دیابت نوع یک که با عنوان دیابت نوجوانی یا وابسته به انسولین نیز شناخته می‌شود، عارضه‌ای مزمن است که در آن پانکراس انسولین کمی ساخته یا اصلاً تولید نمی‌کند. انسولین هورمونی است که به قند (گلوکز) اجازه می‌دهد تا برای تولید انرژی وارد سلول شود. دیابت نوع ۲ با شیوع بیشتر زمانی اتفاق می‌افتد که مقاومت به انسولین ایجاد شده یا تولید آن ناکافی باشد.
عوامل مختلفی شاید در به وجود آمدن دیابت نوع ۱ همکاری کنند که شامل ژنتیک یا قرار گرفتن در معرض برخی از ویروس‌ها می‌شود. با این که معمولاً این بیماری در کودکی و نوجوانی بروز می‌کند ولی در بزرگسالی نیز امکان دارد رخ دهد. با وجود تحقیقات فعال، علاجی برای دیابت نوع ۱ وجود ندارد. با این حال می‌توان آن را مدیریت نمود. با درمان مناسب، بیماران دیابتی نوع ۱ عمری طولانی و سالم‌تر خواهند داشت.
نشانه‌ها
علائم و نشانه‌های دیابت نوع یک می‌تواند سریعاً ظاهر شده و شامل موارد زیر باشد:
- افزایش تشنگی
- ادرار مکرّر
- شب‌ادراری در کودکانی که قبلاً چنین عارضه‌ای نداشتند.
- گرسنگی شدید
- کاهش وزن ناخواسته
- تحریک‌پذیری و سایر تغییرات در خلق‌وخو
- خستگی و ضعف
- دید تار
- عفونت مخمّر واژینال در زنان
زمان مراجعه به پزشک
در صورت مشاهده‌ی هر یک از علائم و نشانه‌های بالا با پزشک خود صحبت کنید.
دلایل
علت دقیق دیابت نوع ۱ معلوم نیست. در بیشتر افرادی که دیابت نوع ۱ دارند، سیستم ایمنی خود بدن که معمولاً با عفونت‌ها مبارزه می‌کند، به طور اشتباه به سلول‌های تولیدکننده‌ی انسولین حمله‌ور می‌شود. همانطور که گفته شد، ژنتیک و برخی عوامل خارجی مثل ویروس‌ها در این پروسه دخیل اند.
نقش انسولین
با نابودی قسمت قابل توجه سلول‌های جزیره‌ای، تولید انسولین از پانکراس، غده‌ی پشت معده، کم می‌شود. پانکراس انسولین را به داخل جریان خون ترشح می‌کند. انسولین به گلوکز اجازه خواهد داد تا وارد سلول شود و قند خون کاهش می‌یابد. با کاهش قند خون سطح انسولین هم کاهش می‌یابد.
نقش گلوکز
گلوکز (نوعی قند) منبع اصلی سلول‌های برای تولید انرژی می‌باشد.
- گلوکز از دو منبع اصلی می‌آید: غذا و کبد
- قند به داخل خون جذب شده و به کمک انسولین وارد سلول‌ها می‌شود.
- کبد محل گلوکز به شکل گلیکوژن است.
- وقتی سطح کلوگز پائین باشد، مثل این است که چیزی نخورده‌اید و کبد برای جبران این موضوع گلیکوژن را تبدیل به گلوکز کرده و آزاد خواهد نمود.
در دیابت نوع ۱، انسولینی برای اجازه دادن به گلوکز برای ورود به سلول وجود ندارد؛ بنابراین قند در عروق انباشته شده و عوارضی بسیار جدی را به وجود خواهد آورد. دلیل دیابت نوع ۱ متفاوت با دیابت نوع ۲ است. در دیابت نوع ۲، سلول‌های جزیره‌ای عملکرد خود را دارند اما بدن نسبت به انسولین مقاوم شده یا انسولین کافی تولید نخواهد شد ویا هر دو.
عوامل خطرزا
- سابقه‌ی خانوادگی: هر کسی که والدین یا خواهر و برادرش به این بیماری مبتلا باشد، در خطر بیشتری قرار دارد.
- ژنتیک: حضور برخی از ژن‌ها نشان از افزایش خطر دیابت نوع یک دارد.
- جغرافیا: بروز دیابت نوع یک با دور شدن از خط استوا بیشتر می‌شود. افرادی که در فنلاند و ساردینیا زندگی می‌کنند بالاترین بروز دیابت نوع یک را دارند؛ تقریباً ۲ تا ۳ برابر نسبت به ایالات متحده و ۴۰۰ برابرِ کشوری مثل ونزوئلا.
- سن: با اینکه دیابت نوع ۱ در هر سنی می‌تواند ایجاد شود ولی در دو بازه‌ی سنی بیشتر اتفاق می‌افتد. اولین بازه‌ی پیک در کودکان بین ۴ تا ۷ ساله و دومی در ۱۰ تا ۱۴ ساله‌ها است.
دیگر ریسک فاکتورهای احتمالی برای دیابت نوع یک مورد بررسی قرار گرفته‌اند ولی هیچکدام از آن‌ها ثابت نشده است. برخی دیگر از عوامل خطر شامل موارد زیر هستند:
- قرار گرفتن در معرض برخی ویروس‌ها، مثل اپستین-بار ویروس، ویروس Coxsackie، ویروس mumps و سایتومگالو ویروس.
