حساسیت به پنیسیلین واکنشی غیرمعمول از طرف سیستم ایمنی به این داروی آنتیبیوتیک می‌باشد. این دارو برای انواع مختلفی از عفونت‌های باکتریایی تجویز می‌شود. علائم و نشانه‌های معمول این آلرژی شامل کهیر، تورم و خارش می‌شود. واکنش‌های شدیدتر می‌تواند منجر به آنافیلاکسی گردد که عارضه‌ای تهدیدکننده‌ی زندگی است و بر سیستم‌های بسیاری در بدن تأثیر می‌گذارد.
تحقیقات نشان می‌دهند شاید آلرژی‌های پنیسیلین مربوط به استفاده از درمان‌های آنتی‌بیوتیکی باشد که گران ولی نامناسب هستند. بنابراین زمانی که حساسیت به پنیسیلین پیش می‌آید باید تشخیص کاملاً دقیق باشد تا از بهترین مورد درمانی در آینده استفاده گردد. آنتی‌بیوتیک‌های دیگر، به خصوص آن‌‍‌هایی که خصوصیت‌های شیمیایی شبیه به پنیسیلین دارند نیز می‌توانند موجب بروز این آلرژی‌ها شوند.
نشانه‌ها
علائم و نشانه‌های این حساسیت اغلب در کمتر از یک ساعت پس از مصرف دارو اتفاق می‌افتد. واکنش‌هایی پس از یک ساعت، چند روز و یا چند هفته نیز ممکن است اتفاق بیفتد ولی شایع نیست. نشانه‌ها عبارتند از:
- محل خارش در پوست
- کهیر
- خارش
- تب
- تورم
- کوتاهی تنفس
- خس‌خس کردن
- آبریزش بینی
- خارش و سرازیر شدن آب از چشم و
- آنافیلاکسی
آنافیلاکسی واکنشی نادر و خطرناک است که می‌تواند به صورت گسترده عملکرد سیستم‌های بدن را به هم بزند. علائم و نشانه‌های آنافیلاکسی شامل موارد زیر می‌باشد:
- تنگ شدن مجاری هوایی و راه گلو و ایجاد مشکلات تنفسی
- حالت تهوع یا گرفتگی عضله شکمی
- استفراغ یا اسهال
- سرگیجه و احساس بی‌وزنیِ سر
- پالس‌های ضعیف و سریع
- افت فشار خون
- حملات صرعی
- از دست دادن هوشیاری
دیگر عارضه‌ها در نتیجه‌ی حساسیت به پنیسیلین
واکنش‌های دیگری که کمتر شایع هستند ممکن است روزها یا هفته‌ها پس از قرار گرفتن در معرض دارو بروز کنند و همچنین برای مدتی پس از قطع مصرف نیز باقی بمانند. از جمله‌ی این عوارض می‌توان موارد زیر را نام برد:
- بیماری سرم که احتمالاً موجب تب، درد مفصلی، محل خارش، تورم و حالت تهوع خواهد شد.
- آنمی در اثر دارو؛ کاهش میزان گلبول‌های قرمز که می‌تواند موجب خستگی، ضربان‌های قلبی نامنظم، کوتاهی تنفس و دیگر نشانه‌ها شود.
- واکنش به دارو با ائوزینوفیل‌ها و نشانه‌های سیستمیک که سبب ایجاد محل خارش، افزایش شمار گلبول‌های سفید، تورم عمومی، تورم عقده‌های لنفاوی و بازگشت عفونت هپاتیتی تأخیری شود.
- التهاب در کلیه‌ها (نفریتیس) که می‌تواند موجب ایجاد تب، خون در ادرار، تورم عمومی، سردرگمی شود.
به محض مشاهده‌ی علائم و نشانه‌های حساسیت نسبت به پنیسیلین باید به پزشک مراجعه کرد. اگر واکنش شدید و مشکوک به آنافیلاکسی باشد، باید با اورژانس تماس گرفت.
