بررسی اجمالی
آنوریسم آئورت شکمی به متورم شدن و بزرگ‌شدگی قسمت تحتانی شریان آئورت گفته‌می‌شود. (شریان آئورت اصلی‌ترین رگ خونی است که خون مورد نیاز سایر قسمت‌های بدن را فراهم می‌کند.)
شریان آئورت به ضخامت یک شلنگ آبیاری باغچه (!) است که از قلب خارج شده و در مرکز قفسۀ سینه و شکم شما به سمت پایین حرکت می‌کند.
به دلیل اینکه شریان آئورت اصلی‌ترین تامین کننده‌ی خون موردنیاز بدن است، پارگی آئورت ناشی از آنوریسم آئورت شکمی می‌تواند با ایجاد خونریزی داخلی شدید باعث مرگ فرد شده و زندگی او را تهدید کند.
بسته به اندازه و شدت آنوریسم آئورت شکمی و محلی که آئورت در آن متورم شده‌است، طیف‌های وسیع درمانی از تحت‌نظر‌گرفتن ساده تا جراحی‌های اورژانسی وجود‌دارد.
هنگامی که آنوریسم آئورت شکمی تشخیص‌داده‌شد، پزشکان آئورت را توسط دستگاه‌های کامپیوتری ویژه بررسی‌کرده و با توجه به آن، نوع و شیوه‌ی برنامه‌ی درمانی را تعیین می‌کنند که می‌تواند درصورت لزوم جراحی باشد. لازم به ذکر است که جراحی در آنوریسم آئورت شکمی که دچار پارگی شده‌است بسیار خطرناک می‌باشد.
علائم و نشانه‌ها
آنوریسم آئورت شکمی اغلب به آهستگی رشد می‌کند و معمولاً بدون نشانه است، به همین دلیل تشخیص آن سخت خواهد‌بود.
بعضی از آنوریسم‌های آئورت شکمی هیچ‌گاه دچار پارگی نمی‌شوند؛ بسیاری از آنها بصورت یک تورم کوچک در آئورت شروع شده و همین‌طور کوچک می‌مانند؛ اما گاهی بعضی از آنها در طول زمان و بعضی به سرعت رشد کرده و گسترده می‌شوند. پیش‌گویی و تخمین اینکه آنوریسم آئورت شکمی با چه سرعتی رشد کرده و بزرگ می‌شود کار دشواری است.
آنوریسم آئورت شکمی بزرگ شده در برخی از افراد می‌تواند نشانه‌های زیر را داشته باشد:
- وجود نبض در اطراف ناف
- درد عمیق و مداوم در ناحیه شکم یا اطراف آن
- احساس درد در ناحیه‌ی پشت و کمر
اگر هر کدام از علائم بالا را داشتید و یا احساس درد شدید و ناگهانی در ناحیه‌ی پشت یا شکمتان کردید، سریعاً از اورژانس کمک بگیرید.
مراجعه به پزشک
اگر هریک از علائم ونشانه‌های گفته‍شده را داشتید، حتما باید به پزشک مراجعه کنید.
توصیه‌هایی که در ادامه ارائه می‌شود برای افرادی است که فاقد علامت و نشانه خاصی هستند.
چون جنسیت مذکر و مصرف دخانیات به‌ویژه سیگار از مهم‌ترین عوامل افزایش‌دهنده‌ی خطر ابتلا به آنوریسم آئورت شکمی هستند، مردانی که در حدود سنی ۶۵ تا ۷۵ قرار دارند و نیز از دخانیات استفاده می‌کنند، باید شریان آئورت خود را که از طریق سونوگرافی(امواج فراصوت) برای بررسی وجود یا عدم وجود این بیماری بررسی کنند. اگر شما مردی هستید ۶۵-۷۵ ساله که تا به حال از دخانیات استفاده نکرده‌اید، این پزشک شما است که براساس سوابق خانوادگی و ریسک فاکتورها، تصمیم به تجویز و یا عدم تجویز عکس‌برداری سونوگرافی می‌گیرد. افرادی که سابقه‌ی خانوادگی این بیماری را دارند باید از سن ۶۰ سالگی تصویربرداری سونوگرافی را انجام دهند.
هنوز دلایل کافی مبنی بر اینکه آیا تصویربرداری سونوگرافی برای زنان ۶۵-۷۵ ساله ای که از دخانیات استفاده کرده‌اند و یا سابقه خانوادگی این بیماری دارند، مفید است یا خیر، وجود ندارد.
