سوختگی
سوختگی آسیب پوستی بر اثر ریختن آب جوش روی پوست، قرار گرفتن بیش از حد مقابل نور خورشید یا پرتوها، تماس با شعله، مواد شیمیایی یا الکتریسیته و استنشاق دود می‌باشد.
سوختگی جزئی یا شدید؟
درموارد سوختگی شدید بلافاصله با اورژانس تماس گرفته و طلب کمک کنید. سوختگی شدید ویژگی‌های ذیل را دارد:
- عمیق است
- پوست را خشک و چرمی شکل می‌کند (پوست چرمی شکل حالت چین خورده دارد)
- ممکن است کاملاً بسوزد یا شبیه پلاک سفید یا قهوه‌ای و یا سیاه رنگ شود
- قطر آن بیش از ۳ اینچ (حدود ۸ سانتی‌متر) باشد یا دست، پا، صورت، ران، باسن یا یک مفصل بزرگ را بپوشاند
سوختگی‌های جزئی به کمک اورژانسی نیاز نداشته و دارای ویژگی‌های زیر می‌باشد:
- سرخی پوست سطحی مشابه آفتاب سوختگی
- درد
- تاول
- سوختگی با قطر زیر ۳ اینچ
درمان
سوختگی شدید
تا زمان رسیدن کمک اورژانسی، اقدامات زیر را انجام دهید:
- از مصدوم در برابر آسیب‌های بیشتر محافظت کنید. درصورتی که می‌توانید این کار را انجام دهید، ابتدا مطمئن شوید که مصدوم در کنار منبع حرارت قرار ندارد. در موارد سوختگی الکتریکی از قطع بودن منبع سوختگی در زمان رسیدگی به مصدوم اطمینان حاصل کنید.
- مطمئن شوید مصدوم نفس می‌کشد. درصورت نیاز، تنفس مصنوعی (درصورتی که نحوه انجام صحیح آن را می‌دانید) را آغاز کنید.
- موارد محدود کننده مانند جواهرات، کمربند‌ها و گردنبند‌ها را از بدن مصدوم خارج کنید به خصوص اگر دور گردن یا نواحی سوخته قرار داشته باشند.
- ناحیه‌ی سوخته را بپوشانید. از بانداژ یا یک پارچه‌ی تمیز مرطوب و خنک استفاده کنید.
- سوختگی‌های شدید وسیع را در آب فرو نبرید. این کار باعث از دست دادن گرمای زیادی از بدن خواهد شد و ممکن است هیپوترمی ایجاد شود.
- ناحیه‌ی سوخته را بالا ببرید. در صورت امکان، ناحیه‌ی سوخته را بالاتر از سطح قلب نگهدارید. این کار باعث کاهش خونرسانی شده و پلاسمای کمتری از ناحیه زخم دفع می‌شود و احتمال شوک هیپوولمیک کاهش می‌یابد.
- علائم شوک را بررسی کنید. علائم شوک شامل غش کردن، رنگ پریدگی یا تنفس کم عمق است. برای پیشگیری از شوک، مصدوم را خوابانده و پاهای مصدوم را تا ۱۲ اینچ (حدود ۳۰ سانتی‌متر) بالا آورید. مصدوم را با یک پتو گرم نگه دارید. درصورت شک به وجود سوختگی در سر، گردن، پشت یا پاهای مصدوم و یا ناراحت بودن در وضعیت خوابیده، مصدوم را در وضعیت شوک (خوابیده به پشت) قرار ندهید.
بیشتر بخوانید:
سوختگی جزئی
تا زمان رسیدن کمک، اقدامات زیر را انجام دهید:
- ناحیه سوختگی را خنک کنید. ناحیه سوخته را زیر آب خنک (نه سرد) بگیرید یا تا زمان کمتر شدن درد، از کمپرس یخ استفاده کنید.
- حلقه یا موارد تنگ را از ناحیه سوختگی خارج کنید. سعی کنید این کار را قبل از تورم ناحیه، به نرمی و سریع انجام دهید.
