گلوکوم یا آب سیاه چشم چیست ؟ گلوکوم ( glaucoma ) یا آب سیاه چشم نوعی بیماری مرتبط با چشم است که طی آن، فشار مایعات داخل چشم افزایش می‌یابد و در صورت عدم درمان، بیمار ممکن است بینایی خود را از دست بدهد.
بیماری گلوکوم به خصوص در بزرگسالان مسن نسبتاً شایع است و در صورت عدم درمان ممکن است باعث آسیب به عصب بینایی شود.
در این مقاله به علل، علائم و درمان گلوکوم خواهیم پرداخت. همچنین روش‌های مختلف جراحی‌های ممکن را توضیح خواهیم داد.
توضیح مختصری در مورد آب سیاه چشم :
آب سیاه چشم را دزد ساکت بینایی می‌نامند.
انواع اصلی گلوکوم شامل دو نوع گلوکوم زاویه باز و گلوکوم زاویه بسته است.
مشکلات تیروئیدی و افزایش سن، خطر ابتلا به آب سیاه چشم را افزایش می‌دهند.
از علائم گلوکوم می‌توان درد شدید چشم را نام برد.
روش‌های درمان شامل درمان با دارو و جراحی است.
گلوکوم چیست ؟
به طور خلاصه، گلوکوم حالتی است که فشار داخل چشم افزایش پیدا می‌کند.این امر سبب آسیب به عصب بینایی می‌شود.
در قسمت جلوی چشم فضای کوچکی وجود دارد که به آن اتاقک قدامی گفته می‌شود. مایع زلالیه در داخل این فضا جریان دارد و وظیفه تغذیه و پاکسازی بافتهای اطراف را برعهده دارد. اگر بیمار مبتلا به گلوکوم باشد، تخلیه این مایع بسیار کند صورت می‌گیرد. این حالت منجر به تجمع مایعات در چشم و افزایش فشار چشم می‌شود.
در صورت عدم کنترل و پایین نیامدن این فشار، عصب بینایی و سایر قسمت‌های چشم ممکن است آسیب ببینند و به از بین رفتن بینایی منتهی شوند.
این بیماری معمولاً هر دو چشم را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اگرچه شدت آسیب می‌تواند متفاوت باشد.
تفاوت آب سیاه و آب مروارید چیست؟
این دو بیماری با یک‌دیگر تفاوت فاحش دارند. در آب سیاه فشار چشم افزایش می‌یابد؛ اما آب مروارید به معنای کدر شدن عدسی چشم است که با جراحی به راحتی بهبود می‌یابد.
آب سیاه چشم و درمان آن
درمان می‌تواند شامل بهبود تخلیه مایعات از چشم، کاهش تولید نایهات یا هر دو باشد. این درمان‌ها عبارتند از:
قطره‌های چشمی
در بیشتر موارد، درمان اولیه گلوکوم شامل قطره چشم است. رعایت اصول برای رسیدن به بهترین نتیجه و جلوگیری از عوارض جانبی نامطلوب، بسیار حیاتی است و این به معنای پیروی دقیق از دستورالعمل پزشک است.
نمونه‌هایی از قطره‌های چشمی شامل موارد زیر است:
- آنالوگ پروستاگلاندین
- مهار کننده‌های آنیدراز کربنیک
- عوامل کولینرژیک
- مسدودکننده‌های بتا یا بتابلوکرها
از عوارض جانبی قطره‌های چشمی می‌توان به لک، قرمزی، رشد مژه، تغییر رنگ چشم و گاها جدا شدن شبکیه و مشکل تنفسی اشاره کرد. اگر قطره‌های چشمی به اندازه کافی موثر نباشند، پزشک ممکن است یک مهارکننده آنیدراز کربنیک خوراکی تجویز کند.
اگر این قطره‌ها همراه وعده‌های غذایی مصرف شوند، عوارض جانبی آن‌ها کم‌تر خواهد بود. عوارض جانبی اولیه می‌تواند شامل سوزن سوزن شدن انگشتان دست و پا و تکرر ادرار باشد.
با این وجود، بعد از گذشت چند روز، معمولاً این علائم برطرف می‌شوند. از دیگر عوارض نادر این قطره‌ها می‌توان به خطر راش پوستی، سنگ کلیه، درد معده، کاهش وزن، ناتوانی جنسی، خستگی و طعم عجیب در دهان به هنگام نوشیدن نوشیدنی‌های گازدار اشاره نمود.