دلایل
آنوریسم آئورتی عمدتا در قسمت‌هایی از شریان آئورت که در داخل شکم قرار گرفته است رخ می‌دهد.
اگرچه دلایل اصلی آنوریسم آئورت شکمی هنوز به طور واضح مشخص نشده‌است ولی تعدادی از عواملی که نقش مهمی را در ابتلا به این بیماری بازی می‌کنند عبارت‌اند از:
- استعمال دخانیات: به نظر می‌رسد که سیگار کشیدن واستفاده از سایر شکل‌های تنباکو احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. استعمال دخانیات به آئورت آسیب زده و باعث ضعیف شدن دیواره آن می‌شود.
- سخت شدن شریان ها (تصلب شرائین، آتریواسکلوروز): آرتریواسکلوروز زمانی رخ می‌دهد که چربی‌ها یا سایر مواد موجود در خون در دیواره‌های رگ ها رسوب کنند، در نتیجه‌ی ایجاد آرتریواسکلوروز، احتمال ابتلا به آنوریسم آئورت شکمی افزایش می‌یابد.
- فشار خون بالا: فشار خون بالا اختمال ابتلا به آنوریسم آئورت شکمی را افزایش داده و نیز می‌تواند باعث آسیب و ضعیف شدن دیواره‌ی شریان آئورت شود.
- بیماری‌های عروقی در شریان آئورت: آنوریسم آئورت شکمی همچین می‌تواند به علت بیماری‌های عروقی که شریان آئورت را درگیر کرده و باعث التهاب آن می‌شوند،ایجاد شود.
- عفونت در شریان آئورت: وجود عفونت در شریان آئورت، برای مثال عفونت‌های باکتریایی و یا قارچی در شریان آئورت می تواند در برخی از شرایط عامل ایجاد آنوریسم آئورت شکمی باشد. (البته این عامل بسیار به ندرت باعث آنوریسم آئورت شکمی می‌شود)
- تروما(ضربه و آسیب): وارد شدن ضربه به شریان آئورت مانند شرایطی که در تصادفات رخ می‌دهد نیز از عوامل ایجاد آنوریسم آئورت شکمی می‌باشد.
- عوامل ارثی و ژنتیکی: در برخی از بیماران مبتلا به این بیماری علت ابتلا عوامل ارثی و ژنتیکی می‌باشد.
ایجاد تورم در شریان آئورت (آنوریسم آئورتی) می‌تواند در تمام طول این شریان رخ دهد، اما اگر این تورم و بزرگ شدگی در قسمت فوقانی این شریان که در قفسه‌سینه قرار دارد رخ دهد، به آن آنوریسم آئورت سینه‌ای گفته می‌شود که بسیار نادر است؛ تورم و بزرگ‌شدگی شریان آئورت عمدتا در قسنت‌های تحتانی آن که در شکم قرار دارد، رخ می‌دهد. به آنوریسم آئورت شکمی به اختصارAAA: Abdominal Aortic Aneurysm گفته می‌شود.
عوامل خطرزا (ریسک فاکتورها)
ریسک فاکتور‌های بیماری آنوریسم ائورت شکمی عبارتند از:
- سن: آنوریسم آئورت شکمی عمدتا در افرادی که سن آنها ۶۵ سال و یا بیشتر می‌باشد رخ می‌دهد.
- استعمال دخانیات: استعمال دخانیات از مهم‌ترین و شدید‌ترین عوامل خطرزا می‌باشد.هرچه طول زمانی که شما از دخانیات استفاده می‌کنید و نیز میزان مصرفتان بیشتر باشد، احتمال ابتلا به این بیماری افزایش می‌یابد.
- جنسیت: آنوریسم آئورت شکمی در مردان نسبت به زنان شیوع بیشتری دارد.
- نژاد: احتمال ایجاد انوریسم آئورت شکمی در نژاد سفید نسبت به سایر نژاد‌ها بیشتر است.
- سابقه خانوادگی: افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را دارند، با خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری رو‌به‌رو هستند.
- آترواسکلوروز: آترواسکلوروز-رسوب چربی‌ها در دیواره‌ی عروق خونی- خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.
- وجود آنوریسم(تورم و بزرگ‌شدگی) در سایر عروق: افرادی که آنوریسم را در سایر شریان‌های بزرگ بدن خود مانند شریان موجود در پشت زانو ویا در آئورت سینه‌ای خود دارند، با خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری رو‌به‌رو هستند.
- فشار خون بالا: فشار خون بالا خطر ابتلا به آنوریسم آئورت شکمی را افزایش می‌دهد.
