خفه شدگی
خفه شدگی زمانی رخ می‌دهد که یک جسم خارجی در راه هوایی یا گلو گیر کرده و جریان هوا را مسدود می‌کند. در بزرگسالان، متهم اصلی این اتفاق تکه‌ای از غذا می‌باشد. در کودکان معمولاً خفگی ناشی از بلع اجسام ریز می‌باشد. در موارد خفه شدگی، به علت کاهش توانایی تنفس و کاهش سطح اکسیژن خون، اکسژن رسانی به مغز دچار اختلال می‌شود؛ لذا انجام سریع اقدامات اولیه بسیار حیاتی می‌باشد.
علائم
علامت شناخته شده جهانی برای خفه شدگی یا احساس خفگی، گرفتن دور گردن توسط دست می‌باشد. درصورتی که به خفگی شک کنید، وجود موارد زیر را بررسی کنید:
- ناتوانی در حرف زدن
- سختی تنفس یا تنفس با صدای نامتعارف
- صدای جیغ مانند حین نفس کشیدن
- سرفه (ضعیف یا شدید)
- آبی یا کبود شدن پوست، لب‌ها و ناخن
- سرخ شدن و سپس کم رنگ یا کبود شدن پوست
- از دست دادن هوشیاری
اقدامات لازم
درصورتی که بیمار بتواند با فشار بالا سرفه کنید، بهتر است به سرفه کردن ادامه دهد. درصورتی که مصدوم درحال خفه شدن باشد و توانایی حرف زدن، خندیدن یا گریه کردن نداشته باشد، باید از روشی تحت عنوان «پنج و پنج» استفاده کنید:
- ۵ بار به پشت سینه بیمار ضربه بزنید. دقیقاً در پشت سر مصدوم ایستاده و این کار را انجام دهید. همچنین بهتر است از مصدوم بخواهید کمر خود را خم کند و موازی با زمین قرار گیرد، به صورتی که دهان او به سمت زمین باشد. برای کودکان زانو زده و این کار را انجام دهید. اما برای کودکان کوچک و نوزادان، کودک را روی دست یا زانوی خود بر روی شکم قرار دهید به صورتی که دهان کودک به سمت زمین باشد و سپس بر پشت او ضربه بزنید. ضربه را با پاشنه دست به بین دو کتف مصدوم وارد کنید. این کار می‌تواند ایجاد سرفه را نیز تحریک کند.
- انجام مانور هایملیخ.
- تا زمانی که جسم خارج نشده است، دو اقدام بالا را به صورت متناوب تکرار کنید.
در صورتی که شما تنها کسی هستید که در صحنه حضور دارید، ابتدا اقدامات لازم را انجام دهید و سپس با اورژانس تماس بگیرید. درصورتی که بجز شما شخص دیگری در محل حضور داشته باشد، از او بخواهید با مراکز اورژانس تماس بگیرد و درخواست کمک کند.
درصورتی که مصدوم بی‌هوش شود، او را روی زمین به پشت بخوابانید. درصورتی که جسم را در دهان مصدوم ببینید، سعی کنید با حرکات جارویی انگشت خود، جسم را از دهان مصدوم خارج کنید. دقت کنید که جسم را به عقب هل ندهید. درصورتی که جسم از جای خود تکان نخورد و مصدوم به تحریکات شما پاسخ ندهد، احیای قلبی-ریوی (CPR) را آغاز کنید.
مانور هایملیخ
این مانور یکی از شناخته‌شده‌ترین مانورهاست که سالانه جان بسیار از انسان‌ها را نجات می‌دهد. برای انجام این مانور کافی است:
۱- پشت سر مصدوم باستید. در افراد بزرگسال در پشت مصدوم بایستید و دستان خود در دور کمر مصدوم حلقه بزنید. همچنین یکی از پاهایتان را جلوتر از دیگری قرار دهید تا تعادل داشته باشید.
۲- قرار دادن دست‌ها در محل مناسب. دست غالب خود را مشت کرده و حدود ۵ سانتی‌متر زیر استخوان جناغ (کمی بالاتر از ناف مصدوم) قرار دهید. سپس با دست غیرغالب خود آن را بگیرید. از بیمار بخواهید یک دم عمیق را به آرامی انجام دهد. از او بخواهید تا جایی که می‌تواند هوا را به آرامی به داخل بکشد.
۳- وارد کردن فشار. سپس با تمام قدرت هر دو دست خود را به سمت خود بکشید و سعی کنید دست های خود را به سمت بالا ببرید (دقیقاً مانند زمانی که بخواهید مصدوم را از زمین بلند کنید). این کار را بین ۶ تا ۱۰ بار یا تا زمانی که گرفتگی رفع شود انجام دهید.
برای وارد کردن نیروی بیشتر و نیز سریع‌تر، می‌توانید در پشت سر مصدوم کمی بدن خود را بچرخانید. سپس با کناره استخوان لگن خود به کمر مصدوم بپچسبید. این کار باعث حفظ بهتر تعادل شما در حین وارد کردن نیرو نیز خواهد شد.
