وسواس، رفتار و اعمال ذهنی مکرری هستند که فرد در پاسخ به افکار مکرر یا قوانین سخت وضع شده انجام می‌دهد و یکی از دو علامت اولیه‌ی OCD یا وسواس فکری-عملی محسوب می‌شود. این اختلال روانی حدود ۱ الی ۲ درصد جمیعت را درگیر کرده است.
هر نوع تکرار رفتاری یا روتین وسواس محسوب نمی‌شود. به عنوان مثال، بسیاری یک روتین صبحگاهی یا شبانه دارند یا ترتیب خاصی را به هنگام دوش گرفتن رعایت می‌کنند که همه‌ی این‌ها رفتاری عادی محسوب می‌شود و غرض از انجام آن‌ها رسیدن به هدفی مفید می‌باشد. هم‌چنین کسانی که محیط اطراف خود را تمیز و مرتب نگه می‌دارند مبتلا به OCD نیستند بلکه تمامی آن‌ها نوعی عادت رفتاری محسوب می‌شوند.
در وسواس فکری-عملی انجام این رفتارهای وقت‌گیر و عذاب‌آور هستند. وسواس‌ها صرفا در جهت کاهش اضطراب، انزجار یا نگرانی و یا کاهش خطر احتمالی یا ترس از سرانجامی خطرناک، مربوط به آن وسواس (افکار و تصاویر ناخواسته، مزاحم و دائم یا اضطراری که موجب اضطراب و نگرانی می‌شود.) انجام می‌شوند. وسواس‌ها ممکن است از تنشی درونی منشأ بگیرند که احساسی به آن‌ها می‌گوید، کاری به درستی انجام نشده است.
وسواس‌های شایع
- شستن/تمیز کردن (مثل شستن دست‌ها یا دیگر بخش‌های بدن به ترتیبی خاص، مصرف بیش از حد مواد ضدعفونی‌کننده/صابون/یا دیگر مواد شوینده، مراقبت بیش از حد از پوست، تمیز کردن بیش از حد اسباب و تمامی رفتارهای مربوط به تمیزکاری و از میان بردن کثیفی‌ها)، معمولا در پاسخ به وسواس ترس از باکتری‌ها و ابتلا به بیماری‌ها انجام می‌شوند.
- کنترل کردن (هر گونه رفتار کنترلی برای اطمینان از اینکه کسی به خود یا دیگران صدمه‌ای وارد نمی‌کند، مرتکب خطایی نمی‌شود یا رفتاری غیراخلاقی یا غیرقانونی انجام نمی‌دهد؛ یا اطمینان از اینکه اتفاقی نیفتاده است و مطمئن شدن از سلامت و ایمنی خود و دیگران)
- آیین‌های ذهنی (مثل فکر کردن به چیزی برای روشن شدن موضوع یا تلاش برای فهم بهتر اتفاقات، مرور دوباره‌ی اتفاقات یا صحبت‌ها، عبادت برای پیشگیری از خطر، شمردن به ترتیبی خاص تا شماره‌ای به خصوص)
- تکرار (مثل دوباره خواندن، دوباره نوشتن، تکرار انجام کاری، تکرار حرکات بدن، انجام کار خاصی به تعداد دفعات مشخص)
- منظم و مرتب کردن (مرتب و منظم کردن تا زمانی که احساس کند همه چیز درست و رو به راه است.)
- وسواس در حرف زدن (تکرار و پرسیدن جزئیات اتفاقاتی که مهم نیستند، استفاده از اصطلاحاتی برای نشان دادن مطمئن نبودن از چیزی تا زمانی که از دقت و صداقت فرد مقابل اطمینان حاصل کند.)
- وسواس‌ها مذهبی و اخلاقی ( مثل رفتاری سخت‌گیرانه برای حفظ زندگی در جهت ارزش‌هایی خاص مثل مسائل مذهبی، نگرانی‌های زیست‌محیطی و نگرانی از سلامت و تندرستی)
- دیگر موارد مربوط به تورت و تیک عصبی (مثل شمارش، قرینه بودن، منظم کردن، در جهت خاصی قرار دادن، لمس کردن، دست زدن)؛ ممکن است وسواس مداوم یا ترس از نتیجه عامل این رفتارها نباشد اما فشار و نگرانی درونی و روانی که فرد احساس می‌کند چیزی صحیح انجام نشده، عامل این رفتارها می‌باشند.
- احتیاط (مثل جلوگیری از مواجه شدن با هرگونه محرک اضطراب که با وسواس مرتبط است تا احتمال هر گونه خطر یا آسیب را کاهش دهد.)
معیارهای تشخیصی
معیارهای تشخیصی وسواس فکری-عملی یا OCD شامل موارد زیر است:
- داشتن وسواس فکری یا عملی یا هر دو
- وسواس فکری به موارد زیر اطلاق می‌شود:
- افکار و تصاویر مکرر، دائم، مزاحم و ناخواسته یا اضطراری که موجب استرس و نگرانی در فرد می‌شود.
- انجام اعمال وسواسی برای نادیده گرفتن یا سرکوب کردن این افکار
- وسواس عملی به موارد زیر اطلاق می‌شود:
- رفتار یا افکار تکراری که فرد ددر پاسخ به وسواس خود یا قوانین سخت‌گیرانه‌ی وضع شده، مجبور به انجام دادن آن‌هاست.
- رفتار یا افکاری در جهت کاهش اضطراب و نگرانی یا پیشگیری از خطرات با این حال، این نگرانی‌ها بیش از اندازه بوده و غیرواقعی هستند
- وسواس‌های فکری-عملی وقت گیر هستند (مثل بیش از یک ساعت در روز وقت می‌گیرند) یا باعث نگرانی زیاد شده و روند زندگی طبیعی فرد را مختل می‌کنند.
- وسواس فکری به موارد زیر اطلاق می‌شود:
