رییس اداره مدیریت بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت گفت: در سال گذشته، بیش از ۲۰۷ هزار مورد حیوان گزیدگی در کل کشور رخ داده که با ارائه خدمات شبانه روزی در حدود ۷۰۰ واحد درمان و پیشگیری هاری در سراسر کشور و انجام اقدامات مدیریت مواجهه با حیوان گزیدگی و پیشگیری پس از مواجهه، نظام سلامت کشور قادر بوده که از ابتلا و مرگ حتمی تعداد زیادی از افرادی که توسط حیوانات هار گزیده شده‌اند پیشگیری کند.
دکتر بهزاد امیری در گفت و گو با وبدا، به مناسبت روز جهانی “هاری” (World Rabies Day)، بیان کرد: از سال ۲۰۰۷ میلادی روز ۲۸ سپتامبر مصادف با ششم مهرماه، به نام روز جهانی هاری نامگذاری شده است.
وی افزود: لویی پاستور، دانشمند فرانسوی برای اولین بار واکسن هاری را ساخته و به جامعه بشریت اهدا کرده و برای بزرگداشت خدمات این دانشمند برجسته، سالروز فوت او به عنوان روز جهانی هاری انتخاب شد. هدف از تعیین روزی برای “هاری”، ایجاد فرصتی برای آموزش و افزایش آگاهی کلیه افراد جامعه در مورد بیماری هاری، پیشگیری از حیوان گزیدگی و کنترل و حذف بیماری هاری در جوامع بشری است.
وی درخصوص شعار روز جهانی هاری در سال ۲۰۱۹، اظهار کرد: هر ساله به منظور جلب حمایت و مشارکت کلیه اقشار جامعه و همچنین ایجاد تعهد و هماهنگی در سازمان‌ها و نهادهای دولتی و عمومی غیر دولتی برای مقابله با بیماری هاری شعاری برای روز جهانی هاری در نظر گرفته می شود؛ شعار سال ۲۰۱۹ نیز “Rabies: Vaccinate to Eliminate” به معنای ” حذف هاری با واکسیناسیون” است.
“هاری” کشنده است
رییس اداره مدیریت بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت خاطرنشان کرد: “هاری”، نوعی عفونت ویروسی دستگاه اعصاب مرکزی و قابل انتقال بین حیوان و انسان است که معمولا به واسطه گزش حیوان هار به انسان منتقل می شود و در صورت بروز علائم بیماری در انسان متاسفانه همیشه (۱۰۰ درصد) کشنده است. اما، خوشبختانه علیرغم کشندگی بالای این بیماری، در صورت انجام کلیه مراحل پیشگیری و درمان بیماری از جمله شتشوی صحیح محل گزش با آب و صابون و مواد ضدعفونی کننده، واکسیناسیون و تزریق سرم ضد هاری به موقع و کامل می‌توان از ابتلا به هاری پیشگیری کرد.
روش انتقال و بیماری زایی “هاری”
دکتر امیری درخصوص روش انتقال و بیماری زایی “هاری” تصریح کرد: ویروس هاری معمولا در هنگام گزش و از طریق بزاق حیوان هار به انسان انتقال می یابد. همچنین، ویروس هاری می تواند از طریق تماس بزاق حیوان هار با خراش‌های پوستی، چشم و غشاهای مخاطی (دهان، مقعد و واژن) وارد بدن انسان شده و باعث بروز بیماری شود.
وی افزود: هنگامی که ویروس از طریق گزش وارد بدن می شود، ویروس ابتدا در محل ورود در عضلات تکثیر یافته و سپس از طریق اعصاب محیطی به سیستم اعصاب مرکزی رسیده و بعد به غدد بزاقی انتشار می یابد.
علائم بیماری هاری در انسان
وی درخصوص علائم بیماری هاری در انسان اظهار کرد: دوره کمون این بیماری در انسان حدود ۲ تا ۳ ماه است، اما ممکن است از چند روز تا یک سال نیز طول بکشد. دوره کمون به مقدار ویروس وارد شده به وسیله گازگرفتگی، محل گزش و شدت زخم بستگی دارد. خطر ابتلا به هاری در گزش در بعضی نواحی بیشتر است که شامل سر و گردن و ناحیه تناسلی است.
رییس اداره مدیریت بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت ادامه داد: بیماری با احساس اضطراب و نگرانی، سردرد، افزایش مختصر درجه حرارت بدن، بی‌قراری شروع می شود. اغلب اوقات درد و خارش در محل زخم احساس می شود و افزایش ترشح بزاق مشاهده می شود.همچنین، ممکن است گرفتگی های عضلات تنفسی و نیز تشنجات عمومی ایجاد شود. از بروز علایم بیماری هاری، حداکثر ۲ هفته بیمار زنده می ماند. به ندرت ممکن است “هاری فلجی” ظاهر شود که این شکل نیز پس از کما منجر به فوت بیمار می شود.