درمورد افراد باردار یا چاق، می‌توانید دستان خود را به جای قرار دادن بر روی شکم، بر روی وسط قفسه سینه فرد قرار دهید و سپس فشار آورید.
درمورد نوزادان انجام این مانور متفاوت می‌باشد. برای این کار:
۱- نوزاد را به پشت روی دست یا پای خود قرار دهید. به صورتی که دهان او به سمت بالا قرار بگیرد. اما تا جایی که می‌توانید سر نوزاد را پایین‌تر از باقی بدن او بگیرید تا جاذبه نیز به خروج جسم از راه هوایی کمک کند.
۲- وارد کردن فشار. با استفاده از دو انگشت خود به چند سانتی‌متر پایین‌تر از جناغ نوزاد، نیروی قوی و سریع وارد کنید تا هوا با شدت و قدرت بالایی خارج شود و جسم از راه هوایی نوزاد خارج گردد.
مانور هایملیخ بر روی خود
درصورت ورود جسم خارجی به راه هوایی، سعی کنید با ۱۱۵ تماس گرفته و مراتب را اطلاع دهید. از بقیه افراد نیز کمک بگیرید.
زمانی که تنها باشید، می‌توانید مانور را به شکل زیر بر روی خود انجام دهید:
۱- دست خود را مشت کرده و بالاتر از ناف خود قرار دهید.
۲- با دست دیگر خود مشت را به داخل و بالا فشار دهید و به صورت همزمان بر روی یک سطح سفت خم شوید. خم شدن و قرار گرفتن بر روی میز یا لبه صندلی می‌تواند مناسب باشد.
برای انجام این مانور باید از قبل تمرین داشته باشید.
بیشتر بخوانید: کمک های اولیه؛ جسم خارجی و خفگی
در برخی از موارد جسم خارجی در راه هوایی وارد فضاهایی می‌شود که شخص پس از احساس اولیه خفگی، احساس می‌کند جسم خارج شده یا مشکل رفع شده است. اما باید توجه کرد ممکن است حتی با یک سرفه ساده نیز این جسم از جای خود تکان خورده و مجدداً باعث خفگی شخص گردد. لذا پیگیری اجسامی که وارد راه هوایی می‌شوند بسیار اهمیت دارد. این موضوع در کودکان مهم‌تر نیز می‌باشد چراکه نوزادان توانایی بیان مشکل خود را ندارند و ممکن است اجسام خارجی روزها در قسمت‌های مختلف راه‌های هوایی گیر کنند و عوارضی مانند عفونت، تنگی، پاره شدگی و… ایجاد کنند و یا حرکت کرده و باعث خفگی و حتی مرگ کودک شوند.
درمواردی که می‌توانید راه هوایی مصدوم را تمیز کنید، بهتر است ابتدا اقدام به تمیز و بازکردن راه هوایی کرده و سپس مانورهای مورد نیاز را انجام دهید. برای این کار:
ابتدا به دهان و گلوی مصدوم نگاه کنید. درصورتی که جسم خارجی قابل مشاهده باشد، با استفاده از وسایل مناسب اقدام به خارج کردن جسم خارجی کنید. برای مثال استفاده از دست برای خارج کردن جسم خارجی در اولویت نمی‌باشد چراکه ممکن است حین تلاش برای خارج کردن جسم خارجی، باعث داخل‌تر رفتن آن شوید. این اتفاق در کودکان شایع‌تر می‌باد. اما حرکات جارویی شکل یک انگشت در داخل دهان مصدوم می‌تواند در نبود امکانات کافی به خروج ایمن جسم خارجی کمک کند. دقت کنید که درصورتی که نتوان جسم خارجی را مشاهده کرد، نباید به هیچ عنوان دستکاری راه هوایی (به خصوص با انگشت دست) انجام گیرد. درصورت ایجاد احساس تهوع حین تلاش برای پاکسازی گلوی مصدوم، دستکاری را متوقف کنید چراکه درصورت بروز استفراغ، احتمال ورود محتویات معده به داخل سیستم تنفسی و ایجاد عفونت متعاقب آن وجود دارد.
برای رسیدگی به مصدوم ناهوشیار:
- مصدوم را روی زمین خوابانده و دست‌های او را در کنارش قرار دهید.
- اقدام به تمیز کردن راه هوایی با رعایت نکاتی که در بالا گفته شد کنید.
- احیای قلبی-ریوی انجام دهید. این کار در صورتی باید انجام شود که جسم خارجی از سیستم تنفسی خارج نشود با مصدوم با انجام دو مرحله قبلی دچار بهبود نشود. ماساژ قلبی ممکن است باعث حرکت جسم خارجی گردد لذا پس از انجام احیای قلبی-ریوی مجدداً دهان بیمار را بررسی کنید.
