غش کردن
غش کردن و از دست دادن هوشیاری که با عنوان سنکوپ نیز شناخته می‌شود زمانی رخ می‌دهد که خونرسانی به مغز برای لحظه‌ای ناکافی باشد. این از دست دادن هوشیاری معمولاً کوتاه مدت است. غش کردن می‌تواند فاقد اهمیت پزشکی یا نشان دهنده‌ی یک اختلال جدی باشد. در بسیاری از مواقع علت آن درگیری قلبی می‌باشد.
لذا لازم است این وضعیت به‌عنوان یک موقعیت اورژانس پزشکی در نظر گرفته شده و تا زمان رفع علائم و مشخص شدن علت آن، پیگیری شود. غش کردن بیش از یک بار نیاز به بررسی پزشکی دقیق دارد.
احساس غش کردن و از دست دادن هوشیاری
درصورتی که خودتان این احساس را دارید:
دراز بکشید و برای کاهش احتمال غش دوباره، سریع از جای خود بلند نشوید.
بنشینید و سر خود را بین زانوهای خود قرار دهید. در این حالت نیز از سریع بند شدن خودداری کنید.
درصورتی که شخص دیگری این احساس را دارد:
شخص را به پشت بخوابانید و اگر آسیب ندیده و در حال نفس کشیدن است، درصورت امکان، پاهای او را در موقعیتی بالاتر از سطح قلب (حدود ۳۰سانتی‌متر) قرار دهید تا خونرسانی به مغز تامین شود. کمربند، گردنبند، لباس‌های تنگ و چسبان یا سایر موارد مشابه را باز کنید. برای کاهش احتمال غش کردن، فرد را سریع بلند نکنید. اگر شخص تا یک دقیقه هوشیاری خود را به دست نیاورد، با ۱۱۵ تماس بگیرید.
مسیر هوایی شخص را بررسی کنید تا از باز و خالی بودن آن مطمئن شوید. درصورتی که مصدوم نفس نکشد، احتمالاً نیاز خواهد بود CPR را آغاز کنید. علائم گردش خون (تنفس، سرفه یا حرکت) فرد را بررسی کنید. در صورت غیاب این علائم، احیای قلبی-ریوی را آغاز کنید و فرایند احیا را تا زمان شروع تنفس و یا رسیدن گروه امدادی ادامه دهید.
اقدام به مداوای هرگونه ضربه، کبودی و جراحت ناشی از غش کردن مصدوم کرده و خونریزی را با اعمال فشار مستقیم کنترل کنید.
توضیح بیشتر
غش کردن در بین کادر درمانی با اصطلاح سنکوپ رواج دارد. به علت این که سلول‌های مغزی توانایی اندکی در ذخیره‌ی انرژی دارند، زمانی که خونرسانی به مغز کاهش یابد، سریعاً انرژی ذخیره شده مصرف می‌شود و از طرفی نیز با کاهش اکسیژن در بافت مغزی، ساختانرژی در داخل سلول‌های مغزی کاهش می‌یابد. درنتیجه، سلول‌های مغزی انرژی کافی دراختیار نخواهند داشت و این اتفاق باعث اختلال در عکلکرد آنان خواهد شد که به صورت از دست دادن هوشیاری و غش کردن تظاهر می‌کند.
غش در هر سنی ممکن است بروز یابد اما در افراد مسن می‌تواند نشانه‌ای از عامل زمینه‌ای خطرناک‌تری باشد.
شایع‌ترین علل غش کردن شامل علل وازوواگال (افت ناگهانی ضربان قلب و فشار خون) و علل قلبی می‌باشد. اما باید توجه کرد که در بسیاری از موارد، علت غش نامعلوم است.
علل
سنکوپ، علل مختلفی دارد، از جمله:
سنکوپ وازوواگال:
با عنوان «غش شایع» نیز شناخته می‌شود و شایع‌ترین عامل سنکوپ می‌باشد. این نوع غش علل مختلفی دارد و زمانی رخ می‌دهد که قلب و عروق نتوانند به سرعت افت فشار خون را جبران کنند. عوامل مختلفی عامل سنکوپ وازوواگال هستند شامل:
- عوامل محیطی: معمولاً در محیط گرم و شلوغ
- عوامل عاطفی: استرس یا دیدن زخم (مثل دیدن خون) و آسیب یا تهدید به صدمه
- عوامل جسمی: ایستادن به مدت طولانی
- بیماری‌ها: خستگی، کم آبی یا سایر بیماری‌ها
سنکوپ موقعیتی:
این نوع غش، نوعی سنکوپ وازوواگال می‌باشد که فقط در شرایط خاصی رخ می‌دهد. عوامل ایجاد این نوع غش عبارتند از:
- سرفه: در برخی از افراد، متعاقب سرفه‌های با شدت و فشار بالا، سنکوپ ایجاد می‌شود.