بیماری هاری در حیوانات
دکتر امیری درخصوص بیماری هاری در حیوانات بیان کرد: امکان ابتلا تمام حیوانات خونگرم به بیماری هاری وجود دارد. سگ ها بیشتر در معرض خطر هستند. دوره کمون در سگ ها ۱۰ روز تا ۲ ماه و گاهی بیشتر است. علائم بیماری هاری در شروع بیماری در سگ ها شامل رفتار غیر طبیعی، اضطراب غیر عادی، افزایش تحریک پذیری و بی اشتهایی است.
وی ادامه داد: در طی یک تا دو روز علائم تحریکی و اضطرابی افزایش می‌یابد. حیوان حالت تهاجمی به خود گرفته و تمایل شدیدی به گازگرفتگی اشیا، حیوانات و انسان از جمله صاحب خود نشان می دهد و اغلب خود را نیز گاز گرفته و زخم‌های شدیدی در بدن ایجاد می کند. همچنین، به علت بروز حالت فلجی عضلات حلقی، بلع بزاق امکان پذیر نبوده که منجر به افزایش ترشحات بزاقی و تغییر صداي حیوان می شود.
وی عنوان کرد: شکل آرام یا بی صدای بیماری با علائم فلجی مشخص شده و مرحله تحریکی بسیار کوتاه داشته و گاهی اصلاَ وجود ندارد. حالت فلجی با عضلات سر و ناحیه گردن شروع شده و بلع مشکل می شود، به نحوی که صاحب حیوان مشکوك به وجود جسم خارجی مثل استخوان در گلو حیوان می شود. فلجی عمومی به دست ها و پاها گسترش یافته و در نهایت به مرگ منجر حیوان می شود.
رییس اداره مدیریت بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت با بیان اینکه در گربه ها در اغلب موارد بیماری به شکل تحریکی و تهاجمی بوده و علائم شبیه هاري در سگ است، خاطرنشان کرد: روباه، شغال و گرگ حساس ترین حیوانات وحشی در مقابل ویروس هستند و اکثرا به نوع خشمناك بیماری دچار می شوند.
پیشگیری از “هاری” در انسان
دکتر امیری درمورد پیشگیری از “هاری” در انسان، بیان کرد: با توجه به اینکه در اغلب موارد ویروس هاری از طریق گزش سگ هار به انسان انتقال می‌یابد، لذا یکی از مهمترین راهکارهای پیشگیری از هاری در انسان، پیشگیری و کنترل هاری در سگ‌ها است که این امر با هدف کاهش جمعیت حیوانات حساس از طریق واکسیناسیون حداقل ۷۰ درصد جمعیت سگ‌ها محقق می شود.
ضرورت کنترل جمعیت سگ‌های بدون صاحب و ولگرد
وی با تاکید بر ضرورت کنترل جمعیت سگ های بدون صاحب و ولگرد، گفت: در راستای پیشگیری از ابتلا به هاری، آموزش جامعه به خصوص محصلین جهت پیشگیری از گزش به دنبال مواجهه با حیوانات و عدم تحریک حیوانات به خصوص سگ‌ها و رعایت احتیاطات لازم در مواجهه با سگ های غریبه ضرورت دارد.
اقدامات لازم و ضروری در افراد گزیده شده توسط حیوان هار
رییس اداره مدیریت بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت درخصوص اقدامات لازم در افراد گزیده شده توسط حیوان هار، عنوان کرد: تمام افرادی که مورد گزش قرار می گیرند، باید جهت انجام اقدامات درمان پیشگیری به مراکز خدمات جامع سلامت مراجعه کنند. اولین اقدام پس از گزش، شستشوی تمامی جراحت حداقل به مدت ۱۵ دقیقه و ضد عفونی کردن آنها با الکل و یا بتادین است. در وهله بعدی، انجام واکسیناسیون هاری و در صورت نیاز تزریق سرم (ایمونوگلوبولین) ضد هاری در محل جراحت است.
ضرورت واکسیناسیون افراد در معرض خطر
وی درخصوص واکسیناسیون افراد در معرض خطر، تاکید کرد: در گروه های در معرض خطر که احتمال ابتلا به هاری در آنها بالا است (دامپزشکان، طبیعت گردان، آتشنشانان، غارنوردان، شکارچیان، محیط بانان و …) قبل از بروز حیوان گزیدگی واکسیناسیون پیش از تماس انجام می شود.
مرگ سالانه ۵۹ هزار انسان در اثر ابتلا به “هاری” در دنیا
دکتر امیری با بیان اینکه در صورت ابتلا انسان به بیماری هاری و بروز علائم تقربیا در صددرصد موارد منجر به مرگ می شود، گفت: سالانه ۵۹ هزار مرگ انسان به علت ابتلا به بیماری هاری در بیش از ۱۵۰ کشور در جهان رخ می دهد.