- قرار گرفتن زودهنگام در معرض شیر گاو
- سطوح پائین ویتامین D
- نوشیدن آب حاوی نیترات
- دادن زودهنگام (قبل از ۴ ماهگی) یا دیرهنگام (بعد از ۷ ماهگی) سریال یا گلوتن به نوزاد
- وجود پره‌اکلامپسی در مادر
- متولد شدن با یرقان
عوارض
دیابت نوع یک می‌تواند ارگان‌های عمده‌ای را در بدن تحت تأثیر قرار دهد؛ قلب، عروق خونی، اعصاب، چشم و کلیه‌ها از آن جمله اند. نگه داشتن سطح قند خون نزدیک به نرمال به طور معناداری می‌تواند خطر بسیاری از عوارض را کاهش دهد.
عوارض بلندمدتِ دیابت نوع ۱ در طول دهه‌ها به صورت تدریجی گسترش می‌یابد. مدیریت سطح قند خون می‌تواند به کاهش عوارض کمک کند. نهایتاً، عوراض دیابت شاید ناتوان‌کننده یا حتی مرگ‌آور باشد.
- بیماری قلب و عروق خونی: دیابت به طور معناداری خطر مشکلات قلبی عروقی را افزایش می‌دهد که شامل بیماری شریان کرونری با درد سینه (آنژین)، حمله‌ی قلبی، سکته‌ی مغزی، باریک شدن شریان‌ها (آترواسکلروز) و فشار خون بالا می‌شود.
- آسیب عصبی (نوروپاتی): قند اضافی می‌تواند به دیواره‌ی عروق کوچک (مویرگ‌ها) که اعصاب را تغذیه می‌کنند آسیب بزند؛ به‌ویژه در پاها. این مورد می‌تواند موجب مورمور شدن، بی‌حسی، احساس سوزش یا درد که معمولاً در نوک انگشتان دست و پاها شروع شده و تدریجاً به سمت بالا گسترش می‌یابد، شود. اگر قند خون به صورت خوبی کنترل نشود، نهایتاً باعث از دست رفتن تمام حس‌ها در اندام‌های مورد نظر خواهد شد. صدمه به اعصابی که روی مجرای گوارشی اثر می‌گذارد می‌تواند موجب مشکلاتی نظیر حالت تهوع، استفراغ، اسهال یا یبوست شود. برای مردان، اختلال در نعوظ نیز شاید مشاهده گردد.
مقاله‌ی مرتبط: اختلال نعوظ
- آسیب کلیوی (نفروپاتی): کلیه‌ها حاوی میلیون‌ها خوشه‌ی عروقی هستند که مواد زاید را از خون فیلتر می‌کنند. دیابت می‌تواند به این سیستم تصفیه‌ای ظریف صدمه بزند. آسیب شدید می‌تواند به نارسایی کلیوی یا بیماری کلیوی مرحله‌ی نهایی غیرقابل بازگشت بیانجامد که فرد یا به دیالیز یا پیوند کلیه نیازمند خواهد کرد.
- آسیب به چشم: دیابت می‌تواند موجب آسیب عروق خونی شبکیه (رتینوپاتی دیابتی) گردد که شاید به کوری منجر شود. همچنین دیابت خطر عوارض جدی بینایی را مثل آب‌مروارید و گلوکوم افزایش دهد.
مقاله‌ی مرتبط: رتینوپاتی دیابتی
- آسیب به پا: آسیب عصبی در پاها یا جریان خون ضعیف در آن‌ها خطر عوارض متعدد را افزایش می‌دهد. اگر درمانی برای این عوارض در نظر گرفته نشود، بریدگی و تاول‌ها به عفونت‌هایی جدی منجر می‌شوند که اغلب بسیار ضعیف التیام یافته و در نهایت کار به قطع انگشت یا پا منجر می‌شود.
- عوارض پوست و دهان: شاید دیابت شما را برای مشکلات پوستی، شامل عفونت‌های باکتریایی و قارچی مستعد سازد.
- عوارض حاملگی: قند خون بالا می‌تواند برای مادر و نوزاد، هر دو خطرناک باشد. خطر سقط، زایمان زودرس و نواقص مربوط به تولد با عدم کنترل دیابت افزایش می‌یابد. برای مادر، دیابت خطر کتواسیدوز، مشکلات دیابتی چشم، فشار خون بالای ناشی از حاملگی و پره‌اکلامپسی را افزایش می‌دهد.
تست‌ها و تشخیص
برای تشخیص دیابت نوع ۱، پزشک موارد زیر را درخواست خواهد کرد:
- تست هموگلوبین گلیکوزیله (A1C): این تست خون میانگین سطح قند خون شما را در دو تا سه هفته‌ی گذشته نشان خواهد داد. این تست با اندازه‌گیری قند خون متصل به هموگلوبین انجام می‌شود؛ این مولکول نقش حمل اکسیژن را در خون بر عهده دارد. هر چه قند خون شما بالاتر باشد، قند بیشتری به هموگلوبین‌هایتان متصل خواهد شد. تست A1C بالای ۶.۵ یا به همان اندازه در دو تست جداگانه نشانگری از دیابت می‌باشد.
اگر تست A1C در دسترس نباشد یا موقعیتی وجود داشته باشد که استفاده از این تست را غیردقیق می‌سازد؛ مثل حاملگی یا شکلی غیرمعمول از هموگلوبین، پزشک شاید از تست‌ها زیر به جای آن استفاده نماید:
- تست قند خون تصادفی: نمونه‌ی خونی در زمانی تصادفی گرفته شده و سطح قند خون با میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) یا میلی‌مول در لیتر (mmol/L) بیان می‌گردد. بدون توجه به آخرین باری که غذا خورده شده، سطح قند خون رندوم ۲۰۰ mg/dL می‌تواند نمایانگر دیابت باشد؛ خصوصاً اگر با هر کدام از علائم و نشانه‌های دیابت همراه باشد؛ مثل ادرار متناوب و تشنگی زیاد.
