کار اصلی مجرای ادرار در مردان و زنان هدایت ادرار به خارج بدن است. همچنین این لوله‌ی نازک نقش مهمی را در انزال مردان ایفا می‌کند. هنگامی که زخم ناشی از تورم، آسیب یا عفونت، مجرای ادرار را مسدود کند یا جریان ادرار را در آن کاهش دهد، بیماری به نام تنگی مجرای ادرار ایجاد میشود. برخی افراد بدنبال تنگی مجرای ادرار احساس درد می‌کنند.
در شرایط عادی چه اتفاقی می‌افتد؟
ادرار در مثانه به مجرای ادرار(میزراه) می‌ریزد و سپس از این طریق به بیرون می‌رود (اصطلاحا تخلیه میشود). مجرای ادرار در جنس مونث بسیار کوتاهتر از مذکرها است. در مردان ادرار باید مسافت بیشتری را از مثانه تا آلت تناسلی طی کند.
در مردان ۱ تا ۲ اینچ اول میزراه که ادرار از آن عبور می‌کند، میزراه خلفی گفته میشود. میزراه خلفی عبارت است از:
- گردن مثانه (محل بازشدن مثانه)
- میزراه پروستاتیک (بخشی از میزراه پوشیده شده توسط پروستات)
- میزراه غشایی
- ماهیچه‌ای که اسفنکتر خارجی ادراری نامیده میشود.
به تنگی و جراحت‌هایی که در ۱ یا ۲ اینچ اول میزراه که ادرار از آن عبور می‌کند اتفاق می‌افتد، جراحات خلفی می‌گویند.
در مردان به ۹ تا ۱۰ اینچ قدامی میزراه، میزراه قدامی گفته میشود. میزراه قدامی شامل:
- میزراه بولبار (زیر کیسه بیضه و پرینه، یا ناحیه بین کیسه بیضه و سوراخ مقعدی)
- میزراه آلتی ( در طول بخش پایینی آلت)
- مئاتوس ( خروجی آلت)
جراحات و تنگی‌هایی که در ۹ یا ۱۰ اینچ پایانی میزراه اتفاق می‌افتد، به آن جراحات قدامی گفته میشود.
علت تنگی مجرای ادرار
به دلیل داشتن مجرای ادراری طولانی‌تر، مردان بیشتر در معرض بیماری‌های میزراهی و آسیب قرار می‌گیرند. به همین دلیل تنگی مجرای ادراری بیشتر در مردان شایع است. در نوزادان و زنان کمتر دیده میشود.
تنگی مجرای ادرار می‌تواند در هر نقطه از مثانه تا انتهای آلت تناسلی رخ دهد. این تنگی جریان مایع ادرار را کاهش می‌دهد. علت‌های رایج عبارتند از:
- ضربه به میزراه
- عفونت‌هایی مثل بیماری‌های مقاربتی
- آسیب توسط ابزارهای جراحی
- عواملی که باعث تورم می‌شوند
در اغلب موارد، علتی یافت نمی‌شود.
در بزرگسالان ، تنگی مجرای ادرار به علت موارد زیر است:
- صدمات ناشی از افتادن روی کیسه بیضه یا پرینه
- جراحی پروستات
- خارج کردن سنگ کلیه
- کاتتریزاسیون ادرار
- سایر ابزارهای جراحی
تنگی خلفی میزراه
این بیماری در ۱ یا ۲ اینچ اول میزراه اتفاق می‌افتد. این نوع از تنگی به دلیل آسیب دیدگی ناشی از شکستگی لگن است. (ناشی از تصادف موتور یا ماشین). در این مواقع مجرای ادرار مختل شده و کاملا بریده یا جدا میشود. ادرار نمی‌تواند عبور کند. یک کاتتر یا سوند باید از طریق شکم به سمت مثانه (لوله‌ی سوپراپوبیک) یا از طریق آلت تناسلی داخل مثانه فرستاده میشود. این اجازه می‌دهد تا زمان درمان تنگی میزراه، ادرار تخلیه شود.
