روتا ویروس یکی از مسری‌ترین ویروس‌هاست که باعث بروز عفونت معده و روده و گاستروانتریت می‌شود. اسهال ناشی از روتا ویروس می‌تواند کشنده باشد.
بیشترین میزان ابتلا به این ویروس مربوط به کودکان ۳ تا ۳۵ ماهه است، اما گاهی بزرگسالان نیز به آن مبتلا می‌شوند. نوزادان قبل از سه ماهگی، از طریق مادر نسبت به این ویروس ایمن هستند.
در ایالات متحده، شیوع این ویروس در فصول زمستان و بهار زیاد است، ولی از زمان ابداع واکسن روتاویروس، شیوع آن کم شده است.
علائم بیماری ناشی از روتا ویروس
علائم بیماری معمولا بعد از دو روز از ابتلا به روتاویروس بروز می‌کنند وشامل موارد زیر هستند:
- تب
- استفراغ
- اسهال آبکی
- درد شکمی
اسهال آبکی با حجم زیاد ممکن است چندین بار در طول روز رخ دهد. این علائم معمولا ۳ تا ۸ روز طول می‌کشد. در نتیجه‌ی از دست رفتن زیاد آب، بدن دهیدراته شده وعلائم زیر را به وجود می‌آورد:
- کاهش مقدار ادرار
- کاهش هوشیاری
- پوست خشک و سرد
- نبود اشک به هنگام گریه کردن
- خشک شدن گلو
- گود افتادن چشم‌ها
- تشنگی شدید
- احساس سرگیجه به هنگام ایستادن
- خواب آلودگی و بهانه‌گیر شدن کودکان
بعد از بهبودی بیماری روتاویروس، احتمال عود بیماری وجود دارد. به دلیل اینکه بعد از هر عفونت، سیستم ایمنی تقویت می‌شود، علائم عفونت راجعه چندان شدید نخواهد بود. سویه‌های مختلفی از ویروس وجود دارد که در بزرگسالان به دلیل بلوغ سیستم ایمنی، احتمال بروز عفونت کمتر است؛ مگر اینکه به مکان‌هایی سفر کنند که شیوع روتاویروس اپیدمیک است، یا به نقص ایمنی مبتلا هستند و یا ویروس از یک کودک به آنها سرایت یابد.
دهیداتاسیون ناشی از این بیماری بیشتر از خود ویروس خطرناک است. کم آبی بدم از علل مرگ ناشی از روتاویروس می‌باشد. در سال ۲۰۱۳ سازمان بهداشت جهانی WHO اعلام کرد که ۲۱۵۰۰۰ کودک در سراسر دنیا و خصوصا کشورهای در حال توسعه، در اثر عفونت ناشی از روتاویروس جان خود را از دست دادند.
علل و ریسک فاکتورهای ابتلا به روتا ویروس
سویه‌های مختلفی از این ویروس وجود دارد، ولی فقط ۵ نوع از آن مسئول ۹۰درصد بیماری می‌باشد. روتا ویروس اغلب از راه دهانی-مدفوعی منتقل می‌گردد.
مدفوع فرد بیمار، می‌تواند حاوی ۱۰تریلیون عامل عفونی در هر گرم باشد! تنها ۱۰ الی ۱۰۰ درصد این عوامل برای انتقال عفونت به افراد دیگر، مورد نیاز است. فرد بیمار، به راحتی می‌تواند با نشستن دست‌ها بعد از رفع مزاج و عدم ضدعفونی مناسب، عفونت را منتقل کند.
عفونت بیشتر در مکان‌هایی شایع است که کودکان وجود دارند؛ مثل مهدکودک‌ها و پرورشگاه‌ها. این ویروس می‌تواند ساعت‌ها روی دست و سطوح مختلف زنده بماند.
تشخیص روتا ویروس
از آنجا که روتاویروس عامل ایجاد اسهال است، تست مدفوع می‌تواند وجود این ویروس را اثبات کند. در آزمایشگاه، برای این کار از سیستم ایمنی آنزیمی استفاده می‌شود. کیت‌های تستی معتبر که از حساسیت زیادی برخوردارند، تمام سروتایپ‌های روتاویروس را می‌توانند شناسایی کنند.
اگر علائم عفونت خودبه خود بهبود نیابد، در موارد زیر باید به پزشک مراجعه کرد:
- علائم بیماری بعد از یک هفته بهبود نیابد.
- فرد اخیرا به خارج از کشور سفر کرده باشد.
- خون یا موکوس در نمونه‌ی مدفوع وجود داشته باشد.
اگر فردی نقص سیستم ایمنی داشته باشد، یا به لوسمی حاد مبتلا باشد، یا تحت شیمی درمانی قرار گرفته باشد، به هنگام بروز علائم باید فورا به پزشک مراجعه کند.
