دندان عقل آخرین دندانی هست که در می‌آید و در دو انتهای بالا و پایین لثه‌ها قرار دارند. بیشتر مردم دارای چهار دندان عقل هستند، اما به طور کل در تعداد دندان‌های عقل از صفر تا چهار عدد می‌تواند تغییر کند. حتی در مواردی نادر، فرد بیش از چهار دندان عقل دارد. دندان‌های عقل در اواخر نوجوانی یا اوایل جوانی، بین سنین ۱۷ تا ۲۵، ظاهر می‌شوند.
دندان عقل نهفته چیست؟
فک انسان به طور معمول جای کافی برای ۳۲ دندان ندارد. بنابراین درصورتی که دندان‌های عقل شروع به بیرون آمدن کنند، می‌توانند موجب بهم‌ریختگی سایر دندان‌ها، عفونت، درد گوش و ورم بشوند. دندان عقلی که فضای کافی برای خروج از لثه ندارد، دندان عقل نهفته نامیده‌می‌شود. در نتیجه دندان‌عقل نهفته نمی‌تواند به طور کامل به درون دهان راه یابد. در نتیجه شروع به رشد در جهت نادرست کرده و با زاویه‌ای نادرست تنها بخشی از آن از لثه خارج می‌شود. این مسئله می‌تواند منجر به خرابی دندان‌های کناری آن‌ها و یا درد بشود.
حتی اگر هیچ‌گونه آسیبی به دندان‌ها وارد نشود، بازهم نسبت به بیماری‌ها حساس‌تر خواهند بود. دندان نهفته‌ای که از لثه خارج نشده‌است می‌تواند باکتری‌ها را به خود جذب کرده و به عفونت منتهی شود.
برای بسیاری از افراد دندان‌عقل رشد کرده و در فک جای‌میگیرد و تا زمانی که فرد مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان را به‌خوبی انجام دهد، نیازی به درآوردن آن نیست. اما در شرایط زیر دندان عقل را باید خارج کنیم:
- زمانی که منجر به درد، ورم، فشار یا آزردگی فرد شود.
- درصورتی که نبود فضای کافی برای رشد دندان در فک واضح باشد و یا اینکه موجب آسیب به دیگر دندان‌ها شود.
- دندان عقل خارج شده و از آن‌جایی که تمیزکردن و رسیدگی به آن‌ها سخت است، پوسیده باشد.
آیا همه دندان‌های عقل باید خارج شوند؟
در گذشته، همواره دندان عقل را خارج می‌کردند؛ حتی با اینکه گاها وجود آن مشکلی ایجاد نمی‌کرد. بسیاری از دندان‌پزشکان معتقدند که حتی دندان‌های نهفته‌ای که هیچ مشکل ظاهری ایجاد نمی‌کنند هم باید خارج شوند تا ریسک عفونت، مشکلات لثه و پوسیدگی دندان کاهش یابد. آن‌ها هم‌چنین اضافه می‌کنند که هرچه سن افراد کمتر باشد، خارج کردن دندان عقل آن‌ها راحت‌تر است.
درسال ۲۰۰۷، جی فردمن (Jay Friedman) در مقاله‌ای منتشرشده در American Journal of Public Health این سوال را مطرح کرد. او خارج کردن غیرضروری دندان عقل را «خطری برای سلامت عمومی» خواند. او به این نکته اشاره کرد که سالانه ۱۱ میلیون روز افراد مختلف به دلیل مشکلات و ناراحتی‌های حاصل از خارج کردن دندان عقل، هدر می‌رود. هم‌چنین در بیش از ۱۱هزار نفر، پس این جراحی، فلج و بی‌حسی لب، گونه یا زبان با شدت‌های مختلف به جای می‌ماند. او تاکید می‌کند که دندان‌پزشکان باید تنها زمانی دندان عقل را خارج کنند که وجود آن مشکلی برای فرد ایجاد کند.
علائم دندان عقل نهفته
علائم مختلف، به چگونگی رشد دندان عقل بستگی دارند. این علائم شامل:
- نهفتگی مزوآنژولار: در این حالت دندان به سمت جلوی دهان زاویه دارد.
- نهفتگی عمودی: در این حالت دندان نمی‌تواند سطح لثه را بشکافد و خارج شود.
- نهفتگی دستوآنژولار: در این حالت دندان به سمت عقب دهان زاویه دارد.
- نهفتگی افقی: در این حالت دندان کاملا به صورت افقی با زاویه ۹۰ درجه با سایر دندان‌ها قرار دارد. بدین ترتیب ممکن است به درون ریشه‌ی سایر دندان‌ها رشد کند.
دندان عقل نهفته می‌تواند مشکلات متعددی ایجاد کند. ایجاد فشار به سایر دندان‌ها، می‌تواند منجر به بهم‌ریختگی آن‌ها شود؛ در نتیجه ممکن است بیمار نیاز به ارتودنسی پیدا کند.
هم‌چنین دندان ممکن است به درون کیسه‌ی پرآبی (ساک) درون استخوان فک رشد کند و ایجاد کیست کند. کیست می‌تواند موجب آسیب به استخوان فک، دندان‌ها و اعصاب کنار آن‌ها می‌شود.
شکل‌گیری تومور غیرسرطانی نیز به‌طور نادر دیده شده‌است. در این حالت بافت و استخوان آن ممکن است نیاز به خارج شدن پیدا کند.
دندان آسیای دوم که در کنار دندان عقل قرار دارد، بیش از پیش در معرض عفونت قرار می‌گیرد.