علل آب سیاه چشم چیست ؟
کارشناسان از علل دقیق بروز گلوکوم مطمئن نیستند، اما گلوکوم به دو دسته تقسیم می‌شود:
گلوکوم اولیه: این بدان معنی است که علت آن ناشناخته است.
گلوکوم ثانویه: این نوع از بیماری علت شناخته شده‌ای مانند تومور، دیابت، آب مروارید پیشرفته یا التهاب دارد.
چندین عامل خطر برای آب سیاه چشم وجود دارد:
- سن بالا
- پیشینه قومی – آسیایی‌های شرقی، آمریکایی‌های آفریقایی و نژاد اسپانیایی در مقایسه با قفقازی‌ها خطر بیشتری برای ابتلا به گلوکوم دارند.
- برخی از مشکلات و بیماری‌ها – مانند دیابت یا کم کاری تیروئید.
- آسیب‌ها و مشکلات چشم
- جراحی چشم
- نزدیک‌بینی
کورتیکواستروئیدها
بیمارانی که سابقه استفاده طولانی مدت از کورتیکواستروئیدها را دارند، در معرض خطر ابتلا به چندین بیماری مختلف از جمله گلوکوم هستند. این افراد اگر از قطره‌های چشمی حاوی کورتیکواستروئیدها استفاده کرده باشند، خطر ابتلا به مراتب بیشتر خواهد بود
انواع گلوکوم چیست ؟
دو نوع اصلی آب سیاه چشم وجود دارد: گلوکوم زاویه باز و گلوکوم زاویه بسته .
گلوکوم زاویه بسته (گلوکوم با بسته شدن حاد زاویه)
این بیماری می‌تواند به‌صورت ناگهانی رخ دهد. بیمار معمولاً دچار درد و افت سریع بینایی می‌شود.
خوشبختانه علائم درد و ناراحتی باعث می‌شود که فرد مبتلا سریعاً به پزشک مراجعه کند و در نتیجه سریعاً هم معالجه می‌شود که معمولاً از بروز هر گونه آسیب دائمی جلوگیری می‌کند.
گلوکوم زاویه باز اولیه (گلوکوم مزمن)
این نوع از گلوکوم بسیار آهسته پیشرفت می‌کند و ممکن است بیمار هیچ علامتی نداشته باشد و حتی متوجه از دست دادن تدریجی بینایی خود نباشد. درنتیجه در این نوع از گلوکوم، بسیاری از افراد تا زمانی که آسیب دائمی رخ نداده است، به پزشک مراجعه نمی‌کنند و تحت درمان نخواهند بود.
گلوکوم با فشار کم
این حالت، نوع نادری از گلوکوم است که متخصصان دلیل آن را به‌طور کامل نمی‌دانند. در این بیماری حتی اگر فشار چشم کاملا طبیعی باشد، آسیب عصب بینایی همچنان ادامه می‌یابد. این امر ممکن است به دلیل کاهش خون‌رسانی به عصب بینایی باشد.
گلوکوم رنگدانهای
این نوع، حالتی از گلوکوم زاویه باز است و به طور معمول در اوایل یا اواسط بزرگسالی بروز می‌کند. طی این بیماری سلول‌های رنگدانهای برخاسته از عنبیه، در داخل چشم پراکنده می‌شوند.
اگر این سلول‌ها در کانال‌هایی که مایعات را از چشم تخلیه می‌کنند تجمع یابند، ممکن است در جریان طبیعی مایعات داخل چشم تداخل ایجاد کرده و منجر به افزایش فشار چشم شوند.
علائم آب سیاه چشم چیست ؟
علائم و نشانه‌های گلوکوم زاویه باز اولیه و گلوکوم حاد با بسته شدن حاد زاویه کاملاً متفاوت است:
علائم گلوکوم زاویه باز اولیه
بینایی محیطی به تدریج از بین می رود. به‌طور معمول همیشه روی هر دو چشم تأثیر می‌گذارد. در مراحل پیشرفته، بیمار دید تونلی دارد.
علائم گلوکوم زاویه بسته
- درد چشم، معمولاً به صورت شدید
- تاری دید
- درد چشم اغلب با تهوع و گاهی استفراغ همراه است.
- به نظر می‌رسد که چراغ‌ها درخشش فوق العاده و هاله‌ای به‌دور خود دارند.
- قرمزی چشم‌ها
- مشکلات ناگهانی و غیر منتظره در بینایی؛ به ویژه هنگامی که نور کم است.
جراحی گلوکوم
اگر داروها موثر نباشند یا بدن بیمار با آن‌ها سازگار نباشد، مداخله جراحی می‌تواند گزینه‌ی مناسبی باشد. هدف از جراحی معمولاً پایین آوردن فشار داخل چشم است. این روش درمان جدید اب سیاه محسوب می‌شود. نمونه‌هایی از عمل جراحی عبارتند از:
ترابکولوپلاستی – از پرتوی لیزر برای رفع انسداد کانال‌های تخلیه‌کننده مایعات در چشم مسدود شده استفاده می‌شود و باعث می‌شود که مایعات داخل چشم تخلیه شود.
جراحی فیلتر (ویسکوکانالوستومی) – اگر روش دیگری از جمله جراحی لیزر کارساز نباشد، ممکن است انجام شود. در این روش کانال‌های داخل چشم برای بهبود تخلیه مایعات چشم باز می‌شوند.
کاشت کانال تخلیه‌کننده مایعات چشم (ایمپلنت شنت آبی) – این گزینه گاهی اوقات برای کودکان یا افراد مبتلا به گلوکوم ثانویه استفاده می‌شود. در واقع یک لوله کوچک سیلیکونی داخل چشم قرار می‌گیرد تا به بهتر تخلیه‌شدن مایعات کمک کند.
گلوکوم حاد زاویه بسته
گلوکوم حاد زاویه بسته به عنوان یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود. در این شرایط داروهای کاهش فشار فوراً تجویز می‌شوند. معمولاً روشی با لیزر انجام می‌شود كه باعث ایجاد سوراخ كوچك در عنبیه شده و موجب می‌گردد مایعات به مش مشبكی (سیستم تخلیه‌کننده مایعات چشم) منتقل شوند – این عمل به نام ایریدوتومی شناخته می‌شود.
حتی اگر فقط یک چشم تحت تأثیر قرار گیرد، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد که هر دو را درمان کند، زیرا این نوع گلوکوم اغلب بر روی چشم دیگر نیز تأثیر می‌گذارد.
گلوکوم مادرزادی
گلوکوم کودکی که تحت عنوان گلوکوم مادرزادی یا نوزادی نیز شناخته می‌شود، در نوزادان و خردسالان رخ می‌دهد. این بیماری معمولاً در سال اول زندگی تشخیص داده می‌شود. در واقع بیماری نادری است که احتمالاً ارثی بوده و از تکامل نادرست سیستم تخلیه کننده چشم در دوران قبل از تولد ناشی می‌شود.
پیشگیری از گلوکوم
هیچ روش شناخته شده‌ای برای جلوگیری از گلوکوم وجود ندارد، اما تشخیص زودرس آن به معنای موثرتر بودن درمان است و از بین رفتن بینایی به حداقل می‌رسد. از آنجا که، اغلب علائمی وجود ندارد، بررسی منظم چشم‌ها بسیار مهم است. به‌خصوص برای افرادی که در خطر بالاتر ابتلا قرار دارند.
بنابراین افراد مسن، افراد آفریقایی تبار و افراد مبتلا به دیابت باید هریک یا دو سال یکبار پس از ۳۵ سالگی تحت معاینه قرار بگیرند. می‌توانید با پزشک‌تان درباره فاصله معاینات مشورت کنید.
درمان گیاهی آب سیاه چشم
برای بیمارانی که توان مالی درمان گلوکوم را ندارند، بهره‌گیری از راهکارهای طبیعی همچون کافئین، آنتی‌اکسیدان‌های بالقوه شامل آلفا-لیپوئیک اسید، ویتامین C، روی، بتاکاروتن، ویتامین الوتین، سلنیوم، ملاتونین، گلوتاتیون، چای سبز و میوه‌ها و سبزیجات را می‌توان توصیه نمود. ویتامین‌ها و مواد نام برده در بسیاری از مواد غذایی موجود هستند. این موارد در مدیریت گلوکوم اثرات مفید بسیاری دارند.