- از پاره کردن تاول‌ها خودداری کنید. تاول‌های پاره نشده، عفونی نیستند و اگر پاره شوند احتمال عفونت ناحیه بسیار بالا خواهد بود. با پاره شدن تاول، ناحیه زخمی را با آب بشویید؛ استفاده از کمی صابون نیز اختیاری است. پس از شست و شو، مقداری پماد آنتی بیوتیک روی ناحیه زخمی بمالید. درصورت ظهور بثورات، از پماد استفاده نکنید.
- از لوسیون‌ها استفاده کنید. بعد از خنک شدن محل سوختگی، از لوسیون‌هایی مانند لوسیون‌های حاوی آلوئه ورا و یا مواد مرطوب کننده استفاده کنید. این کار از خشکی زخم جلوگیری کرده و درد را کاهش می‌دهد.
- محل سوختگی را باندپیچی کنید. محل سوختگی را با استفاده از گاز استریل، باند پیچی کنید. برای این کار از گاز‌های دارای پرز استفاده نکنید. روی سوختگی فشار وارد نکنید و بانداژ را شل ببندید. باندپیچی، از تاول‌ها محافظت می‌کند و درصورت پاره بودن تاول‌ها، جریان هوا و احتمال عفونی شدن زخم و درد را کاهش می‌دهد.
- درصورت نیاز، از مسکن‌های بدون نیاز به نسخه استفاده کنید. این مسکن‌ها شامل ایبوبروفن، ناپروکسن سدیم و استامینوفن می‌باشد. توجه کنید که به کودکان زیر ۱۶ سال نباید آسپیرین بدهید.
با اقدام سریع می‌توان از افزایش شدت آسیب جلوگیری کرد.
برخی نکات را به یاد داشته باشید که در هر صورت انجام دهید:
منبع سوختگی (شعله، ذغال، جریان الکتریسیته و…) را خاموش، قطع و یا دور کنید.
تمام لباس‌های سوخته را از بدن مصدوم خارج کنید. درصورت چسبیدن لباس به پوست یا بافت بدن مصدوم، لباس را جدا نکنید تا آسیب و خونریزی تشدید نشود و سعی کنید نواحی اطراف محل چسبیدگی را بریده و جدا کنید.
محل سوختگی را به مدت ۲۰ دقیقه زیر آب خنک یا ولرم بگیرید.
از تماس محل سوختگی با مواد آلوده اجتناب کنید. باتوجه به آسیب دیدن پوست در جریان سوختگی، این محل خط دفاعی خود را از دست داده است و محل مناسبی برای ورود پاتوژن‌های مختلف و ایجاد عفونت می‌باشد. درصورت برخورد محل سوختگی با خاک، ممکن است حتی نیاز باشد مصدوم واکسن کزاز دریافت کند.
توجه: از مالیدن کرم‌ها و کره بر روی ناحیه سوختگی پرهیز کنید چراکه می‌توانند باعث ایجاد عفونت شوند.
درصورت دردسترس نبودن گاز استریل، می‌توانید از یک پارچه سفید تمیز استفاده کنید. پارچه‌های سفید، تغییرات زخم را بهتر نشان می‌دهند. درصورت دردسترس نبودن پارچه‌ای کاملاً تمیز، می‌توانید پارچه را در آب به مدت حداقل ۱۰ دقیقه بجوشانید و یا با یک اتوی داغ چند دقیقه اتو کنید و سپس استفاده کنید.
انواع سوختگی:
سوختگی درجه اول
در سوختگی درجه اول، سوختگی لایه‌ی سطحی پوست را درگیر می‌کند. آفتاب سوختگی نوعی سوختگی درجه اول است.
علائم:
- سرخی
- درد حین لمس
- تورم جزئی پوست
سوختگی درجه دوم
در سوختگی درجه دوم، دو لایه‌ی سطحی پوست گرفتار می‌شوند.
علائم:
- سرخی عمیق در پوست
- درد
- تاول
- نمای براق و صیقیلی در پوست (ناشی از تراوش مایع)
- از دست دادن قسمتی از پوست
سوختگی درجه سوم
در سوختگی درجه سوم، کل ضخامت پوست درگیر شده و بافت ناحیه را به صورت کامل تخریب می‌شود.
علائم:
- از دست دادن لایه‌های پوست
- بدون درد (اغلب)
- پوست خشک و چرمی شکل
- سوختگی کامل یا پلاک‌های سفید، قهوه‌ای یا سیاه
هشدار
سوختگی راه هوایی بسیار خطرناک است. در صورت سوختگی راه هوایی، ممکن است براثر وجود تاول در راه هوایی، مصدوم فوت کند. در این حالت حتماً باید مصدوم در بیمارستان بستری گردد. درصورت وجود سوختگی در راه هوایی از قرار دادن بالش زیر سر مصدوم خودداری کنید چراکه این کار باعث بسته شدن راه هوایی او خواهد شد.
درصورت سوختگی صورت یا چشم‌ها، تا حد ممکن به حالت ایستاده بنشینید. تا حد امکان از دراز کشیدن خودداری کنید، زیرا این امر به کاهش تورم کمک می کند.
پیشگیری
سوختگی قابل پیشگیری است. کشورهای پردرآمد از طریق ترکیبی از راهکارهای پیشگیری و بهبود مراقبت از افراد آسیب دیده، پیشرفت چشمگیری در کاهش میزان مرگ و میر ناشی از سوختگی داشته اند. بسیاری از این پیشرفت ها در زمینه پیشگیری و مراقبت به طور ناقص در کشورهای کم درآمد و با درآمد متوسط اعمال شده است. افزایش تلاشها برای این کار احتمالاً منجر به کاهش قابل توجه در میزان مرگ و میر ناشی از سوختگی خواهد شد.
استراتژی های پیشگیری باید خطرات مربوط به صدمات خاص سوختگی، آموزش برای جمعیت های آسیب پذیر و آموزش جوامع در اولین کمک را برطرف کند. یک طرح مؤثر برای جلوگیری از سوختگی باید چند منظوره باشد و شامل تلاشهای گسترده ای برای موارد زیر باشد:
- بهبود آگاهی
- تدوین و اجرای سیاست مؤثر
- توصیف بار و شناسایی عوامل خطر
- تنظیم اولویت‌های تحقیق با ترویج مداخلات ارتقایی
- تنظیم برنامه‌های پیشگیری
- تقویت مراقبت از مصدویمین
علاوه بر این، تعدادی توصیه‌ی خاص برای افراد، جوامع و مسئولان بهداشت عمومی درجهت کاهش خطر سوختگی وجود دارد.
- آتش‌ها را محدود کنید و ارتفاع شعله‌ی آتش‌های نواحی خانگی را کاهش دهید.
- آشپزخانه‌ها را ایمن‌تر کنید و از سوخت‌های ایمن‌تر استفاده کنید.
- تنظیمات ایمنی را در طراحی و مواداولیه ساخت خانه‌ها اعمال کنید.
- بهبود طراحی اجاق گازها مخصوصاً درجهت کاهش دسترسی کودکان.
- دمای شیرهای آب را کاهش دهید.
- دانش ایمنی دربرابر آتش را افزایش داده و استفاده از سنسورهای دود و سیستم‌های هشدار حریق را گسترش دهید.
- معرفی و پیروی از مقررات ایمنی صنعتی و استفاده از پارچه های مقاوم در برابر آتش برای لباس خواب کودکان را ترویج کنید.
- از استعمال دخانیات در رختخواب خودداری کرده و استفاده از فندک های مقاوم به کودک را ترغیب کنید.
- قوانینی را که الزام تولید سیگارهای ضد آتش را تأمین می کند ، ترویج کنید.
