نگاه کلی
کابوس شبانه رویایی مزاحم است که در رابطه با افکار منفی مانند اضطراب یا ترس که فرد را از خواب بیدار می‌کند. کابوس در کودکان شایع است، اما می‌تواند در هر سنی رخ دهد. اما کابوس‌های گاه به گاه جایی برای نگرانی ندارند.
کابوس شبانه ممکن است در کودکان در سنین بین ۳ تا ۶ سال شروع شده و پس از ۱۰ سالگی تمایل به کاهش دارند. در سنین نوجوانی و جوانی دختران بیشتر از پسران با اختلال کابوس شبانه دست و پنجه نرم می‌‌کنند. برخی افراد در بزرگسالی نیز دچار این اختلال بوده و در طول تمام عمر خود بیمار هستند.
کابوس گرچه پدیده‌ای شایع است اما اختلال کابوس شبانه تقریباً نادر است. زمانی به این پدیده اختلال گفته می‌شود که کابوس‌ها اغلب اتفاق افتاده، سبب ناراحتی، بر هم زده شدن خواب، ایجاد مشکل در عملکرد روزانه فرد یا ترس از خوابیدن در وی می‌شود.
علائم
فرد اغلب در نیمه دوم شب دچار کابوس می‌شوند. کابوس ممکن است به طور نادر و یا مکرر رخ دهد، حتی تا چندین بار در یک شب. قسمت‌ها به طور کلی مختصر هستند اما می‌توانند سبب بیداری فرد شوند و بازگشت دوباره به خواب سخت شود.
کابوس می‌تواند ظواهر زیر را داشته باشد:
- رویای فرد واقعی و زنده به نظر رسیده و بسیار ناراحت کننده است با باز شدن رویا بیشتر می‌شود
- داستان رویا معمولاً به تهدیدات ایمنی و بقای فرد مربوط هستند اما می‌تواند تم‌های دیگری نیز داشته باشد
- رویا فرد را از خواب بیدار می‌کند
- فرد در نتیجه‌ی رویای خویش احساس ترس، اضطراب، خشم، غم یا چندش می‌شود
- فرد هنگامی که روی تخت است عرق کرده و قلب وی به شدت می‌تپد
- فرد پس از بیداری می‌تواند به طور واضح فکر کند و جزئیات خواب را به یاد آورد
- رویا سبب آزار فرد شده و وی نمیتواند دوباره به آسانی بخوابد
کابوس شبانه در صورتی یک اختلال محسوب می‌شود که:
- مکرر رخ دهد
- اختلال در طول روز مانند اضطراب، ترس مداوم یا فرد هنگام خواب از دیدن دوباره کابوس اضطراب دارد
- مشکلات تمرکز یا حافظه و فرد همیشه در فکر تصاویر کابوس خویش است
- خواب آلودگی، خستگی یا کمبود انرژی در طول روز
- مشکل در عملکرد فرد در کار، مدرسه یا فعالیت‌های اجتماعی
- مشکلات رفتاری مربوط به زمان خواب یا ترس از تاریکی
- اگر کودک فرد مبتلا به اختلال کابوس باشد می‌تواند موجب اختلال در خواب والدین شود
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
کابوس‌های گاه گدار جایی برای نگرانی ندارند. اگر کابوس‌های فرد شرایط زیر را داشته باشد باید به پزشک مراجعه کند:
- مکرراً رخ داده و مداوم باشد
- به طور مرتب خواب را مختل کند
- سبب ترس از خوابیدن شود
- سبب مشکلات رفتاری در طول روز یا سختی در عملکرد شود
دلایل
این اختلال توسط پزشکان پاراسومنیا یا خواب پریشی نامیده می‌شود-نوعی اختلال خواب که شامل تجربیات نامطلوب است که هنگام خوابیدن، در طول خواب و یا بیدار شدن از خواب رخ می‌دهد. کابوس اغلب در مرحله‌ای از خواب به نام مرحله REM رخ می‌دهد. علت اصلی کابوس نامشخص است.
عوامل بسیاری می‌توانند شروع کننده‌ی کابوس باشند، مانند:
استرس و اضطراب: گاهی استرس‌های پیش‌پا افتاده‌ی زندگی روزمره مانند مشکلات فرد در خانه یا مدرسه می‌تواند عامل شروع کابوس باشد. یک تغییر شدید مانند ترک یا مرگ فردی که بسیار وی را دوست دارد، نیز می‌تواند همان اثر را داشته باشد.
تروما(جراحت): کابوس پدیده‌ای شایع پس از حوادثی مانند تصادف، آسیب، سؤاستفاده جسمی یا جنسی و جراحت‌های دیگر است. کابوس در افرادی که اختلال استرس پس از سانحه دارند شایع است.
محرومیت از خواب: تغییر در برنامه خواب فرد که سبب خواب آلودگی و بیداری نامنظم یا قطع و کاهش میزان خواب شود، می‌تواند خطر رخداد کابوس را افزایش دهد. بی‌خوابی به طور مستقیم با افزایش خطر رخداد کابوس در ارتباط است.