عوارض
گسستگی در یک یا چند لایه از دیواره آئورت ونیز پاره شدن شریان آئورت در اثر کشیدگی بیش از حد از عوارض اصلی بیماری آنوریسم آئورت شکمی می باشد.پاره شدن شریان ائورت در اثر بزرگ شدگی بیش از حد می‌تواند باعث خونریزی داخلی منجر به مرگ شود. به طور کلی، هرچه بزرگ شدگی آئورت و نیز سرعت رشد آن زیاد باشد، احتمال پارگی شریان آئورت و ایجاد خونریزی داخلی بیشتر خواهد بود.
علائم و نشانه‌هایی که در صورت پارگی ائورت بروز خواهد کرد عبارتند از:
- درد شدید،ناگهانی و مداوم در شکم و یا پشت
- دردی که به پشت ویا پاها منتشر می‌شود
- سرگیجه
- حالت تهوع
- افت فشار خون
- نبض سریع
یکی دیگر از عوارض آنوریسم آئورت شکمی افزایش خطر ایجاد لخته‌های خونی می‌باشد. لخنه‌های خونی کوچک می‌توانند در قسمت متورم شده شریان آئورت رشد کرده و بزرگ‌تر شوند،آنگاه این توده‌های بزگ شکسته شده و وارد جریان خون می‌شوند که می‌توانند در مسیر جریان خون، باعث مسدود شدن یکی از شریان‌های بدن برای مثال شریان انگشتان، کلیه و یا سایر بافت‌ها شوند که در نتیجه مسدود شدن شریان، خون به قسمت مورد نظر نمی‌رسد و بافت مورد نظر به علت کاهش جریان خون و متعاقب آن، عدم تامین مواد مورد نیازش دچار ایسکمی و در درجات شدید، دچار مرگ می‌شود.
تشخیص
آنوریسم آئورت شکمی عمدتاً طی آزمایشات و بررسی‌هایی که برای دلایل دیگر (بیماری‌های دیگر) انجام می‌شود تشخیص داده‌می‌شود.برای مثال، در طی آزمایشات روتین و متداولی که روی شما انجام می‌شود، ممکن است پزشک شما ناحیه متورمی را روی شکم شما مشاهده کند که دارای نبض نیز می‌باشد؛ اگرچه بعید نیست که پزشک شما بتواند با گوشی خود صدای نبض ناحیه متورم را نیز بشنود. آنوریسم آئورت همچنین در حین انجام سایر آزمایشات و تست‌های پزشکی مانند عکس‌برداری از قفسه‌ی سینه با اشعه x و یا انجام سونوگرافی برای مشاهده قلب یا شکم تجویز شده است، تشخیص داده می‌شود.
برای تشخیص آنوریسم ائورت شکمی، پزشک شما سوابق پزشکی و سابقه خانوادگی شما را بررسی کرده و نیز آزمایشاتی را برای شما تجویز خواهدکرد. اگر پزشک شما احتمال دهد که شما به آنوریسم ائورت شکمی مبتلا هستید، تست‌های تشخیصی اختصاصی‌تری را برای شما تجویز خواهد کرد که تشخیص وی را تایید کند؛ این تست‌های اختصاصی عبارتند از:
- تصویر برداری سونوگرافی (اولترا سوند) از شکم: این تست یکی از متداول‌ترین تست‌هایی است که برای تشخیص آنوریسم ائورت شکمی استفاده می‌شود. برای انجام این تست غیر تهاجمی و فاقد درد شما به پشتتان روی تخت آزمایش دراز می‌کشید و روی شکم شما مقداری کمی ژل ریخته می‌شود. این ژل باعث محو شدن حباب‌های هوایی که بین سطح بدن شما و وسیله‌ای که متخصص برای دیدن شریان ائورت، روی سطح پوستتان حرکت می‌دهد، می‌شود که این وسیله ترانسدیوسر نام دارد. متخصص انجام دهنده آزمایش، ترانسدیوسر را روی سطح پوست شما در ناحیه شکم از قسمتی به قسمت دیگر حرکت می‌دهد؛ ترانسدیوسر تصاویری را به مانیتور ارسال می‌کند و وی آئورت شما را از نظر وجود و یا عدم وجود آنوریسم بررسی می‌کند.