- تست قند خون ناشتا: در این تست قند خون پس از یک شب غذا نخوردن سنجیده می‌شود. سطح قند خون ناشتای کمتر از ۱۰۰ (mg/dL) نرمال است. سطح قند خون ناشتا از ۱۰۰ تا ۱۲۵ با اصطلاح پیش‌دیابتی عنوان می‌شود. اگر این عدد از ۱۲۶ بالاتر برود و دو تست تکرار شود، مبتلا به دیابت هستید.
اگر تشخیص، دیابت باشد، پزشک تست خون را برای اوتوآنتی‌بادی‌هایی که در دیابت نوع یک شایع هستند، بررسی خواهد کرد. این تست‌ها به افتراق بین دیابت نوع ۱ و ۲ کمک خواهد کرد. حضور کتون‌ها (فرآورده‌های جانبی تجزیه‌ی چربی‌ها) در ادرار نیز نشان از وجود دیابت نوع ۱ می‌باشد تا نوع ۲.
پس از تشخیص
پس از تشخیص دیابت نوع ۱، باید مرتباً با پزشک خود برای مدیریت بیماری ملاقات داشته باشید. در طول این ملاقات‌ها، A1C شما بررسی خواهد شد. میزان مورد نظر برای این تست با توجه به سن و سایر فاکتورها متفاوت است ولی انجمن دیابت آمریکا عموماً زیر ۷ درصد را برای بیماران دیابتی پیشنهاد می‌دهد که همان ۱۵۴ mg/dL می‌باشد.
در مقایسه با تست‌های قند خون مکرر روزانه، تست هموگلوبین گلیکوزیله سیر بیماری را بهتر نشان می‌دهد. بالا رفتن این میزان هشداری است که نشان می‌دهد شاید نیازی به تغییر در پرهیز غذایی انسولین، وعده‌ی غذایی یا هر دو داشته باشید.
افرادی که موفق می‌شوند به اهداف خود در کنترل A1C دست پیدا کنند، دو بار ملاقات با اندوکرینولوژیست در سال برایشان کافی است. افرادی که به این مورد نائل نشوند معمولاً باید هر سه ماه یکبار پزشک خود را ببینند.
علاوه بر تست A1C، پزشک به صورت دوره‌ای نمونه‌ی خون و ادرار را برای بررسی کلسترول، عملکرد تیروئید، کبد و کلیه‌ها خواهد گرفت. پزشک همچنین فشار خون و محل‌های تزریق انسولین و تست خون را بررسی خواهد کرد.
داروها و درمان
درمان دیابت نوع ۱ شامل موارد زیر می‌شود:
- دریافت انسولین
- شمارش کربوهیدرات
- پایش متناوب قند خون
- دریافت غذاهای سالم
- ورزش منظم و حفظ وزن سالم
هدف از این کارها این است که تا حد امکان‌پذیر قند خون را نزدیک به سطح نرمال نگه داشته و عوارض را به تأخیر بیاندازیم. با این که استثنائاتی در این مورد وجود دارد ولی هدف آن است که قند خون قبل از وعده‌های غذایی بین ۷۰ تا ۱۳۰ mg/dL و بعد از صرف وعده‌ی غذایی، دو ساعت بعد از آن، حداکثر تا ۱۸۰ mg/dL بالا برود. مدیریت قند خون، علی‌الخصوص موقع تشخیص زودهنگام، اصلاً سخت نیست.
انسولین و دیگر داروها
هر کسی که دیابت نوع ۱ دارد در طول زندگی خود نیازمند انسولین‌درمانی است. پس از تشخیص، دوره‌ای به نام “ماه عسل” وجود دارد که در آن قند خون بدون نیاز به انسولین یا با مقدار کمی از آن کنترل می‌شود، با این حال این دوره بسیار کوتاه است.
انواع انسولین مورد استفاده شاید شامل موارد زیر باشد:
- انسولین سریع‌الاثر
- انسولین بلنداثر
- گزینه‌های متوسط
مثال‌ها می‌تواند انسولین معمولی (regular insulin) (Humulin 70/30، Novolin 70/30 و…)، انسولین ایزوفان (Humulin N, Novolin N)، انسولین گلولیزین (Apidra)، انسولین لیسپرو (Humalog) و انسولین آسپارت (Novolog) باشد. انسولین‌های بلنداثر شامل گلارژین (Lantus) و دتیمیر (Levemir) است.
استفاده از انسولین
انسولین یک هورمون است و آن را نمی‌توان به صورت خوراکی مصرف کرد؛ چون آنزیم‌های معده آن را تخریب می‌کنند. بنابراین، باید آن را یا از طریق تزریق ویا پمپ انسولین مصرف نمود.
تزریقات: انسولین را با سوزن و سرنگ ظریف یا انسولین پِن می‌توان به زیر پوست نزریق کرد. انسولین پِن‌ها قابل عرضه و تعویض اند. سوزن‌ها نیز اندازه‌های متفاوتی دارند که می‌توان راحت‌ترین‌ِ آن‌ها را انتخاب کرد.
اگر تزریق را انتخاب کردید، احتمالاً به ترکیبی از انواع انسولین‌ها برای استفاده در طول روز و شب نیاز دارید. تزریق‌های چندگانه‌ی روزانه که شامل ترکیبی از انسولین بلنداثر مثل Lantus یا Levemir در ترکیب با انسولین سریع‌الاثر مثل Apidra، Humolog یا Novolog اند، بییشتر از انواع قدیمی که یک یا دو بار در روز تزریق می‌شدند، عملکرد انسولین بدن را تقلید می‌کنند. سه تزریق با بیشتر در روز نشان داده شده است که قند خون را بهتر کنترل می‌کند.