- بلعیدن: در برخی افراد به علت وجود اختلال در گلو یا مری، هنگام بلعیدن غذا، سنکوپ ایجاد می‌شود.
- دفع ادرار: در برخی افراد مستعد، با تخلیه‌ی مثانه‌ای که بیش از حد پرشده است، سنکوپ ایجاد می‌شود.
- چرخاندن گردن یا گردنبند تنگ: در برخی افراد که ازدیادحساسیت سینوس کاروتید دارند، با چرخاندن گردن و یا بسیتن گردن‌بندی تنگ، تحریک سینوس کاروتید رخ داده و سنکوپ ایجاد می‌شود.
- غذا: در افراد سالخورده، حدود یک ساعت پس از صرف غذا و همزمان با افت فشار خون (ناشی از شیفت خون به سمت سیستم گوارشی) ممکن است سنکوپ رخ دهد.
سنکوپ وضعیتی:
زمانی که از حالت خوابیده بلند شویم، فشار خون افت خواهد کرد. در حالت طبیعی این افت فشار از طریق گیرنده‌هایی در بدن دریافت شده و رفلاکس‌هایی فعال می‌شوند تا فشار خون را به حالت طبیعی بازگردانند. زمانی که شخص پیر شود (کاهش حساسیت گیرنده‌ها) یا داروهای خاصی مصرف کند (مانند برخی داروهای قلبی-عروقی) ممکن است این سیستم تنظیم فشار خون به درستی کار نکند و با تغییر وضعیت شخص، افت فشار خون جبران نشود.در این حالت خونرسانی به مغز کاهش می‌یابد و احتمال غش کردن وجود دارد. این نوع غش کردن از دو حالت زیر به تنهایی و یا در معیت هم ناشی می‌شود:
- حجم خون کم در گردش در نتیجه‌ی از دست دادن خون (خونریزی داخلی یا خارجی)، آم آبی یا انواع گرمازدگی‌ها و سندرم‌های مرتبط با گرما.
- رفلکس‌های گردش خون مختل درنتیجه‌ی مصرف برخی داروها، اختلالات سیستم عصبی، دیابت یا مشکلات مادرزادی.
سنکوپ قلبی:
مکانیسم‌های مختلفی باعث می‌شود تا کسی که مشکل قلبی دارد، دچار غش شود. علل قلبی اغلب تهدید کننده‌ی حیات بوده و شامل موارد ذیل می‌باشند:
ریتم غیرطبیعی قلبی(آریتمی) : مشکلات الکتریکی در قلب باعث اختلال در توانایی پمپ قلب می‌شوند. این اختلال باعث کاهش جریان خون شده و متعاقب آن ممکن است ضربان قلب افزایش یا کاهش یابد تا بتواند به خوبی به عملکرد پمپاژ خون ادامه دهد. این وضعیت معمولاً غش‌هایی ایجاد می‌کند که هیچگونه علائم هشدار دهنده‌ای ندارند.
انسداد قلبی: ممکن است خون در داخل عروقی خونی در قفسه سینه حبس شود. این وضعیت می‌تواند در زمان فعالیت و ورزش باعث سنکوپ شود. بیماری‌های مختلفی می‌توانند این حالت را ایجاد کنند مانند حمله قلبی، بیماری‌های دریچه‌ای قلب، آمبولی ریوی، کاردیومیوپاتی، فشار خون بالای ریوی، تاوپوناد قلبی و دایسکشن آئورت.
نارسایی قلبی: در این حالت قلب توانایی رساندن خون کافی به بافت‌ها را ندارد. فشار خون کاهش یافته و احتمال کاهش خونرسانی به مغز وجود دارد.
سنکوپ نورولوژیک:
این نوع غش کردن می‌تواند در اثر بیماری‌های عصبی یا اتفاقات ذیل روی دهد:
سکته مغزی: می‌تواند سنکوپ همراه با سردرد ایجاد کند.