سگ‌ها عامل اصلی موارد حیوان گزیدگی و انتقال بیماری هاری و مرگ ناشی از آن در انسان هستند
وی با اشاره به اینکه ۴۰ درصد از افراد گاز گرفته شده توسط حیوانات مظنون به هاری، کودکان زیر ۱۵ سال هستند، خاطرنشان کرد: سگ‌ها عامل اصلی موارد حیوان گزیدگی و انتقال بیماری هاری و مرگ ناشی از آن در انسان هستند.
وی با تاکید براینکه حذف “هاری” از طریق پیشگیری از گزش سگ و انجام واکسیناسیون سگ ها امکان پذیر است، عنوان کرد: شستشوی فوری و کامل زخم با آب و صابون، تزریق واکسن و سرم ضد هاری پس از تماس با یک حیوان مظنون به هاری بسیار مهم، حیاتی و نجات دهنده است.
آمار حیوان گزیدگی و موارد فوت ناشی از ابتلا به بیماری هاری در “ایران”
رییس اداره مدیریت بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان وزارت بهداشت، هدف کلی برنامه “کنترل هاری” سازمان جهانی بهداشت را حذف تمامی موارد مرگ انسانی در اثر ابتلا به بیماری هاری ناشی از گزش سگ تا سال ۲۰۳۰، اعلام کرد و درخصوص آمار حیوان گزیدگی و موارد فوت ناشی از ابتلا به بیماری هاری در “ایران”، گفت: به استناد آمار ثبت شده مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، در طی ۲۰ سال گذشته (۱۳۹۷ – ۱۳۶۸) تعداد ۳۱۲۰۶۵۱ مورد حیوان گزیدگی و ۲۳۳ مورد مرگ انسان ناشی از ابتلا به بیماری هاری ثبت شده است. در سال گذشته (۱۳۹۷) بیش از ۲۰۷ هزار مورد حیوان گزیدگی در کل کشور رخ داده که با ارائه خدمات شبانه روزی در حدود ۷۰۰ واحد درمان و پیشگیری هاری در سراسر کشور و انجام اقدامات مدیریت مواجهه با حیوان گزیدگی و پیشگیری پس از مواجهه، نظام سلامت کشور قادر بوده که از ابتلا و مرگ حتمی تعداد زیادی از افرادی که توسط حیوانات هار گزیده شده اند، پیشگیری کند و به علت دقت و حساسیتی که در اجرای برنامه کشوری کنترل و پیشگیری از هاری اعمال می شود، علیرغم تعداد بسیار بالای موارد حیوان گزیدگی، تعداد موارد بروز بیماری هاری در انسان و مرگ ناشی از آن در کشور سالیانه کمتر از ۱۰ مورد و در سال گذشته ۶ مورد بوده است.
وی بیان کرد: متاسفانه در سنوات اخیر تعداد موارد حیوان گزیدگی در کشور به علت افزایش سگ های ولگرد (نه تنها در سطح روستا بلکه در سطح شهرها) رو به افزایش بوده و اگر اقدامی جدی و اصولی برای جمع آوری و کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد انجام نشود، هر روز پیشگیری و مقابله با حیوان گزیدگی مشکل تر و کنترل بیماری هاری و تحقق هدف جهانی که همانا حذف بیماری هاری انسانی ناشی از گزش سگ تا سال ۲۰۳۰ است، دشوارتر می شود.
توصیه هایی جهت پیشگیری و کنترل حیوان گزیدگی و بیماری هاری
دکتر امیری درخصوص توصیه هایی جهت پیشگیری و کنترل حیوان گزیدگی و بیماری هاری، خاطرنشان کرد: از نزدیک شدن به سگ‌های ولگرد و بدون صاحب بپرهیزید، چراکه بیشترین موارد حیوان گزیدگی انسان‌ها توسط سگ‌ها روی می دهد. از آزار و اذیت و نزدیک شدن به حیوانات پرهیز کنید، چراکه سایر حیوانات اهلی و وحشی نیز می‌توانند آلوده به ویروس هاری باشند و در صورت گزش احتمال ابتلا به بیماری هاری وجود دارد. در صورت بروز گزش و یا تماس با حیوانات که منجر به مجروح شدن و یا خراش پوستی شد، بلافاصله به نزدیکترین مرکز بهداشتی درمانی مراجعه کنید. پنجه کشیدن گربه همانند گاز گرفتگی محسوب می شود، چراکه در صورت آلوده بودن گربه به ویروس هاری، پنجه ها از طریق بزاق هنگام لیسیدن آلوده می شوند و در این صورت می تواند منجر به انتقال بیماری هاری به انسان شود، لذا چنگ گرفتن انسان توسط گربه نیز نیازمند درمان و پیشگیری از هاری است. شستشو محل حیوان گزیدگی با آب و صابون اولین قدم جهت پیشگیری از ابتلا به بیماری هاری است. در صورت نگهداری سگ و گربه، نسبت به واکسینه کردن سالانه آنها بر علیه بیماری هاری اقدام کنید.