- بهبود درمان صرع ، به ویژه در کشورهای در حال توسعه.
- ترغیب توسعه بیشتر سیستم های مراقبت از سوختگی، از جمله آموزش ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی در معالجه مناسب و مدیریت افراد مبتلا به سوختگی.
- از توسعه و توزیع پیش بندهای مقاوم در برابر آتش كه در حین پختن در اطراف شعله باز یا اجاق گاز نفتی استفاده می شود، حمایت كنید.
هشدار
سازمان بهداشت جهانی تاکید می‌کنید که موارد زیر را انجام ندهید:
قبل از اطمینان از ایمنی خودتان، کمک رسانی را آغاز نکنید. ابتدا منبع الکتریسیته، شعله آتش و.. را قطع کنید و یا برای مواد شیمیایی، دستکش بپوشید.
خمیر، روغن، زردچوبه یا پنبه خام را روی سوختگی قرار ندهید.
از یخ استفاده نکنید (یخ، آسیب را عمیق‌تر می‌کند).
از خنک کردن طولانی محل سوختگی بپرهیزید چرا که احتمال ایجاد هیپوترمی وجود دارد.
قبل از در دسترس بودن مواد آنتی‌بیوتیک و امکانات پانسمان، از پاره کردن تاول‌ها خودداری کنید.
هیچ ماده ای را مستقیماً روی زخم قرار ندهید زیرا ممکن است آلوده شود.
تا زمانی که بیمار تحت مراقبت های پزشکی مناسب قرار نگیرد از استفاده از داروهای موضعی خودداری کنید.
توجه: تمام سوختگی‌های ناشی از جریان الکتریسیته و مواد شیمیایی، نیاز به مراجعه به مراکز درمانی دارند. درمواردی که مصدوم زیر ۵ سال، بالای ۶۰ سال و یا باردار باشد و یا سیستم ایمنی ضعیف داشته باشد (شیمی درمانی، دریافت پیوند، ابتلا به HIV و…) نیز درصورت ایجاد سوختگی، باید به مراکز درمانی مراجعه کرد.
سوختگی دراثر عوامل دیگری نیز اجاد می‌شود که در این‌جا چند مورد را بررسی می‌کنیم:
سوختگی شیمیایی
سوختگی شیمیایی ممکن است توسط مواد مختلفی مانند اسیدهای قوی، شوینده‌های قلیایی، تینر رنگ و بنزین ایجاد شود. معمولاً مراقب هستیم با این مواد دچار سوختگی نشویم اما گاهی اوقات سوختگی به وجود می‌آید ولی به علت ایجاد سوختگی توسط مواد شیمیایی رقیق، در ابتدا متوجه سوختگی نمی‌شویم. برای مثال در آفتاب سوختگی، درد و سرخی چند ساعت پس از تماس با نور خورشید ایجاد می‌شود.
کمک های اولیه
درصورت وجود شرایط زیر در سوختگی، سریعاً به ۱۱۵ تماس بگیرید:
- عمیق بودن سوختگی
- سوختگی بیش از ۸ سانتی‌متر
- سوختگی پوشاننده نواحی دست، پا، صورت، کشاله ران، نشیمنگاه یا مفاصل بزرگ
درصورت اطمینان از ماده‌ی شیمیایی ایجاد کننده سوختگی، ظرف آن را به نیروهای امدادی نشان دهید. تا زمان رسیدن نیروهای امداد، مراحل درمان سوختگی را اجرا کنید.
درمان سوختگی‌ها
درصورت شک به داشتن سوختگی شیمیایی، مراحل زیر را به سرعت انجام دهید:
- علت سوختگی را پاک کنید. محل سوختگی را به مدت ۱۰ دقیقه با آب جاری خنک بشویید. مواد شیمیایی جامد را قبل از شستن با آب، از محل پاک کنید.