- CT SCAN ( سی تی اسکن یا توموروگرافی کامپیوتری): این تست نیز همانند تست قبلی غیر تهاجمی و فاقد درد بوده و تصویری واضح از آئورت شما را به پزشکتان ارائه دهد که پزشک شما با استفاده از آن می‌تواند اندازه و نیز شکل تورم آئورت را تعیین کند. در طی CT اسکن شما روی یک تخت در داخل یک وسیله‌ی مدور دراز می‌کشید. دستگاه CT اسکن برای ایجاد یک تصویر متقاطع از بدن شما اشعه‌ی x تولید می‌کند. پزشک احتمالا به داخل عروق شما یک ماده تزریق می‌کند تا عروق شما در تصویر حاصل از CT اسکن واضح‌تر باشد. (به این روش CT Angiography می‌گویند.)
- تصویر برداری با روش تشدید مغناطیسی یا MRI: این تست نیز همانند دو تست قبلی غیر تهاجمی و فاقد درد می‌باشد که به تشخیص ونیز به تعیین اندازه و محل تورم کمک می‌کند.در این تست شما روی یک تخت متحرک دراز می‌کشید که این تخت به داخل یک تونل کشیده می‌شود. دستگاه MRI از میدان‌های مغناطیسی و پراکنش امواج برای تشکیل تصویر از بدن شما استفاده می‌کند. مانند روش قبلی نیز ممکن است پزشک شما مواد حاجب را به داخل عروق شما تزریق کند تا عروقتان در تصویر واضح‌تر دیده شود.(به این روش Magnetic Resonance Angiography گفته می‌شود.)
غربالگری‌های متداول برای افرادی که در معرض خطر ابتلا به آنوریسم آئورت شکمی قرارا دارند:
در کشور ایالات متحده آمریکا،گروه مامور انجام خدمات پیشگیری، به مردان ۷۵-۶۵ ساله‌ای که دخانیات استعمال می‌کنند، توصیه می‌کند که وضعیت خود را نسبت به وجود ویا عدم وجود آنوریسم آئورت شکمی، توسط تصویربرداری سونوگرافی بررسی کنند. همچنیم مردانی که سن آنها ۶۰ سال و بیشتر می‌باشد و سابقه خانوادگی ابتلا به آنوریسم را دارند، باید یک بار تست غربالگری را انجام دهند.
هنوز شواهد کافی برای تعیین اینکه آیا انجام تست‌های غربالگری برای زنان ۷۵-۶۵ ساله‌ای که دخانیات استعمال می‌کنند و یا سابقه خانوادگی ابتلا به آنوریسم را دارند، مفید است یا خیر وجود ندارد. برای دانستن اینکه ایا انجام تست‌های غربالگری برای شما لازم است یا خیر از پزشک خود سوال کنید تا وی باتوجه با ریسک فاکتور‌های شما، تصمیم به تجویز یا عدم تجویز آن بگیرد. بطور کلی زنانی که از دخانیات استفاده نمی‌کننو ونیز سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را ندارند، نیازی به انجام تست‌های غربالگری ندارند.
درمان
هدف نهایی درمان این بیماری، پیشگیری از تورم بیشتر آئورت و پارگی آن خواهد بود. به‌طور کلی، پروسه‌ی درمان فرد از تحت نظر قرار دادن تا جراحی متغیر است. پزشک شما، با توجه به اندازه و سرعت رشد آنوریسم شما و اندازه‌ی آن، شیوه و متد درمان را انتخاب می‌کند.
ارزیابی پزشکی
اگر تورم ایجاد شده در آئورت شکمی شما کوچک باشد و علائم بالینی خاصی را ایجاد نکند، احتمالا پزشک شما آزمایش‌های مختلفی را تجویز خواهد کرد که شامل بررسی‌ها و تست‌های متناوب و منظمی است تا اطمینان حاصل شود که تورم آئورت شما رشد نکرده و ثابت مانده است.
همچنین پزشک سایر بیماری‌های شمارا که می‌تواند باعث وخیم‌تر شدن این بیماری شود را کنترل می‌کند تا آنوریسم شما گسترده‌تر نشود. همچنین پزشک از شما درباره‌ی وجود یا عدم وجود علائم و نشانه‌هایی که می‌تواند به آنوریسم شما مربوط باشد، سوال می‌کند.
انتظار می‌رود که پس از تشخیص آنوریسم، حداقل هر شش ماه یک‌بار تصویربرداری سونوگرافی انجام شود.
فواصل انجام تست‌های تصویربرداری به اندازه آنوریسم شما و نیز به سرعت رشد آن بستگی دارد.