تنگی قدامی میزراه
این بیماری در ۹ تا ۱۰ اینچی آخر میزراه اتفاق می‌افتد. این نوع از تنگی به علت موارد زیر ایجاد میشود:
- ترومای ناشی از آسیب دیدگی بند ( سقوط بر روی اجسامی که پاها در هردو طرف جسم قرار دارند)
- ضربه‌ی مستقیم به آلت تناسلی
- کاتتریزاسیون
علائم تنگی مجرای ادرار
به عبارت ساده، مجرای ادرار مانند شیلنگ باغ است. هنگامی که یک پیچش یا باریکه چه کوتاه، چه بلند در امتداد شلنگ وجود داشته باشد، جریان کاهش می‌یابد. هنگامی که یک تنگی به اندازه‌ای باشد که جریان ادرار کاهش یابد، علائمی ایجاد خواهد شد. ممکن است مشکلاتی در ادرار کردن، عفونت مجاری ادراری و تورم یا عفونت پروستات ایجاد شود. انسداد شدید که به صورت طولانی مدت باقی بماند، می‌تواند به کلیه آسیب بزند.
برخی از نشانه‌ها عبارت هستند از:
- ادرار تیره یا خونی
- خون در مایع منی
- آهسته شدن یا کاهش جریان ادرار
- ریزش جریان ادرار
- درد هنگام دفع ادرار
- درد شکمی
- نشت مجرای ادراری
- UTLs در مردان
- تورم آلت تناسلی
- ابی‌اختیاری ادراری
تشخیص تنگی مجرای ادراری
چندین آزمایش برای تعیین اینکه آیا تنگی در مجرای ادرار وجود دارد ازجمله:
- معاینات بالینی
- عکسبرداری مجرای ادرار (اشعه ایکس یا فرابنفش)
- یورتروسکوپی (برای دیدن داخل مجرای ادرار)
یورتروسکوپی
پزشک به آرامی یک اسکوپ (یک ابزار کوچک قابل مشاهده) درکوچک، قابل خم شدن و روان شده را به درون حالب می‌فرستد. این لوله به سمت تنگ شدگی می‌رود. این به پزشک اجازه دیدن قسمت تنگ را می‌دهد. این کار در مطب انجام میشود و به پزشک کمک می‌کند تا درمورد نحوه درمان تصمیم بگیرد.
یورتروگرام بازگشتی
این آزمایشی است که از آن برای یافتن تعداد تنگی‌ها، شدت، محل و اندازه آن‌ها به کار می‌رود. این کار به عنوان یک روش سرپایی با استفاده از اشعه ایکس انجام میشود. رتروگراد در این حالت به معنای خلاف جهت جریان ادرار است. رنگ کنتراست (مایعی که در اشعه X دیده میشود) از نوک آلت به مجرای ادرار وارد میشود. در این روش از سوزن یا کاتتر استفاده نمی‌شود. این رنگ به پزشک اجازه می‌دهد تا کل مجرای ادرار را ببیند و ترسیمی از منطقه باریک داشته باشد.
این روش را می‌توان با یورتروگرام آنترو‌گراد ترکیب کرد. (آنترو‌گراد به معنی با جریان ادرار است). رنگ وارد شده از زیر مجرای ادرار تا ناحیه آسیب دیده را پر می‌کند. رنگ وارد شده از بالا، مثانه و مجرای ادرار را تا قسمت تنگی پر می‌کند. این آزمایشات در کنار هم به پزشک اجازه می‌دهد تا با یافتن محل تنگی، برای عمل جراحی تنگی مجرای ادرار برنامه ریزی کند.
همچنین، اگر به مجرای ادرار آسیب وارد شده باشد، ممکن است بعد از معالجه اضطراری روش اشعه X را استفاده کنید. رنگ کنتراست را می‌توان از طریق کاتتر که برای درمان جاگذاری شده است، تزریق کرد.
پیشگیری از تنگی مجرای ادرار
- اجتناب از آسیب به حالب و لگن
- مراقبت هنگام کاتتریزاسیون
- استفاده از روغن‌های روان کننده هنگام کاتتریزاسیون
- استفاده از کوچکترین کاتتر ممکن برای کمترین زمان ممکن
- جلوگیری از بیماری‌های جنسی مقاربتی
- بیماری سوزاک زمانی شایع‌ترین علت تنگی و جراحت مجرا بود.