پمپ انسولین: دستگاهی است به اندازه‌ی یک گوشی تلفن همراه که بیرون از بدن قرار می‌گیرد. لوله‌ای بدن مخزن انسولین و کاتتری زیر پوست شکم را به هم ارتباط می‌دهد. کمربند، جیب یا کمربندهای مخصوص دیگر از راه‌هایی هستند که می‌توان این دستگاه را با آن‌ها حمل نمود.
همچنین نوع بدون سیم این دستگاه نیز وجود دارد. می‌توان مخزن انسولین را روی بدن قرار داده و با کاتتری کوچک آن را به زیر پوست وصل کرد. این پاد انسولین روی شکم، کمر، پا یا بازو قرار گرفته و توسط دستگاه بی‌سیم برنامه‌ریزی می‌شود.
پمپ‌ها برای توزیع مقادیر مخصوصی از انسولین سریع‌الاثر به طور اتوماتیک برنامه‌ریزی شده‌اند. این دوز مداوم انسولین به عنوان نرخ ثابت شناخته می‌شود و هر چه انسولین بلنداثر استفاده شود با آن جایگزین می‌گردد.
زمانی که غذا می‌خورید، این دستگاه را با مقدار کربوهیدرات مصرفی و قند خون فعلی برنامه‌ریزی خواهید کرد. این دستگاه دوز واحد (bolus) انسولین را برای پوشش وعده‌ی غذایی به منظور تصحیح قند خون اگر بالا رفته باشد، به شما می‌دهد. برخی از مطالعات به این نتیجه رسیده‌اند که پمپ انسولین در بعضی‌ها در کنترل سطح قند خون کارآمدتر باشد ولی در برخی دیگر هیچ چیز جای تزریق را نمی‌گیرد.
پانکراس مصنوعی
روش درمانی تازه که هنوز در دسترس نیست، لوپ بسته‌ی انتقال انسولین است که با عنوان پانکراس مصنوعی نیز شناخته می‌شود. این دستگاهی یک مانیتور پیوسته‌ی گلوکز را به یک پمپ انسولین متصل می‌کند و به صورت خودکار مقدار صحیحی از انسولین را زمانی که نیاز باشد به بدن منتقل خواهد کرد. شماری از این دستگاه‌ها وجود دارد و آزمایش‌های کلینیکی نتایج خوبی داشته‌اند. با این حال تا دست یافتن به نوع قابل استفاده تحقیقات زیادی باید انجام پذیرد.
اولین قدم برای این مهم در سال ۲۰۱۳ برداشته شد. ترکیب مانیتور گلوکز با یک پمپ انسولین که آزادسازی آن را هنگام افت قند خون قطع می‌کرد. مطالعات نشان داد که این دستگاه مورد نظر می‌تواند جلوی سطوح پائین قند خون را در طول شب بدون افزایش زیاد آن در صبح بگیرد.
دیگر داروها
داروهای اضافی دیگر به غیر از آنچه گفته شد نیز شاید برای بیماران دیابت نوع ۱ تجویز شود:
- پراملینتید (Symlin): تزریق این دارو قبل از غذا خوردن حرکت غذا را در معده کند می‌کند تا از افزایش ناگهانی قند خون پس از وعده‌ی غذایی جلوگیری نماید.
- داروهای فشار خون بالا: شاید پزشک داروهایی را از گروه‌های مهارکننده‌ی آنزیم مبّدل آنژیوتانسین (ACEIs) یا مسدودکننده‌های گیرنده‌ی آنژیوتانسین ۲ (ARBs) تجویز کند؛ چون این داروها می‌توانند برای حفظ عملکرد سالم کلیه‌ها نیز مفید باشند. این داروها برای بیماران دیابتی‌ای توصیه می‌شود که فشار خون بالای ۱۴۰/۸۰ (mm Hg) دارند.
مقاله‌ی مرتبط: فشار خون بالا (پرفشاری خون)
- آسپرین: برای محافظت از قلب شاید به طور روزانه آسپرین کودک یا معمولی تجویز شود.
- داروهای کاهنده‌ی کلسترول: پزشک برای تجویز استاتین‌ها منتظر بالا رفتن کلسترول این بیماران نخواهد ماند. دستورالعمل‌ها در مورد بیماران دیابتی بخاطر افزایش خطر بیماری‌های قلبی سفت و سخت‌تر عمل می‌کنند. انجمن دیابت آمریکا پیشنهاد می‌کند که کلسترول بد یا LDL باید زیر ۱۰۰ mg/dL باشد و اگر هم‌اکنون بیماری قلبی وجود دارد این عدد به ۷۰ کاهش می‌یابد. کلسترول خوب یا HDL نیز باید در زنان بالای ۵۰ و در مردان بالای ۴۰ mg/dL باشد. دیگر چربی‌های خون، تری‌گلیسریدها نیز باید کمتر از ۱۵۰ mg/dL باشد.
پایش قند خون
بسته به این که چه نوع انسولین‌درمانی نیاز دارید یا انتخاب کرده‌اید (۲ بار تزریق روزانه، چندین تزریق روزانه یا پمپ انسولین) حداقل نیاز دارید تا ۴ بار در روز قند خونتان را بررسی کنید. انجمن دیابت آمریکا پیشنهاد می‌کند سطح قند خون قبل از وعده‌های غذایی و تنقلات، قبل از خواب، قبل از ورزش یا رانندگی و هر گاه احساس شد که پائین است، سنجیده شود. مانیتورینگ دقیق تنها راه برای اطمینان از باقی ماندن سطح قند در میزان نرمال است. قبل از بررسی قند خون از شسته بودن دست‌هایتان مطمئن شوید.