حتی اگر علائمی دیده نشود، دندان عقل نهفته می‌تواند موجب آسیب و عفونت به دیگر دندان‌ها بشود. عفونت می‌تواند بوی بد دهان، درد گوش، سردرد، احساس مزه‌ای خاص در دهان، درد دندان، لثه‌های متورم و گاها قرمزتر از حالت معمول، فک متورم و لثه‌های خونریزی‌کننده بشود.
عفونت‌های جدی‌تر شامل سلولیتیس بر زبان، حلق یا لثه‌ها و یا بیماری‌های لثهای می‌شود. این بیماری‌های لثهای زمانی ایجاد می‌شوند که پلاک‌ها توکسین ترشح کنند که موجب تحریک لثه‌ها بشوند.
برای بهبود علائم، بیمار می‌تواند موارد زیر را انجام دهد:
- استفاده از مسکن‌ها: دقت کنید که نباید آن‌ها را روی دندان بگذارید، بلکه باید ببلعید.
- استفاده از محلول‌های شست‌وشوی دهان به همراه آب گرم و یک قاشق چای‌خوری نمک. این‌کار را چند بار در طول روز انجام دهید. این کار می‌تواند درد و التهاب را کاهش دهد.
- استفاده از محلول شست‌وشوی دهان آنتی‌باکتریال مثل کلروهگزیدین
درصورتی که درد دندان شما ادامه یابد، باید تحت درمان قرار بگیرید. دندانپزشک احتمالا دندان شما را شست‌وشو داده و آنتی‌بیوتیک برای شما تجویز می‌کنند. اما اگر درد دندان شما ادامه یابد، ممکن است نیاز به خارج کردن دندان شما باشد.
خارج کردن دندان عقل
درصورتی که دندان عقل دردناک باشد یا مشکل ایجاد کند، یا موجب آسیب به سایر دندان‌ها یا استخوان فک بشود، باید از دهان خارج شود. دندانپزشک به‌طور دقیق نمی‌تواند پیشبینی کند که کدام دندان عقل مشکل‌آفرین است. با این حال زاویه‌ی خروج دندان و میزان فشار وارده بر دندان‌های دیگر می‌تواند سرنخ‌هایی بدهد.
در دندانپزشکی منتظر چه چیزی باشیم؟
دندانپزشک ممکن است شما را برای گرفتن عکس به رادیولوژی بفرستد. بدین گونه می‌تواند ریشه‌ی دندان‌ها و نحوه رشد آن‌ها را مشاهده کند. هم‌چنین ممکن است در مطب خود و یا بیمارستان اقدام به خارج کردن دندان شما بکند. میزان سادگی این جراحی بستگی به شرایط و نحوه قرارگیری دندان شما در لثه دارد. پس از خارج کردن دندان‌عقل ممکن است درد و ورم زیادی را برای چند روز متحمل شوید. مسکن‌هایی مثل ایبوپروفن می‌توانند برای کاهش درد شما موثر باشند. هم‌چنین گاها دندانپزشک برای شما آنتی‌بیوتیک نیز تجویز می‌کند. به‌علاوه به شما محلول شست‌وشوی دهان توصیه می‌کند. درصورتی که بخیه به محل خروج دندان زده باشند، هفته‌ی بعد باید مراجعه کرده تا آن را خارج کنند. دقت کنید که از دستورالعمل‌های مراقبتی دندانپزشک حتما پیروی کنید.
پس‌از جراحی حتما استراحت کنید و از مصرف الکل و سیگار برای حداقل ۲۴ ساعت خودداری کنید. هم‌چنین مطمئن شوید که محل جراحی خونریزی نمی‌کند.
عوارض جراحی دندان
برخی از بیماران در حین یا پس از خارج کردن دندان عقل خود دچار مشکل می‌شوند، اما این موارد معمولاً جدی نیستند.
مشکلات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ورم
- تغییر رنگ
- درد
- Malaise یا احساس ناخوشی داشتن
- کبودی و ناراحتی
- عفونت
- ایجاد حفره خشک در محل
- خون ریزی
- سوراخی بین دهان و سینوس فک بالا
- فیستول بین دهان و سینوس، گاهی اوقات از طریق سوکت دندان
وقتی دندان عقل خارج می‌شود، اعصاب دندان‌های کناری ممکن است دچار آسیب شود. این مسئله می تواند منجر به بی‌حسی یا فلج شدن لب، زبان یا گونه شود. هم‌چنین ممکن است برخی از افراد نسبت به داروها واکنش منفی داشته باشند.
سوکت خشک یا همان پوکی استخوان آلوئولار شرایطی است که لخته خون به درستی در محل باقی‌مانده از دندان عقل تشکیل نشده‌است که می‌تواند به درد لرزان منجر شود. البته این شرایط برای بیمارانی اتفاق می‌افتد که از دستورالعمل دندانپزشک پیروی نمی‌کنند، سیگار می‌کشند، محل جراحی را می‌مکند و یا زودتر از زمان مورد نظر، محل جراحی را شست‌وشو می‌دهند.
بعضی اوقات برداشتن دندان عقل می تواند باعث تخریب غده فک بالا، که دقیقاً پشت دندان عقل فوقانی است، شود. افتادگی یا شکستگی فک پایین می تواند در طی عمل یا در طی ۴ هفته بعد از عمل ایجاد شود. مراقبت‌های بهداشتی مناسب و معاینات منظم برای به حداقل رساندن ریسک ایجاد مشکلات دهان و دندان ضروری است.