- آنتی‌بیوتیک‌ها به پیشگیری کمک می‌کند.
- کلامیدیا اخیرا علت شایع‌تر است.
- با استفاده از کاندوم یا جلوگیری از رابطه جنسی با شریک آلوده می‌توان از عفونت جلوگیری کرد.
- اگر مشکلی پیش آمد، آنتی‌بیوتیک‌های مناسب را زود مصرف کنید. تنگی مجاری ادراری مسری نیست ولی عفونت‌ها می‌توانند از راه جنسی منتقل شوند.
درمان تنگی مجرای ادرار
بسته به اندازه انسداد و میزان زخم بافت درگیر گزینه‌های زیادی وجود دارد.
درمان‌ها شامل:
اتساع- بزرگتر کردن تنگی با کشش تدریجی
یورتروتومی- برش با لیزر یا چاقو در حوزه‌ی زخم
جراحی باز- برداشتن قسمت تنگی با جراحی و سپس بازسازی توسط پیوند (یورتروپلاستی)
داروهای خاصی برای کمک به درمان تنگی وجود ندارد.
بدون درمان، شما همچنان در تخلیه مشکل خواهید داشت. ممکن است عفونت‌های ادراری و بیضه‌ای یا سنگ ایجاد شود. همچنین احتمال احتباس ادرار وجود دارد. (هنگامی که شما نمی‌توانید ادرار را تخلیه کنید). که می‌تواند منجر به بزرگ شدن مثانه و مشکلات کلیوی شود.
این معمولا در مطب متخصص ارولوژی با بی‌حسی موضعی انجام میشود. تنگی با استفاده از دستگاه‌های بزرگتر به نام “sounds” کشیده میشود. یک بالون مخصوص بر روی کاتتر هم می‌تواند بافت را کشیده‌تر کند. اما ایجاد کشش یک درمان کاملی نیست و باید به طور مرتب تکرار شود. اگر تنگی خیلی سریع برگردد، ممکن است وارد کردن کاتتر به شما آموخته شود تا با تکرار آن بتوان از تنگی دوباره جلوگیری کرد. عوارض جانبی شامل خونریزی و عفونت است. بعضی اوقات ممکن است یک مکان گذر کاذب یا کانال ادراری ثانویه از طریق کشش تشکیل شود.
با استفاده از یک محدوده خاص که در طول مجرای ادرار جابجا میشود تا زمانی که محل تنگی پیدا شود.
از تیغه چاقو یا لیزر در انتهای سیستوسکوپ برای برش ساختار و ایجاد شکاف استفاده میشود. ممکن است یک کاتتر در مجرای ادرار قرار بگیرد تا شکاف را باز نگه داشته و اجازه دهد تا بهبودی ایجاد شود. زمان پیشنهادی برای تخلیه لوله سوند، بستگی به طول تنگی دارد.
بسیاری از روش‌های بازسازی برای درمان تنگی استفاده شده است و برخی شامل ۱ یا ۲ عملیات هستند. در کل موارد انتخاب روش بازسازی براساس محل و طول تنگی و میزان جدی بودن آن انجام میشود. هیچ تصمیم و درمان واحدی برای همه موارد مناسب نیست. دو نوع اصلی شامل یورتروبلاستی آناستوماتیک و یورتروبلاستی جایگزین است.
یورتروبلاستی آناستومیک
این روش معمولا برای تنگی‌های کوتاه و کوچک مجرای ادرار به کار می‌رود. در این روش، بریدگی بین کیسه بیضه و رکتوم ایجاد میشود. مجرای ادرار پس از برطرف کردن تنگی مجددا وصل میشود. این روش معمولا به صورت سرپایی یا در مدت کوتاه در بیمارستان انجام میشود. یک سوند کوچک و نرم به مدت ۱۰ الی ۲۱ روز در آلت تناسلی گذاشته میشود. سپس پس از گرفتن آزمایش اشعه X، کاتتر برداشته میشود تا اطمینان حاصل شود که درمان مفید واقع شده است.