حتی اگر انسولین مصرف شده و برنامه‌ی غذایی سفت و سخت باشد نیز ممکن است قند خون به طور غیرقابل پیش‌بینی تغییر یابد. با مشورت گرفتن از بیماران دیگر می‌توانید بفهمید که چگونه قند خون در پاسخ به غذا، فعالیت، بیماری، داروها، استرس، تغییرات هورمونی و الکل تغییر می‌کند.
پایش پیوسته‌ی گلوکز (CGM) جدیدترین راه برای مانیتور سطح قند خون است و علی‌الخصوص شاید برای جلوگیری از هیپوگلیسمی کمک‌کننده باشد. علاوه بر این، زمانی که توسط افراد بالای ۲۵ سال استفاده می‌شود، نشان داده شده است که A1C را پائین می‌آورد.
پایش پیوسته‌ی گلوکز توسط سوزنی ظریف به زیر پوست متصل شده و سطح قند خون را در کمتر از چند دقیقه اندازه‌گیری می‌کند. این روش هنوز به اندازه‌ی روش استاندارد دقیق در نظر گرفته نمی‌شود؛ بنابراین نمی‌تواند جایگزین آن گردد ولی روش اضافی خوبیست.
غذای سالم و پایش کربوهیدرات‌ها
برخلاف تصور عامه، چیزی به عنوان رژیم غذایی دیابتی وجود ندارد. با این حال مهم است که رژیم غذایی بر محوریت مغذی‌ها، غذاهای کم‌چرب و با فیبر بالا باشد؛ مثل:
- میوه‌جات
- سبزیجات
- غلات سبوس‌دار
به شما توصیه خواهد شد کمتر از فرآورده‌های حیوانی و قندهای تصفیه‌شده، مثل نان سفید و شیرینی‌ها استفاده کنید. این الگوی مصرف سالم برای هر کسی پیشنهاد می‌شود؛ حتی کسانی که دیابت ندارند.
باید یاد بگیرید چگونه می‌توانید میزان کربوهیدارت موجود در غذای مصرفی‌تان را اندازه بگیرید تا مطابق با آن انسولین مورد نیازتان را برای متابولیزه کردن کربوهیدرات مصرفی استفاده کنید. متخصص تغذیه در این زمینه می‌توانند کمک خوبی برایتان باشد.
فعالیت بدنی
هر فردی به ورزش هوازی منظم نیاز دارد و آن‌هایی که دیابت نوع ۱ دارند استثنا نیستند ولی برای این کار باید اول از پزشک خود اجازه بگیرید. پس از این ورزشی را که از آن لذت می‌برید انتخاب نمائید؛ مثل پیاده‌روی، شنا کردن و دوچرخه‌سواری. فعالیت بدنی را جزوی از روتین روزانه‌ی خود بکنید و بیشتر روزهای هفته حداقل ۳۰ دقیقه ورزش هوازی داشته باشید. این میزان برای کودکان ۱ ساعت می‌باشد. تمرین‌های انعطاف‌پذیری و قدرتی نیز مهم هستند. اگر برای مدتی از این کار دور بوده‌اید آهسته آغاز کرده و تدریجاً آن را افزایش دهید.
به یاد داشته باشید که فعالیت بدنی اغلب قند خون را به مدتی طولانی پس از آن پائین می‌آورد. اگر تمرین جدیدی را شروع کرده‌اید، سطح قند خونتان را بیشتر از حالت معمول اندازه بگیرید. شاید برای جبران این فعالیت نیاز داشته باشید تغییری در وعده‌ی غذایی یا انسولین‌درمانی خود اعمال کنید. اگر از پمپ انسولین استفاده می‌کنید، می‌توانید از نرخ پایه‌ای موقتی استفاده نمائید که از پائین افتادن قند خونتان جلوگیری کند. از پزشک خود برای این کار مشورت بخواهید.
نگرانی‌های موقعیتی
برخی از وضعیت‌ها وجود دارند که نیازمند توجهی متفاوت می‌باشند.
- رانندگی: هیپوگلیسمی هر موقعی می‌تواند اتفاق بیافتد. بهتر است همیشه قبل از رانندگی قند خونتان را بررسی کنید. اگر کمتر از ۷۰ mg/dL بود، چیزی بخورید و دوباره پس از ۱۵ دقیقه آن را اندازه بگیرید. قند خون پائین تمرکز و واکنش سریعِ لازم برای رانندگی از فرد می‌گیرد.
- کار کردن: در گذشته، بیماران دیابتی بخاطر دیابت‌شان برخی از شغل‌ها را نمی‌توانستند قبول کنند. خوشبختانه، پیشرفت‌ها در مدیریت این بیماری و قانون‌های ضدتبعیض در کشورهای پیشرفته چنین محدودیت‌هایی را در گذشته جا گذاشته است. با این حال دیابت سر کار می‌تواند چالش‌هایی بیافریند. برای مثال، اگر شغل شما با رانندگی یا کار با دستگاه‌های سنگین درگیر است، هیپوگلیسمی می‌تواند خطر مهمی برای خود یا اطرافیانتان بیافریند. برای بیماران دیابتی باید استراحت‌های کوتاه و متعددی در نظر گرفت که در آن زمان‌ها بتوانند قند خونشان را تست کرده ویا برای جلوگیری از هیپوگلیسمی چیزی بخورند. در بسیاری از کشورها قوانین مخصوصی برای این بیماران وجود دارد.
