یرقان (Icterus/Jaundice) بهمعنی تغییر رنگ و زرد شدن پوست، صلبیه و غشاهای مخاطی ناشی از بالا رفتن بیلی روبین خون است. بالا رفتن غلظت پلاسمایی بیلی روبین اغلب ناشی از بیماریهای پیشکبدی، کبدی (مانند هپاتیت) و پسکبدی (مانند سنگ کیسهٔ صفرا) است.
زردی نوزادی ناشی از بالا رفتن بیلی روبین مستقیم یا غیرمستقیم است، که نوع غیرمستقیم میتواند به کرن ایکتروس بینجامد و لذا خطرناک است. این حالت بر اثر شروع نشدن فعالیت آنزیمهایهای مؤثر برروی بیلی روبین، در هنگام تولد روی میدهد. پس از تولد و با گذشت چند روز، این آنزیمها معمولاً فعال میشوند و حالت یرقان برطرف میگردد.
زردی در کودکان شامل بیرنگ یا زرد شدن پوست بدن و چشمها میشود. بیرنگی و زردی پوست و چشم بر اثر افزایش میزان مادهٔ زردرنگی به نام بیلی روبین در خون است و باعث تجمع این ماده در زیر پوست و زرد شدن آن میشود که بیشتر این زردی تا بالای قفسهٔ سینه ادامه پیدا میکند. شستن بدن نوزاد با عرق کاسنی همراه با آب ولرم نیز در درمان زردی مؤثر است.
یکی از بیماریهایی که گاهی بهطور جدی نوزاد و پدر و مادر او را دچار مشکل میکند، زردی است. بهطورکلی، بیش از ۷۰ درصد نوزادان، در روزهای نخستینِ پس از تولد با این بیماری مواجه میشوند که بیانگر شایع بودن آن در نوزادان است و این آمار در نوزادانی که پیش از موعد متولد شدهاند به حدود ۸۰ درصد میرسد.
برای درمان زردی در نوزادان از شیرخشت نیز استفاده میکنند. راه دیگر آن خواباندن عریان نوزاد در زیر نور مهتابی است. به منظور این کار دستگاههایی با نام دستگاههای فتوتراپی طراحی شدهاست و نوزاد را برای ۲ یا ۳ روز و یا بیشتر در داخل این دستگاه میخوابانند.
عوامل مختلفی میتوانند رنگ زرد به پوست بدهند؛ مثلاً خوردن بیش از حد هویج. اما فقط یرقان واقعی رنگ پوست و سفیدی چشم را زرد میکند و حتی ادرار را به رنگ چای در میآورد.
این تغییر رنگ در واقع زنگ خطری برای عفونت کبدی یا انسداد مجرای صفرا است. در حالت عادی، کیسهٔ صفرا بهطور مداوم صفرای تیرهرنگ برای هضم مواد چربی میفرستد.
گاهی یک سنگ صفراوی (که از صدها قطعه کلسترول تشکیل شده است) مجرای صفرا را میگیرد و باعث رانده شدن صفرا به داخل جریان خون میگردد. رنگ تیرهٔ صفرا خود را در پوست و چشم نشان میدهند. یعنی رنگی که باید روده را طی کند وارد گردش خون میشود و پوست و چشم و ادرار را رنگی میکند. درد شکم نیز ممکن است با آن همراه باشد. هپاتیت (یا التهاب کبد) هم میتواند ایجاد یرقان کند.
یرقان بهخودی خود برای سلامت بدن خطر بهحساب نمیآید، بلکه نشانهٔ وجود گرقتاری دیگری است که باید درمان شود. آزمایش کنید. اگر پزشک تشخیص التهاب کبد بدهد، در دوران بیماری باید رژیم غذائی کمچربی و پرکربوهیدارت بگیرید. اگر وجود عفونت رد شود، آزمایشهایی برای یافتن علت قطع جریان طبیعی صفرا انجام میشود. اگر سنگ یا توموری وجود داشته باشد، باید با عمل جراحی برداشته شود.
در ادامه به بررسی علل ایحاد و روشهای درمان این بیماری میپردازیم.