- لباس و جواهرات را از ناحیه سوختگی خارج کنید. ممکن است لباس یا سایر متعلقات به ماده شیمیایی آلوده شده باشند، لذا بهتر از از روی بافت برداشته شوند. این کار را با دقت انجام دهید تا بافت دچار آسیب، دچار آسیب بیشتر نشود.
- محل سوختگی را باندپیچی کنید. محل سوختگی را با استفاده از گاز استریل بدون کرک و پرز، به‌صورت شل ببندید و از فشار بر ناحیه سوختگی بپرهیزید.
- درصورت نیاز، محل تماس با ماده شیمیایی را مجدداً آبکشی کنید. درصورت احساس سوختگی بیشتر پس از اولین بار شست و شو، بهتر است محل را مجدداً با آب جاری به مدت چند دقیقه بشویید.
هشدار
برای شستن موتد شیمیایی حتماً از آب جاری استفاده کنید و مطمئن شوید که آب در هیچ محلی تجمع نمی‌بیابد چراکه ممکن است باعث گسترش ماده شیمیایی شسته شده به نواحی مجاور گردد.
برای شستن محل آلوده فقط از آب استفاده کنید.
از مالیدن محل سوختگی در حین شست و شو برای برطرف کردن ماده شیمیایی اجتانب کنید چرا که می‌تواند باعث پخش شدن ماده شیمیایی در پوست اطراف و حتی زخم شدن ناحیه و عفونی شدن محل آسیب شود.
برای خارج کردن لباس آلوده و… از دستکش و لوازم حفاظتی استفاده کنید تا خود دچار آسیب نشوید. درصورت امکان، می‌توانید به جای درآوردن لباس آلوده، آن را بریده و از تماس با بدن مصدوم دور کنید تا احتمال ایجاد آسیب حین خارج کردن لباس از بدن مصدوم کاهش یابد.
اقدامات بیشتر
- پس از شستن و بستن محل سوختگی، می‌توانید از مسکن (استامینوفن، ایبوبروفن و…) استفاده کنید. همچنین قرار دادن اندام سوخته بالاتر از سطح قلب می‌تواند درد را کاهش دهد.
- درصورت پایین بودن تیتر آنتی‌بادی کزاز، تزریق واکسن نیاز خواهد بود.
- به صورتی کلی، درمان سوختگی‌های شدید در بیمارستان انجام می‌شود. در بیمارستان از مسکن‌های قوی، آنتی‌بیوتیک‌ها و پمادها و کِرِم‌های سوختگی و نیز جراحی ترمیمی استفاده می‌شود.
درجه سوختگی:
درصورت ایجاد سوختگی توسط مواد شیمیایی نیز درجه بندی با سوختگی ناشی از حرارت استفاده می‌شود. سوختگی‌های شدید نیاز به رسیدگی سریع دارند.
درصورت آسیب پوست، درصورت ایجاد نشدن مشکل زیبایی، اقدام خاصی در مراکز درمانی انجام نخواهد شد اما درصورت نیاز، با جراحی پلاستیک وپیوند پوست می‌توان پوست از دست رفته را ترمیم کرد. اما احتمالاً در محل آسیب تا چند سال اسکار باقی خواهد ماند.
درصورت تماس مواد شیمیایی با چشم، سوختگی شدید‌تر در مدت زمان کمتری ایجاد می‌شود. درصورت انجام ندادن اقدامات به موقع، احتمال از دست دادن بینایی بسیار بالاست.
سوختگی الکتریکی
سوختگی الکتریکی توسط منابع الکتریسیته مانند لوازم روشنایی، تفنگ‌های شوک، شوکرها و جریان الکتریکی لوازم خانگی و… ایجاد می‌شود. درصورت جزئی بودن سوختی، می‌توان آسیب را به سادگی درمان کرد.