دلایل
این آلرژی نیز مانند حسایت‌های دیگر زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن دارو را با ماده‌ای مضر اشتباه می‌گیرد و ضرورتاً آن را با عفونتی ویروسی یا باکتریایی اشتباه می‌گیرد. این به آن معناست که سیستم ایمنی نسبت به پنیسیلین حساس شده است؛ در واقع اولین بار که این آنتیبیوتیک به بدن تزریق شده بدن آن را با ماده‌ای آسیب‌رسان اشتباه گرفته و علیهش آنتی‌بادی ساخته است.
بار بعدی که از دارو استفاده شده، آنتی‌بادی‌های مذکور دارو را شناسایی کرده و حملات ایمنی را علیه آن هدایت کرده‌اند. موادی که در اثر این فعالیت آزاد می‌شوند علائم و نشانه‌هایی را به وجود می‌آورند که در رابطه با واکنشی آلرژیک است.
قرار گرفتن اولیه در معرض پنیسیلین شاید آشکار نباشد ولی برخی شواهد حاکی از این است که مقادیر ناچیزی از آن در توزیع غذا شاید برای سیستم ایمنی کافی باشند تا بتواند آنتی‌بادی بسازد.
پنیسیلین و داروهای مربوطه
پنیسیلین مربوط است به کلاسی از داروهای آنتی‌باکتریال که بتا-لاکتام نام دارند. درست است که مکانیسم این داروها متفاوت است ولی عموماً آن‌ها با هدف قرار دادن دیواره‌ی سلول‌های باکتری به عفونت‌ها حمله می‌کنند. علاوه بر پنیسیلین دیگر داروهای دسته‌ی بتا-لاکتام که بیشتر با واکنش‌های آلرژیک در ارتباط اند سفالوسپورین‌ها هستند.
اگر فردی به نوعی از پنیسیلین حساسیت داشته باشد احتمالاً به دیگر انواع این دارو و برخی سفالوسپورین‌ها نیز آلرژی دارد. پنی‌سیلین‌ها عبارتند از:
- آموکسیسیلین
- آمپی‌سیلین
- دی‌کلوگزاسیلین
- اگزاسیلین
- پنیسیلین G
- پنیسیلین V
- پیپراسیلین
- تیکارسیلین
سفالوسپورین‌ها نیز شامل داروهای زیر می‌شوند:
- سفاکلور
- سفادروکسیل
- سفازولین
- سفادینیر
- سفوتتان
- سفپروزیل
- سفوروکسیم
- سفالکسین
فاکتورهای خطر
درحالی که همه می‌توانند نسبت به این دارو آلرژی داشته باشند، برخی عوامل می‌توانند احتمال آن را افزایش دهند:
- سابقه‌ی وجود دیگر آلرژی‌ها، مثل حساسیت‌های غذایی و تب یونجه
- واکنش‌های آلرژیک به دیگر داروها
- سابقه‌ی خانوادگی در حساسیت به داروها
- افزایش قرار گرفتن در معرض پنیسیلین به خاطر دوزهای زیاد و مصرف‌های طولانی یا مکرر
- برخی از بیماری‌ها به طور معمول با حساسیت‌های دارویی در ارتباط هستند، مثل عفونت با HIV یا ویروس Epstein-Barr
تست‌ها و تشخیص
برای معاینه‌ای دقیق، آزمایشی کامل و تست‌های تشخیصی مناسب نیاز است. تحقیقات نشان داده‌اند که حساسیت نسبت به پنیسیلین شاید بیش از حد گزارش شده باشد؛ به این معنا که برخی اصلاً چنین حساسیتی نداشته‌اند و با نداشتن اطمینان از آن آلرژی را گزارش کرده‌اند. این مورد می‌تواند به استفاده‌ی کمتر از آنتی‌بیوتیک‌ها و یا مصرف انواع گران‌قیمت‌تر آن بیانجامد.