اگر شما به آنوریسم آئورت شکمی مبتلا باشید، بطور کلی جراحی هنگامی توصیه می‌شود که تورم موجود در آئورت شما ۵.۵-۵ سانتی‌متر یا بزرگ‌تر از آن باشد. همچنین اگر تورم موجود در شریان آئورت شما به‌سرعت در حال رشد باشد، جراحی یکی از روش‌های درمانی پیشنهادی خواهد‌بود. به علاوه اگر شما دارای علائم آزار دهنده‌ی آنوریسم آئورت شکمی باشید، برای رهایی از آن، جراحی تنها روش درمانی موثر خواهد بود.
روش‌های درمانی
انواع شیوه‌های جراحی برای درمان آنوریسم آئورت شکمی عبارت‌اند از:
- شیوه‌ی جراحی با شکم باز: عمل جراحی شکم باز برای ترمیم آنوریسم آئورت شکمی انجام می‌شود که شامل برداشتن قسمت آسیب دیده‌ی آئورت و جایگزین کردن آن قسمت با یک لوله‌ی مصنوعی مشابه رگ، به آن محل می‌باشد. این شیوه‌ی جراحی نیاز دارد تا شکم شما بطور کامل باز شود. پس از انجام عمل جراحی برای بهبودی پس از عمل، به یک‌ماه یا بیشتر ریکاوری کامل نیاز دارید.
- جراحی داخل عروقی: جراحی داخل عروقی متداول‌ترین روش برای ترمیم آنوریسم آئورت شکمی است و نسبت به جراحی باز شکم ، حالت تهاجمی کمتری دارد. در این روش پزشک یک گرفت (graft) را به انتهای یک کاتتر (لوله‌ی نازکی که وارد بدن می‌شود) متصل کرده و آن را از طریق شریانی که در پای شما قرار دارد وارد کرده و به سمت شریان آئورت هدایت می‌کند.مدت زمان لازم برای بازیابی و ریکاوری بیمار در این روش نسبت به جراحی باز شکم بسیار کوتاه‌تر است اما روش جراحی داخل عروقی در ۳۰ درصد از بیماران قابل انجام‌دادن نیست.
گرفت یک ساختار لوله ای است که زوايد فلزی دارد که به قسمت متورم شده آئورت منقل شده و در آن جا توسط زواید خود به دیواره ی آئورت محکم می‌شود. در حقیقت این وسیله باعث تقویت دیواره‌ی آئورت در قسمت های ضعیف شده، می شود و از پارگی آن جلوگیری می‌کند.
پس از انجام جراحی داخل عروقی و قرار دادن گرفت در محل متورم شده آئورت، بیمار باید بطور منظم و پیوسته وضعیت خود را دنبال کرده و عکس‌برداری های مختلف مانند سونوگرافی را انجام دهد تا اطمینان حاصل شود که گرفت همچنان در محل خود قرار دارد و از جای خود کنده نشده است.
ضریب اطمینان بهبودی و امید به زندگی در هر دو روش جراحی باز شکمی و داخل عروقی تقریبا مشابه هم می‌باشند.
روش و متد درمان بیمار به فاکتور ها و عوامل متعددی شامل: محل تورم، اندازه تورم،سن بیمار و … بستگی دارد.
پزشک شما پس از بررسی وضعیت شما، بهترین و موثر ترین روش درمانی را انتخاب می‌کند.
پیشگیری
مناسب‌ترین روش برای پیگیری از ابتلا به آنوریسم آئورت شکمی و یا جاوگیری از پیشرفت و بدتر شدن آن، حفظ سلامت عروق خونی خواهد بود.
حفظ سلامت عروق شامل مراحل متفاوتی از جمله:
- از استعمال دخانیات بپرهیزید:مصرف دخانیات به عنوان یکی از ریسک فاکتور‌های آنوریسم آئورت شکمی است،مصرف دخانیات را کتار گذاشته و نیز به طود غیرمستقیم نیز در معرض دود آن قرار نگیرید.
- از رژیم غذایی سالم استفاده کنید:ار رژیم غذایی سالم حاوی میوه‌ها و سبزیجات،مرغ خانگی ،ماهی و محولات با چربی پایین استفاده کنید.از مصرف چربی‌های اشباع و چربی‌های ترانس و نمک بپرهیزید.
- فشار خون و میزان کلسترول خود را کنترل کنید:اگر شما مبتلا ه پرفشاری خون هستید و یا سطح کلسترول خون شما از میزان طبیعی بیشتر است، برای درمان آنها از پزشک دارو بگیرید و سطح آنها در محدوده‌ی طبیعی حفظ کنید.
- بطور منظم ورزش کنید:ورزش را جزو برنامه‌ی روزانه‌ی خود قرار دهید و بطور منظم ورزش کنید.