درمان عفونت ناشی از روتا ویروس
درمان خاصی برای عفونت روتا ویروس وجود ندارد. معمولا علائم این بیماری طی ۷ روز از بین می‌رود. تنها درمانی که انجام می‌گیرد، درمان دهیدراتاسیون است.
نوشیدن آب و محلول‌های هیدارتاسیون دهانی (ORS) برای درمان مناسب هستند. نوشیدن آبمیوه و نوشیدنی‌های قندی به هیچ وجه توصیه نمی‌شود، زیرا علائم کم آبی بدن را بدتر می‌کنند.
ORS ها معمولا به شکل ساشه هستند که بدون نیاز به نسخه‌ی پزشک، در داروخانه‌ها وجود دارند. آنها نمک، گلوکز و سایر مواد معدنی ضروری بدن را جبران می‌کنند. اگر فردی بعد از مصرف ساشه ORS دچار استفراغ شود، باید ۵ الی ۱۰ دقیقه قبل از مصرف ساشه‌ی دیگر، صبر کند.
ORS نباید به طور ناگهانی مصرف شود. همچنین در صورتی که میزان اسهال آبکی بیش از حد باشد، این محلول تجویز می‌گردد. حجم دقیق مصرفی این ماده به وزن فرد بیمار بستگی دارد. بهتر است قبل از مصرف، با پزشک مشورت کرده و یا نحوه‌ی مصرف آن مطالعه شود.
اگر علامت خطرناکی از کم آبی وجود نداشته باشد، فرد می‌تواند رژیم غذایی نرمال خود را ادامه دهد. در مورد نوزادان، مایعات شامل شیر مادر ، سایر شیرهای خوراکی و مواد جامد است.
در صورت کم آبی شدید، بستری شدن در بیمارستان و هیدراتاسیون به صورت وریدی لازم است.
پیشگیری از عفونت روتا ویروس
تا انجایی که امکان دارد، فرد آلوده به روتاویروس باید تا ۴۸ ساعت به دور از دیگران و در اتاق ایزوله قرار بگیرد تا آخرین دوره‌ی اسهال و استفراغ تمام شود.
کودکان باید از همان سن کم یاد بگیرند تا قبل از غذا خوردن و بعد از خارج شدن از توالت، دست‌های خود را بشویند. کاسه‌ی دستشویی و روشویی باید بعد از هربار اسهال و استفراغ شستشو شده و ضدعفونی گردد.
پرستارات این بیماران خصوصا بعد از تعویض پوشک کودکان، باید دائما دستان خود را ضدعفونی کنند. حوله، لوازم بهداشتی، لباس زیر، کارد و چنگال و لیوان فرد بیمار باید جداگانه بوده و بعد از هربار مصرف، کاملا شسته شوند.
همانند بزرگسالان، کودکان بیمار نباید تا ۴۸ ساعت بعد از بهبودی و آخرین دوره‌ی اسهال و استفراغ، به مهدکودک یا مدرسه بازگردند. همچنین فرد بیمار تا دو هفته نباید وارد استخر شود. محققان اعلام کرده‌اند که حتی اگر علائم اسهال بهبود یافته باشد، روتا ویروس می‌تواند از طریق آب استخر به سایر کودکان منتقل شود.
واکسیناسیون
واکسیناسیون تا حد زیادی می‌تواند کودکان را نسبت به این ویروس ایمن کند. با اینکه واکسن، ایمنی ۱۰۰ درصد ایجاد نمی‌کند، ولی از بروز علائم شدید پیشگیری کرده و ۷ نفر از هر ۱۰ کودک را ایمن سازد.
انواع واکسن‌ها عبارتند از:
- روتا تگ (RV5) که در سه دوز تزریق می‌شود. (دو ماهگی، چهارماهگی، شش ماهگی)
- روتا ریکس (RV1) در دو دوز تزریق می‌شود. (دوماهگی و چهار ماهگی)
واکسن روتاویروس در سال ۲۰۰۶ در آمریکا عرضه شد. قبل از آن، این ویروس عامل اصلی اسهال کشنده در کودکان و خردسالان بود و اغلب کودکان تا ۶ سالگی به آن مبتلا می‌شدند.
این واکسن میزان ۵۰,۰۰۰ بستری بیمارستانی را کاهش داده است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها یا CDC اعلام کرده که “در اولین سال زندگی کودک، واکسن روتاویروس ۹۸-۸۵ درصد نیبت به عفونت وخیم ناشی از روتا ویروس ایمنی ایجاد می‌کند.”
مثل همه‌ی واکسن‌ها، احتمال آلرژی و بروز عوارش جانبی در کودکان وجود دارد. با این حال، این واکسن جزو واکسن‌های very safe است.