یورتروپلاستی جایگزین
زمانی که تنگی طویل‌تر باشد، بافت بخش تنگ شده برداشته میشود سپس این بخش جایگزین میشود. در موارد شدیدتر، ممکن است این نوع از درمان در مرحله‌هایی انجام میشود. این روش لازم است که توسط متخصص ارولوژی که قبلا این جراحی را انجام داده، به کار گرفته شود. درکل میزان موفقیت بالا است. روش جایگزین ۳ نوع است:
- پیوند
- فلپ پوست
- مرحله‌ای
فلپ پوست
در این عمل جراحی، بخش‌های آویزان پوست از آلت تناسلی چرخانده می‌شوند تا بخش جدید مجرای ادرار ایجاد شود. این مورد زمانی انجام میشود که به یک پیوند طولانی نیاز باشد و شدت تنگی هم بالا باشد. این روش پیچیده است و باید توسط جراحی که در زمینه جراحی پلاستیک سابقه دارد، انجام شود.
پیوند آزاد
در این روش قسمتی از مجرای ادرار را با استفاده از بافتی از خود بیمار، جایگزین یا بزرگ می‌کند. بافت ممکن است پوستی باشد. (که از شفت آلت تناسلی گرفته شده است) یا بعضا از مخاط دهان (که از داخل گونه گرفته شده است). بعد از عمل ممکن است شما به مدت کوتاهی در بیمارستان بستری شوید و به مدت ۲ یا ۳ هفته از سوند استفاده کنید.
مرحله‌ای
این روش زمانی به کار می‌رود که بافت خود مجرا برای روش پیوندی یا فلپ پوست مناسب نباشد.
- مرحله اول- قسمت زیرین مجرای ادرار باز شده است، و طول کامل بخش تنگی را نشان می‌دهد. پیوند به قسمت باز شده انجام میشود و این بخش به مدت ۳ ماه تا ۱ سال بهبود می‌یابد. در طی این مدت شما از مسیر دیگری که از پشت بخش تنگی باز میشود ادرار را تخلیه خواهید کرد. این بدین معنی است که شما تا زمان بهبودی باید برای ادرار کردن بنشینید.
- مرحله دوم- چند ماه پس از پیوند، اطراف مجرای ادرار بهبود یافته و نرم و قابل انعطاف است. پیوند به طرف داخل لوله تشکیل میشود. مجرای ادرار سپس به حالت عادی برمی‌گردد. یک سوند کوچک و نرم به مدت ۱۰ تا ۲۱ روز درون آلت تناسلی گذاشته میشود.
بعد از درمان
تنگی مجرای ادرار ممکن است بعد از جراحی دوباره ایجاد شود، به همین دلیل نیاز است که همچنان با متخصص اورولوژی در ارتباط باشیم. بعد از برداشت سوند پزشکتان در صورت لزوم شما را با معاینات فیزیکی و اشعه X بررسی خواهد کرد. بعضی اوقات پزشک برای بررسی نتیجه درمان، یورتروسکوپی را انجام می‌دهد. در بعضی بیماران ممکن است تنگی مجددا برگردد ولی اغلب نیاز به درمان اضافی نخواهد داشت. اما اگر باعث انسداد شود، با یورتروتومی یا اتساع می‌توان آن را درمان کرد. عمل جراحی باز تنگی مجرای ادرار ممکن است برای تنگی‌های شدید که بازگشته، لازم باشد.
اطلات اضافی
سوالاتی برای پرسش از پزشک
- چه نوع علائمی را باید به شما یا در مطب شما شرح دهم؟
- جوانب مثبت یا منفی هریک از گزینه‌های درمانی چیست؟
- چه کارهایی باید انجام دهم تا از برگشت تنگی مجرا جلوگیری کنم؟
- در طی جراحی یا بعد از آن چه مشکلاتی ممکن است پیش بیاید؟
- تا چه مدت لازم است تا پیگیری‌های بعد از درمان را انجام دهم؟
