توانایی زنده ماندن (Miscarriage)
- سقط جنین بعد از کسب توانایی زنده ماندن (Abortion)
- حاملگی‌های نابجا. زمانی که تخم لقاح یافته در جایی خارج از رحم کاشته می‌شود و محل کاشته شدن معمولاً در لوله فالوپ می‌باشد.
- ختم حاملگی مولار – یک تومور خوش‌خیم که در رحم ایجاد می‌گردد
- آمنیوسنتز. این روش که یک تست قبل از تولد است، نمونه از مایع آمنیوتیک که جنین را در رحم احاطه کرده و از آن محافظت می‌کند، برداشته می‌شود. این روش برای آزمایش و یا درمان صورت می‌گیرد.
- نمونه‌برداری از پرزهای جفتی. این روش نیز یک تست قبل از تولد بوده که در آن نمونه از برآمدگی‌های باریکی که بخش زیادی از جفت را تشکیل می‌دهد (ویلی‌های کوریونیک) برداشته می‌شود.
- کوردوسنتز. یک روش تشخیصی قبل از بارداری است که نمونه از خون جنین برای آزمایش، از طریق طناب نافی برداشته می‌شود
- خونریزی در دوران بارداری
- ترومای شکمی در طول بارداری
- چرخش دستی خارجی نوزاد در موقعیت نشیمن پیش از زایمان
- زایمان
اگر اندازه‌گیری آنتی‌بادی نشان دهد که هنوز در بدن شما آنتی‌بادی تولید می‌شود، تزریق گلوبولین ایمنی Rh کمی نخواهد کرد. نوزاد شما باید به دقت پایش شود. انتقال خون از راه طناب نافی در طول حاملگی یا در صورت لزوم، بلافاصله پس از زایمان محتمل می‌باشد.
| فاکتور Rh مادر | فاکتور Rh پدر | فاکتور Rh نوزاد | احتیاط |
| Rh مثبت | Rh مثبت | Rh مثبت | هیچ |
| Rh منفی | Rh منفی | Rh منفی | هیچ |
| Rh مثبت | Rh منفی | Rh مثبت یا Rh منفی | هیچ |
| Rh منفی | Rh مثبت | Rh مثبت یا Rh منفی | تزریق Rh ایمونوگلوبین |
انتظارات
تست فاکتور Rh یکی از تست‌های خونی پایه در حاملگی است. نمونه خونی معمولاً در طول اولین ویزیت پره‌ناتال تهیه شده و به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. آماده‌سازی خاصی برای این نمونه‌برداری نیاز نیست.
نتایج
اگر شما Rh مثبت هستید، لازم نیست هیچ کاری انجام دهید.
اگر Rh منفی هستید و فرزند شما Rh مثبت است، این احتمال وجود دارد که در بدن‌تان آنتی‌بادی‌های آسیب‌رسان در حاملگی‌های بعدی تولید شده باشد. اگر در هر مرحله‌ای از حاملگی خونریزی واژینال داشتید، فوراً به پزشک مراجعه نمایید. همچنین با او درباره‌ی برنامه‌ی تزریق گلوبولین ایمنی Rh در حاملگی صحبت کرده و هنگام فرارسیدن موعد زایمان، کارکنان سلامت را از وضعیت Rh خود مطلع سازید.