تماس با پزشک
برق گرفتگی و تماس با جریان الکتریسیته بسیار خرناک است و می‌تواند باعث آسیب به اندام‌های داخلی گردد. معمولاً سوختگی‌های الکتریکی در ناحیه دست و پا اتفاق می‌افتند. آسیب ممکن است از شدتی که در پوست تظاهر می‌یابد بیشتر باشد، لذا مراجعه به پزشک برای معاینه بیشتر، الزامی است. ممکن است نیاز به انجام یکسری آزمایش نیز وجود داشته باشد، مانند موارد زیر:
- تست‌های خونی
- تست‌های ادراری
- نوار قلبی
شدت آسیب
آسیب می‌تواند شدید و یا جزئی باشد. بسته به اندام درگیر شده، علائم متفاوتی بروز خواهد کرد:
- قلب: درصورت درگیری قلب، انواع ریتم‌های نامنظم قلبی (آریتمی) تظاهر خواهد یافت. همچنین ممکن است ایست قلبی رخ دهد.
- کلیه: ممکن است نارسایی کلیوی ایجاد شده و کلیه‌ها از کار بیفتند.
- استخوان و عضلات: درصورت آسیب شدید به عضلات، مواد داخل عضلات به داخل خون آزاد می‌شود. این اتفاق، «رابدومیولیز» نام دارد و در برخی موارد می‌تواند باعث آسیب به سایر اندام‌ها گردد. همچنین در برخی از موارد ممکن است سندرم کمپارتمان ایجاد گردد که نیاز به رسیدگی فوری دارد.
- سیستم عصبی: ممکن است مصدوم بیهوش شود، دچار ضعف عضلانی و یا آسیب چشم یا گوش گردد.
هشدار
- تا قبل از جدا شدن مصدوم از منبع الکتریسیته، از لمس او خودداری کنید.
- سریعاً با مراکز اورژانس تماس حاصل کرده و مراتب را اطلاع دهید.
- از سیم‌های خطوط انتقال برق حداقل ۶ متر فاصله بگیرید به خصوص اگر درحال حرکت و جرقه زدن هستند.
- در مواردی که برای مصدوم، خطر جانی و یا آسیب بیشتر وجود نداشته باشد، از حرکت دادن او بپرهیزید.
کمک های اولیه
درصورت وجود موارد زیر در مصدوم، با ۱۱۵ تماس بگیرید و مراتب را اطلاع دهید:
- سوختگی شدید
- اغتشاش ذهنی
- سختی تنفس و تنگی نفس
- مشکلات ریتم قلبی (آریتمی)
- ایست قلبی
- درد عضلانی و انقباض
- تشنج
- بیهوش شدن
کارهای ذیل را نیز در حین انتظار برای رسیدن امدادگران انجام دهید:
- منبع برق را قطع کرده و درصورت امکان، با استفاده از وسیله‌ای عایق و خشک مانند پلاستیک یا چوب، منبع الکتریسیته را از مصدوم دور کنید.
- درصورت نبود علائم حیاتی، فرایند احیای قلبی-ریوی را آغاز کنید.
- مصدوم را از سرد شدن محافظت کنید.
- حل آسیب دیده را باندپیچی کنید. با استفاده از باند و گاز استریل و درصورت عدم دسترسی به آن‌ها، با استفاده از پارچه‌ای تمیز، محل سوختگی را ببندید.
پیشگیری
برای پیشگیری از ایجاد سوختگی‌های الکتریکی می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
- روی پریزهای برق از محافظ کودک استفاده کنید.
- سیم‌ها و لوازم برقی را دور از دسترس کودکان نگهدارید.
- در زمان استفاده از لوازم الکتریکی، مطابق با دستورات دفترچه راهنمای آن عمل کنید.
- از استفاده از لوازم برقی در حمام و توالت بپرهیزید.
- در زمان کار بر روی لوازم الکتریکی، جریان برق را قطع کنید.
- از لوازم حفاظتی استفاده کرده و از ایمنی سیم‌کشی و لوازم خانه اطمینان حاصل کنید.
- از سالم بودن فیوز خانه مطمئن شوید.