حمله ایسکمیک گذرا (TIA) یا سکته مغزی کوچک: می‌تواند باعث سنکوپ شود و معمولاً قبل از این که سنکوپ رخ دهد، دوبینی، از دست دادن تعادل، حرف زدن نامفهوم یا سرگیجه (احساس چرخش) ایجاد می‌شود.
میگرن: گاهی اوقات می‌تواند باعث غش شود اما بسیار نادر است.
سنکوپ سایکوژنیک (غش روانی):
افزایش تنفس ناشی از اضطراب می‌تواند باعث سنکوپ شود. این مورد باید بعد از رد شدن تمامی علل دیگر مورد توجه قرار گیرد.
علائم و نشانه‌های غش
بیهوش شدن یکی از علائم واضح غش کردن می‌باشد که در سنکوپ با علل زمینه‌ای وجود دارد.
سنکوپ وازوواگال
- احساس سبکی سر، لرزش و دید تار (قبل از غش)
- لکه بینی
- تعریق، رنگ پریدگی و اتساع مردمک
- ضربان قلب کاهش یافته (زیر ۶۰ ضربان در هر دقیقه) در زمان بیهوشی
- مصدوم باید به سرعت هوشیاری خود را به دست آورد
- بیشتر افراد قبل از رخ دادن سنکوپ هیچگونه علائمی ندارند
سنکوپ موقعیتی
- با پایان یافتن موقعیت، هوشیاری باز می‌گردد (معمولاً به سرعت).
سنکوپ وضعیتی
- قبل از غش کردن ممکن است شخص متوجه از دست دادن خون شود. مانند مشاهده‌ی مدفوع سیاه یا مدفوع حاوی خون تازه که به ترتیب ملنا و هماتوشزی نام دارند و قاعدگی با دفع خون بیش از حد (منوراژی). همچنین ممکن است متوجه از دست دادن مایعات شود مانند اسهال، استفراغ و تب.
- احساس سبکی سر حین نشستن یا برخاستن.
- رنگ پریدگی، تعریق یا خشکی لب‌ها و زبان (علائم کم آبی)
سنکوپ قلبی
- احساس ضربان قلب، درد قفسه سینه یا تنگی نفس
- نبض ضعیف غیرطبیعی، رنگ پریدگی یا تعریق
- غش کردن معمولاً بدون علامت بوده و معمولاً فعالیتی می‌باشد
سنکوپ نورولوژیک
- سر درد، از دست دادن تعادل، حرف زدن نامفهوم، دوبینی یا سرگیجه
- رنگ پوست طبیعی و نبض قوی در زمان بیهوشی
زمان مراقبت
به علت این که ممکن است عامل زمینه‌ای ایجاد کننده‌ی سنکوپ خطرناک باشد، حتماً باید جدی گرفته شود و به پزشک مراجعه شود تا علت آن مشخص شود. هرکس برای اولین بار دچار غش شود باید در اولین فرصت تحت معاینه پزشکی قرار گیرد. درصورت داشت سابقه‌ی غش یا مبتلا بودن به یک بیماری زمینه‌ای مرتبط با سنکوپ، باید به پزشک اطلاه داده شود.
تشخیص
شرح حال یکی از موارد مهم تشخیصی است. درکنار شرح حال و سابقه بیماری، پزشک معاینه جسمانی نیز انجام خواهد داد و ممکن است درخواست نوار قلبی (ECG) کند که مراحل بعدی وابسته به اطلاعات به دست آمده از شرح حال و معاینه خواهد بود.
سنکوپ قلبی: درصورت شک به علت قلبی، تست‌های مختلفی ممکن است درخواست شود. بیشتر این تست‌ها برای بررسی بیماری‌هار کرونری قلب استفاده می‌شوند. علل قلبی می‌تواند شامل بیماری‌های دریچه‌ای، نارسایی قلبی و آریتمی باشد. علل دیگری نیز ممکن است وجود داشته باشد که از ذکر آن صرف نظر می‌کنیم.
سنکوپ غیر قلبی: تست‌های قابل انجام بسته به علت زمینه‌ای مورد ظن، متفاوت خواهند بود. استفاده از CT-scan به ندرت مفید خواهد بود اما تست تیلت برای یافتن علت سنکوپ بسیار کمک کننده خواهد بود.
مراقبت در خانه
به مصدوم کمک کنید تا بدون آسیب دیدن در جایی امن دراز بکشد.