دارو درمانی: برخی داروها-شامل انواع خاص ضدافسردگی، داروهای فشارخون، بلوک کننده‌ی بتا و داروهای درمان پارکینسون و ترک سیگار- می‌توانند عامل شروع کننده‌ی کابوس شبانه باشند.
سؤ مصرف مواد: مصرف الکل و مواد مخدر تفریحی می‌تواند موجب کابوس شود.
دیگر اختلالات: افسردگی و دیگر اختلالات روانی ممکن است موجب کابوس شود. کابوس همچنین می‌تواند در طول برخی بیماری‌ها مانند بیماری‌های قلبی و سرطان رخ دهد. داشتن دیگر اختلالات مربوط به خواب نیز که خواب مناسب را مختل کند می‌تواند با کابوس در ارتباط باشد.
کتاب‌ها و فیلم‌های ترسناک: در برخی افراد خواندن کتاب یا تماشای فیلم ترسناک به خصوص قبل از رفتن به رختخواب می‌تواند سبب کابوس شود.
عوامل خطرزا
کابوس در افرادی که اعضای خانواده وی سابقه اختلال کابوس یا خواب پریشی مانند راه رفتن در خواب را دارند، بیشتر است.
عوارض
اختلال کابوس شبانه می‌تواند سبب:
- افزایش خواب آلودگی در طول روز، که می‌تواند منجر به مشکلاتی در مدرسه یا کار شده و یا کارهای روزانه مانند رانندگی و تمرکز را مختل سازد
- مشکلات مربوط به روحیه مانند افسردگی یا اضطراب ناشی
- اجتناب از رفتن به رختخواب به دلیل ترس از دیدن دوباره کابوس
- فکر یا اقدام به خودکشی
تشخیص
تست روتینی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد. کابوس تنها زمانی اختلال به شمار می‌رود که سبب ناراحتی فرد شده یا از خواب کافی جلوگیری کند. برای تشخیص اختلال کابوس شبانه، پزشک سابقه پزشکی فرد و علائم وی را بررسی می‌کند. بررسی‌ها شامل موارد زیر هستند:
معاینه: پزشک معاینه فیزیکی را برای تشخیص هر بیماری که ممکن است منجر به کابوس شود، انجام می‌دهد. اگر کابوس‌های مکرر فرد نشان دهنده‌ی اضطراب درونی فرد باشد، وی را به متخصص روانپزشک ارجاع خواهد داد.
علائم: تشخیص اختلال کابوس اغلب بر اساس توصیف تجربیات توسط بیمار است. پزشک سوابق خانوادگی وی را از نظر اختلالات خواب جویا می‌شود. همچنین وی رفتارهای فرد در خواب را از خود او یا همسرش جویا می‌شود تا دیگر اختلالات را نیز بررسی کند.
بررسی خواب شبانه: اگر خواب فرد بسیار اذیت کننده باشد، پزشک توصیه خواهد کرد تا فرد یک شب بستری شود تا از نظر اختلالات خواب بررسی گردد. سنسورهایی روی بدن قرار می‌گیرد تا امواج مغزی، اکسیژن خون، ضربان قلب و تعداد تنفس و همچنین حرکات چشم و پا را حین خواب ثبت و بررسی کنند. از فرد حین خواب فیلم برداری می‌شود تا رفتارش هنگام خواب مشخص گردد.
درمان
درمان این اختلال ضروری نیست. گرچه اگر سبب مختل شدن زندگی و عملکرد فرد شده و وی را بسیار آزار دهد باید درمان شود.
اگر علت اختلال مشخص شود، درمان آسان‌تر می‌شود. گزینه‌های درمان عبارتنداز:
درمان دارویی: اگر کابوس در ارتباط با یک بیماری زمینه‌ای باشد، هدف درمان آن بیماری خواهد بود.
درمان استرس یا اضطراب: اگر یک بیماری روانی مانند استرس یا اضطراب منجر به کابوس شود، پزشک ممکن است روش‌های کاهنده استرس را توصیه خواهد کرد.
دارو درمانی: دارو درمانی به ندرت در درمان کابوس شبانه به کار می‌رود. گرچه ممکن است برای موارد شدید کابوس ناشی از اختلال استرس پس از سانحه دارو درمانی انجام گیرد.
شیوه زندگی و درمان خانگی
اگر کابوس مشکلی برای فرد یا فرزند وی ایجاد کند، بهتر است استراتژی‌های زیر را امتحان کند:
- قبل از خواب و رفتن به رختخواب یک روال منظم و آرامش بخش ایجاد کند
- به فرزند خود اطمینان دهد
- از فرزند خود بخواهد تا کابوس خود را تعریف کند و سپس به وی یادآوری کند که این کابوس‌ها واقعی نیستند
- پایانی خوش برای کابوس متصور شود
- از چراغ خواب استفاده شود