- حاملگی: چون خطرات و عوارض برای بیماران دیابت نوع ۱ بیشتر است، توصیه می‌شود قبل از آبستن شدن مورد ارزیابی قرار بگیرند. تست هموگلوبین گلیکوزیله (A1C) برای اقدام به حاملگی باید زیر ۷ باشد. برخی از داروهای مورد استفاده‌یِ بیماران دیابتی مثل داروهای فشار خون و کاهنده‌ی کلسترول شاید قبل از حاملگی متوقف شوند. خطر نواقص تولد برای زنان مبتلا به دیابت نوع ۱ افزایش می‌یابد؛ به‌ویژه زمانی که مدیریت بیماری در ۶ تا ۸ هفته‌ی اول بارداری ضعیف باشد؛ بنابراین برنامه داشتن برای این کار کلید موفقیت در آن است.
- سن بالا: تا زمانی که فعالیت و توانایی‌های شناختی شما نرمال باشد، اهداف مدیریت دیابت مانند سنین پائین خواهد بود ولی برای آن‌هایی که نحیف و بیمارند یا نواقص شناختی دارند، کنترل سفت و سخت قند خون شاید عملی نباشد. اگر نگران نزدیکانتان هستید، از پزشک بخواهید تا اهداف جدید را تعریف کند.
درمان‌های تحقیقاتی
- پیوند پانکراس: با پیوند موفق پانکراس، دیگر نیازی به انسولین نخواهد بود ولی این پیوند همیشه موفقیت‌آمیز نیست و این روش با خطراتی جدی همراه است. کسی که این عمل را انجام دهد برای کل عمر خود باید داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی را مصرف کند. این داروها عوارض جانبی جدی‌ای به همراه دارند، مثل عفونت و آسیب اندام‌ها. بخاطر همین مشکلات جدی، پیوند پانکراس فقط برای بیمارنی است که توانایی مدیریت بیماری را ندارند یا در هر صورت باید پیوند کلیه نیز انجام دهند.
- پیوند سلول‌های جزیره‌ای: محققان در حال کار روی انتقال سلول‌های جزیره‌ای هستند که سلول‌های تولیدکننده‌ی انسولین جدید برای فرد فراهم می‌کند. با این که این روش آزمایشی در گذشته با مشکلاتی روبه‌رو بوده است، تکنیک‌های جدید و داروهای بهتر شاید از رد کردن پیوند جلوگیری کرده و شانس موفقیت را در آینده افزایش دهند.
هنور این روش نیازمند استفاده از داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی است و همانگونه که بدن به سلول‌های جزایر لانگرهانس خود حمله کرده، به این سلول‌ها نیز حمله خواهد کرد. علاوه بر این توزیع کافی سلول‌ها برای این درمان به منظور گسترش آن مشکل می‌باشد.
محققان روی راه‌هایی کار می‌کنند تا شمار جزایر در دسترس را گسترش دهند و همچنین بتوانند از این سلول‌ها در برابر سیستم ایمنی محافظت نمایند. برخی ایده‌ها که به زودی به مرحله‌ی آزمایش‌های کلینیکی خواهند رسید شامل کپسوله‌سازی سلول‌های جزیره‌ای یا قرار دادن آن‌ها در دستگاهی است که آن‌ها را از سیستم ایمنی محافظت نماید ولی جریان خون و اکسیژن را حفظ کند.
- پیوند سلول‌های بنیادی: در یکی از تحقیقات ۲۰۰۷، تعدادی از بیماران تازه تشخیص داده شده پس از پیوند سلول‌های بنیادی از خون خودشان، به مدت ۵ سال پس از درمان از انسولین بی‌نیاز بودند. با این که انتقال این سلول‌ها که با خاموشی سیستم ایمنی و ساخته شدن سلول‌ها همراه است می‌تواند خطرناک باشد، این تکنیک در آینده شاید درمانی دیگر برای دیابت نوع ۱ باشد.
نشانه‌های مشکلات
با وجود بهترین تلاش‌ها، برخی اوقات باز هم مشکلاتی به وجود می‌آیند. برخی از عوارض کوتاه‌مدت دیابت نوع۱، مثل هیپوگلیسمی نیازمند مراقبت فوری هستند.
قند خون پائین (هیپوگلیسمی): این حالت زمانی به وجود می‌آید که قند خون به پائین‌تر از حد نرمال بیاید. قند خون به دلایل متعددی می‌تواند پائین بیفتد؛ از دست دادن یک وعده‌ی غذایی، فعالیت بدنی بیش از حد نرمال یا تزریق انسولین زیاد از این موارد هستند. علائم زودهنگام قند خون پائین شامل موارد زیر است:
- عرق کردن
- لرزش
- گرسنگی
- گیجی یا سردرد
- ضربان قلب نامنظم یا سریع
- خستگی
- سردردها
- دید تار
- تحریک‌پذیری
علائم و نشانه‌های بعدی قند خون پائین که برخی اوقات با مستی با الکل در نوجوانان و بزرگسالان اشتباه گرفته می‌شود عبارت است از:
- بی‌حالی
- گیجی
- تغییرات رفتاری، برخی اوقات دراماتیک
- هماهنگی ضعیف
- تشنج
اگر هیپوگلیسمی در طول شب پیش بیاید، شاید با لباس خیس عرق یا سردرد از خواب بیدار شوید. بخاطر اثرات بازگشتی طبیعی، هیپوگلیسمی شب هنگام شاید باعث افزایش قند خون غیرطبیعی در صبح شود. اگر چنین حالتی را تجربه کردید:
- ۱۵ تا ۲۰ گرم کربوهیدرات سریع‌الاثر، مثل آبمیوه، قرص گلوکز، آبنبات، نوشابه‌ی معمولی (نه رژیمی) یا منبع دیگر قند را مصرف کنید. غذاهای چرب، مثل شکلات یا بستنی، قند خون را سریع افزایش نمی‌دهند؛ چون هضم چربی آهسته‌تر از قند است.