شخص را به شدت تحریک کنید (فریاد زدن، ضربه زدن سریع). در صورت عدم پاسخگویی، فوراً با شماره ۱۱۵ تماس بگیرید.
نبض مصدوم را چک کنید و درصورت نیاز احیای قلبی-ریوی را آغاز کنید.
با به هوش آمدن بیمار، از او بخواهید در وضعیت خوابیده بماند و تا زمان رسیدن نیروهای امدادی منتظر بماند.
افتادن در حین بیهوش شدن بسیار خطرناک است و ممکن است باعث ضربه به سر، کبودی بدن و حتی شکستگی استخوان شود. لذا مصدوم را از نظر سلامت بررسی کنید و درصورت یافتن آسیب، به نیروهای امدادی اطلاع دهید. برای مثال درصورت آسیب به سر باید حتما اسکن مغزی صورت بگیرد چون ممکن است ضربه به سر باعث ایجاد لخته یا حتی خونریزی مغزی شده باشد که می‌تواند حتی کشنده باشد.
از مصدوم بپرسید که علائم خاصی دارد یا نه. سردرد، درد پشت، درد قفسه سینه، تنگی نفس، درد شکم، ضعف و… جزو علائم احتمالی هستند.
درمان
کاملاً وابسته به تشخیص می‌باشد.
سنکوپ وازوواگال
تغییر سبک زندگی: نوشیدن آب کافی، افزایش مصرف نمک (با کنترل پزشک یا متخصص تغذیه) و پرهیز از سرپا ایستادن به مدت طولانی.
سنکوپ وضعیتی
تغییر سبک زندگی: نشستن و منقبض کردن عضلات ساق پا (خم کردن زانو) قبل از پایین آمدن از تخت به مدت چند دقیقه. پرهیز از کم آبی. افراد مسن بعد از غذا خوردن باید از فعالیت شدید پرهیز کرده و برای چند ساعت پس از غذا خوردن دراز بکشند.
دارو: در بیشتر موارد، داروهای مختص سنکوپ از بازار جمع می‌شوند و یا با داروهای دیگر جایگزین می‌گردند لذا داروی خاصی نمی‌توان نام برد.
سنکوپ قلبی
تغییر سبک زندگی و دارو: باید عملکرد قلبی را بهبود داد بدون این که مصرف انرژی آن افزایش یابد. ممکن است داروی ضد آریتمی تجویز گردد. یا برای مثال با کنترل فشار خون بالا (شامل تغییر در سبک زندگی و مصرف دارو) می‌توان از سنکوپ پیشگیری کرد.
جراحی: جراحی آنژوپلاستی یا بای‌پس برای درمان بیماری‌های کرونری قلب استفاده می‌شوند. ممکن است نیاز به جایگزینی دریچه‌های قلبی باشد. گاهی اوقات نیز با استفاده از کاتتر آریتمی قلبی را اصلاح می‌کنند.
ضربان ساز: برای تصحیح ضربان قلب ممکن است از ضربان ساز استفاده شود که دربین عامه مردم به باتری قلبی شهرت دارد. ممکن است از دفیبریلاتور نیز استفاده شود.
پیگیری
درصورتی که علت سنکوپ مشخص نشود و مصدوم نیز بستری نگردد، باید مصدوم حتماً طی چند روز به یک پزشک مراجعه کند. نبض خود را چک کنید و به اعضای خانواده و دوستان خود بیاموزید که در زمان غش باید چه کارهایی انجام دهند.
بسیاری از افراد بعد از سنکوپ اول، این وضعیت را برای بار دوم تجربه نمی‌کنند.
درصورت شک به سنکوپ قلبی، باید بیمار را به یک متخصص قلب ارجاع داد.
درصورت شک به سنکوپ نورولوژیک، باید بیمار را به یک متخصص اعصاب ارجاع داد.
پیشگیری
درصورت غش کردن در اتاق‌های گرم، از این مکان‌ها پرهیز کنید!
درصورت ایجاد سنکوپ با ایستادن، قبل از بلند شدن از جای خود چند بار زانوی خود را خم کنید و به آرامی از جای خود بلند شوید. همچنین درصورت ایجاد سنکوپ بعد از خواب، بعد از بیدار شدن از خواب، چند دقیقه بنشینید.
داروهای خود را به درستی و به موقع مصرف کنید.
به میزان کافی آب بخورید.