پزشک باید از بیمار درباره‌ی بروز نشانه‌ها، زمان مصرف دارو و کیفیت تغییر نشانه‌ها جزئیاتی را دریافت کند. این سرنخ‌های برای تشخیص مهم اند. تست‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
تست پوست: در این مورد آلرژیست یا پرستار مقدار کمی از پنیسیلین مورد نظر را توسط سوزنی که پوست را کنار می‌زند، تزریق می‌کند. پاسخ مثبت به این تست خود را با قرمز و خارش در محل و تکان ناگهانی نشان خواهد داد. با این حال پاسخ منفی را نمی‌توان به این راحتی تفسیر کرد؛ چون برخی از آلرژی‌ها را نمی‌توان با تست پوست متوجه شد.
Graded challenge: اگر تشخیص حساسیت نامطمئنانه باشد یا پزشک تصمیمی بگیرد که زیاد بر اساس نتایج نشانه‌ها و تست نباشد، شاید graded drug challenge. پیشنهاد شود.
در این روش چهار تا پنج دوز از پنیسیلین مورد نظر به بیمار داده می‌شود که به ترتیب از دوزهای پایین‌تر به بالا خواهد بود. اگر تا مرحله‌ی رسیدن به دوز درمانی واکنشی رخ ندهد نتیجه‌گیری می‌شود که آلرژی وجود ندارد و دیگر بالاتر نمی‌رود و شخص در استفاده از داروهای تجویزی مشکلی نخواهد داشت.
اگر طی انجام این روش آلرژی مشاهده شود، پزشک نوع آنتیبیوتیک را طوری عوض خواهد کرد که کمترین شباهت شیمیایی را به نوع حساسیت‌زا داشته باشد. در طول انجام این تست پزشک برای انجام همه‌ی کارهای مراقبتی که در صورت بروز آلرژی ممکن است پیش بیاید آماده است.
درمان و داروها
مداخله برای درمان حساسیت به پنیسیلین می‌تواند در کل به دو بخش تقسیم شود:
درمان‌هایی برای نشانه‌های حال حاضر آلرژی
- اولین مرحله شامل ترک آن دارو است. اگر فردی به آنتی‌بیوتیکی آلرژی داشته باشد، اولین قدم می‌تواند ترک آن باشد.
- آنتی‌هیستامین‌ها؛ دارویی نام‌آشنا برای حساسیت است که بدون نسخه نیز تجویز می‌شود، برای مثال diphenhydramine (Benadryl) که می‌تواند مواد شیمیایی فعال شده طی واکنش آلرژیک را مسدود کند.
- کورتیکوستروئیدها؛ برای موارد جدی‌تر به منظور درمان التهاب‌ها می‌توان این داروها را به صورت خوراکی یا تزریقی مصرف کرد.
- درمان آنافیلاکسی؛ این شوک نیازمند تزریق فوری اپی‌نفرین به همراه مراقبت‌های بیمارستانی برای ثابت نگه داشتن فشار خون و حمایت از تنفس فرد است.
حساسیت‌زدایی نسبت به پنیسیلین
اگر انتخاب دیگری از بین آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عارضه وجود نداشته باشد، فرد ممکن است وارد دوره‌ای درمانی برای ایجاد قابلیت استفاده از پنیسیلین به منظور درمان عفونت شود. در طی این روش فرد دوزی بسیار پایین از پنیسیلین را دریافت می‌کند که رفته‌رفته با گذشت هر ۱۵ تا ۳۰ به مدت چندین ساعت یا روز بیشتر خواهد شد. اگر بدون ایجاد واکنشی به دوز دلخواه بتوان رسید، درمان می‌تواند ادامه یابد. در طول انجام این روش درمانی نیز مراقبت‌های لازم به عمل می‌آیند ولی اگر سابقه‌ی بیمار واکنشی شدید را نشان داده باشد، اصلاً این روش انتخاب نمی‌شود.
جلوگیری
بهترین روش برای جلوگیری از ایجاد واکنش‌های آلرژیک دادن اطلاعات به خدمه‌ی پزشکی است. اگر نسبت به پنیسیلین یا هر آنتیبیوتیک دیگری حساسیت دارید پزشک و دندانپزشک خود را از آن مطلع کنید. اگر واکنش‌ها شدید بوده باشد، با مشورت پزشک فرد می‌تواند از سرنگ‌های آماده‌ی اپی‌نفرین در صورت وقوع واکنش آلرژیک استفاده کند.