- اگر طی ۱۵ ثانیه قند خون به حالت معمول برگردد نرمال است.
- اگر هنوز هم پائین باشد، ۱۵ تا ۲۰ گرم کربوهیدرات از منابع مذکور را دوباره مصرف کنید.
- این کار را تا رسیدن به قند خون نرمال ادامه دهید.
- همیشه از این تنقلات شیرین به همراه داشته باشید. قند خون پائین می‌تواند هوشیاری را به خطر بیاندازد. در این صورت باید سریعاً هورمون آزادکننده‌ی قند خون، گلوکاکون تزریق شود. به همین خاطر بیماران دیابتی باید کیت این هورمون را همیشه در دسترس داشته باشند.
ناآگاهی هیپوگلیسمی: برخی افراد شاید توانایی حس پائین افتادن قند خونشان را از دست بدهند؛ چون مبتلا به عارضه‌ای به نام ناآگاهی هیپوگلیسمی می‌شوند. در این حالت بدن پاسخی به پائین رفتن قند خون نخواهد داد و نشانه‌ای مثل سردرد، گیجی و غش کردن دیده نخواهد شد. هر چقدر هیپوگلیسمی بیشتر تجربه شود، احتمال وقوع این عارضه نیز بیشتر است. خبر خوب این است که اگر چند هفته از وقوع هیپوگلیسمی جلوگیری شود می‌توان ناآگاهی هیپوگلیسمی را نیز رفع کرد.
قند خون بالا (هیپرگلیسمی): قند خون به دلایل متعددی بالا می‌رود که خوردن زیاد و غذاهای غلط، عدم دریافت انسولین کافی یا بیماری از آن‌هاست. مراقب موارد زیر باشید:
- ادرار متناوب
- افزایش تشنگی
- دید تار
- خستگی
- تحریک‌پذیری
- گرسنگی
- دشواری در تمرکز
اگر شک داشتید که دچار هیپرگلیسمی شده‌اید، قند خونتان را بررسی کنید. شاید به تنظیم وعده‌ی غذایی یا داروهایتان نیازمند باشید. اگر قند خونتان بالاتر از نرمال بود، باید انسولین‌تان را تزریق کرده یا از پمپ انسولین استفاده کنید. تصحیح این عمل به دوز اضافی از انسولین می‌گویند که قند خون را پائین خواهد آورد. قند خون بالا با همان سرعتی که بالا رفته پائین نخواهد آمد. از پزشک خود زمان لازم برای بررسی دوباره را بپرسید. اگر از پمپ انسولین استفاده می‌کنید، قند خون تصادفی بالا شاید به این معنا باشد که باید محل پمپ را عوض کنید.
اگر قند خون بالای ۲۴۰ mg/dL بود، تست برای کتون‌ها با استفاده از ادرار الزامی است. در صورت بالا بودن قند خون از ۲۴۰ mg/dL یا حضور کتون‌ها ورزش نکنید. اگر میزان کتون موجود کم بود، مایعات زیادی بنوشید تا دفع از طریق ادرار سریع‌‌تر صورت بگیرد. اگر قند خون به میزانی بالاتر از ۳۰۰ mg/dL برسد و دوز اضافی انسولین هم نتواند کاری کند، چاره‌ای جز تماس با پزشک باقی نمی‌ماند.
افزایش کتون‌ها در ادرار: اگر سلول‌ها تشنه‌ی انرژی باشند، بدن شروع به تجزیه‌ی چربی‌ها خواهد کرد و این پروسه به تولید اسیدهایی سمی به نام کتون‌ها می‌انجامد. کتواسیدوز دیابتی مورد اورژانسی است. علائم و نشانه‌های این عارضه‌ی خطرناک شامل موارد زیر می‌شود:
- حالت تهوع
- استفراغ
- درد شکمی
- بویی شیرین و شبیه بوی میوه از تنفس
- کاهش وزن
اگر درمورد کتواسیدوز مشکوک اید، با کیت تست کتون‌ها که قابل دسترس می‌باشد آن را اندازه بگیرید. اگر میزان کتون‌های ادرارتان زیاد بود، فوراً با پرشکتان تماس گرفته به اورژانس زنگ بزنید. همچنین در صورت استفراغ بیش از یکبار و وجود کتون در ادرار نیز این کار را انجام دهید.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
دنبال کردن درمان‌های برنامه‌ریزی شده نیازمند مراقبت‌های ساعتی و دقیق هستند که برخی اوقات به‌شدت حوصله‌سربر است ولی توجه به این نکته که این کارها می‌تواند جان شما را نجات داده و از بسیاری از عوارض خطرناک جلوگیری نماید، به آن‌ها ارزش خواهد داد. این توصیه‌ها را در ذهن داشته باشید.
داروها و برنامه‌ی تجویزی را درست سر موقع انجام دهید. درباره‌ی دیابت اطلاعات خود را افزایش داده و رژیم غذایی سالم و ورزش را جزوی از روتین روزانه‌ی خود کنید. با بیماران دیگر در ارتباط باشید.
چیزی به همراه داشته باشید که به بقیه بگوید شما دیابتی هستید. همیشه کیت گلوکاکون را برای موارد هیپوگلیسمی به همراه داشته باشید و مطمئن شوید که اطرافیانتان طریقه‌ی استفاده از آن را می‌دانند.
علاوه بر آزمایش‌های دیابت، سالانه چکاپ بدنی و بررسی چشم‌ها را در برنامه‌تان داشته باشید. ایمنی بدن‌تان را بررسی کنید. قند خون بالا می‌تواند ایمنی بدن را به خطر بیاندازد. هر سال واکسن آنفولانزا را دریافت کنید. همچنین ممکن است پزشک واکسن نومونیا را نیز پیشنهاد دهد.
علاوه بر این‌ها، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها واکسن هپاتیت ب را برای بیمارانی که قبلاً آن را دریافت نکرده‌اند و سن‌شان بین ۱۹ تا ۵۹ می‌باشد، پیشنهاد می‌نماید. CDC توصیه می‌کند بلافاصله پس از تشخیص این کار انجام شود. در مورد بیماران بالای ۶۰ سال که این واکسن را تزریق نکرده‌اند، باید با پزشک مشورت شود.
به پاهایتان توجه کنید: آن‌ها را هر روز در آب ولرم بشویید و به نرمی خشک کنید؛ به‌ویژه بین انگشت‌ها را. با کرم آن‌ها را مرطوب کنید و هر روز وجود تاول، بریدگی، قرمزی یا تورم را بررسی نمائید. اگر درد یا مشکل دیگری با پاهایتان داشتید با پزشک در میان بگذارید.
فشار خون و کلسترول‌تان را تحت کنترل داشته باشید: علاوه بر غذای سالم و ورزش کافی شاید دارو نیز برای این منظور نیاز باشد.
اگر سیگار یا شکل دیگری از تنباکو استعمال می‌کنید، از پزشکتان بخواهید تا در ترک آن راهنمایی‌تان بکند. سیگار کشیدن خطر عوارض دیابت را افزایش می‌دهد که شامل حملات قلبی، آسیب عصبی و بیماری کلیوی است. در واقع، دیابتی‌های سیگاری ۳ برابر بیشتر از غیرسیگاری‌ها دچار مرگ زودرس می‌شوند.
الکل هم می‌تواند قند خون را پائین بیاورد و هم می‌تواند آن را افزایش دهد. این موضوع بستگی به این دارد که چقدر مصرف کرده‌اید و آیا در همان زمان غذا هم خورده‌اید یا خیر. افرادی که الکل مصرف می‌کنند، برای کنترل دیابت باید آن را با غذا استفاده نمایند و قند خونشان را قبل از خوابیدن بررسی کنند.
استرس را جدی بگیرید: هورمون‌هایی که بدن در پاسخ به استرس طولانی‌مدت تولید می‌کند شاید از عملکرد صحیح انسولین جلوگیری کنند که آن هم باعث باطل شدن کارها و استرس بیشتر می‌شود.
یک قدم به عقب بردارید و محدودیت‌هایی برای خودتان تعریف کنید. به کارهایتان اولویت بدهید. تکنیک‌های تن‌آرامی را یاد بگیرید و بسیار بخوابید.
مقاله‌ی مرتبط: تکنیک‌های تمدّد اعصاب
کنار آمدن و حمایت
زندگی با دیابت نوع ۱ آسان نیست. مدیریت این بیماری نیازمند زمان و تلاش کافیست؛ به‌ویژه در هنگام آغاز.
دیابت هم به طور مستقیم و هم غیرمستقیم می‌تواند احساسات شما را با تغییر رفتارتان مثل تحریک‌پذیری تحت تأثیر قرار دهد. همچنین ممکن است فکر کنید که با دیگران تفاوت دارید. همچنین مراقبت دائم از قند خون بسیار حوصله‌سربر و مشکل می‌باشد.
افراد دیابتی در خطر بالایی برای افسردگی و اضطراب مرتبط با این بیماری اند که این می‌تواند توضیح دهد چرا بیشتر اوقات متخصصان دیابت از روانشناسان و مددکاران در تیم خود استفاده می‌کنند.
شاید صحبت کردن با دیگر بیماران برای شما هم جالب باشد. گروه‌های حمایتی در این زمینه بسیار مهم اند. این گروه‌های برای همه نیستند ولی منبع خوبی از اطلاعات می‌باشند. اعضای گروه معمولاً درباره‌ی آخرین درمان‌ها اطلاعات دارند و تمایل دارند آن‌ها را به اشتراک بگذارند. برای اطلاعات بیشتر می‌تواند از پایگاه‌های زیر نیز استفاده کنید:
پیشگیری
راه شناخته‌شده‌ای برای پیشگیری از دیابت نوع ۱ وجود ندارد ولی محققان برای جلوگیری از نابودی بیشتر سلول‌های جزیره‌ای در افرادی که تازه تشخیص داده شده‌اند، کار می‌کنند. اگر آزمایش کلینیکی در این زمینه وجود داشت، از پزشکتان بخواهید در صورت واجدیت شرایط شما را نیز در آن شرکت دهد ولی در صورت شرکت در این آزمایش‌ها باید خطرات احتمالی را نیز به جان خرید.
برای اطلاعات بیشتر درمورد نوع تحقیقات انجام گرفته در این زمینه می‌توانید از TrialNet کمک بگیرید. این پایگاه حاصل همکاری محققان دیابت می‌باشد. TrialNet همچنین تحقیق سابقه‌ی طبیعی را برای بررسی ژن‌های دیابت در بیماران، کودکان و خواهران و برادران دیابتی هدایت می‌کند.
با سلام و احترام
مطالب سايت باعث آگاهي بيشتر در اين مورد شد.
از تمام پزشكان ايران تقاضا دارم در اين زمينه تحقيق كنند تا انشاالله به زودي شاهد داروي درمان ديابت، مخصوصاً ديابت نوع يك باشيم.
با تشكر فراوان