بیماری ماراسموس نوعی بیماری ناشی از سوتغذیه می‌باشد و زمانی رخ می‌دهد که مصرف مواد مغذی و انرژی کمتر از نیاز بدن باشد که منجر به ضعف عضلانی و کاهش چربی بدن می‌شود. کودک مبتلا به ماراسموس ممکن است به اندازه‌ی کودکان دیگر رشد نکند.
سوتغذیه زمانی رخ می‌دهد که کمبود مواد مغذی منجر به آسیب به سلامت فرد شود؛ معمولا به این دلیل است که رژیم غذایی فرد تمام ویتامین‌ها و مواد مغذی(حیاتی برای عملکردهای بدن) را شامل نمی‌شود. زمانی که فرد مواد مغذی مصرف نمی‌کند، پردازش فرآیندهای عادی بدن(رشد سلول‌های جدید یا مقابله علیه بیماری‌ها) سخت‌تر می‌شود. به دنبال آن ممکن است مشکلات جدی‌تری رخ دهد.
در قسمت‌های مختلف دنیا، ماراسموس به دلیل فقدان غذای کافی رخ می‌دهد. در کشورهای پیشرفته، این اختلال میتواند در نتیجه‌ی بی‌اشتهایی عصبی رخ دهد.
ماراسموس چیست؟
ماراسموس فرم شدیدی از سوتغذیه‌ی پروتئین-انرژی است که در صورت عدم مصرف پروتئین وکالری کافی صورت می‌گیرد. بدون این مواد مغذی ضروری، سطح انرژی بدن کاهش یافته و عملکردهای حیاتی متوقف می‌شود. هر دوی بزرگسالان و کودکان می‌توانند دچار این اختلال شوند اما بیشتر کودکان کشورهای در حال توسعه، تحت تاثیر قرار می‌گیرند.
طبق ارزیابی سازمان یونیسف حدود نیمی از مرگ کودکان زیر ۵ سال(حدود سه میلیون) هر ساله به دلیل کمبود مواد مغذی رخ می‌دهد.
علل و ریسک فاکتورها
علل ماراسموس شامل:
- فقدان مواد مغذی کافی یا کمبود مواد غذایی
- مصرف مواد مغذی نادرست یا مصرف بیش از حد یکی و کمبود دیگر ماده‌ی مغذی
- داشتن مشکلاتی که جذب یا پردازش درست مواد مغذی را دشوار می‌کند
افراد مسن که به تنهایی زندگی می‌کنند و آماده کردن غذا و مراقبت از خود برایشان دشوار است، در معرض خطر قرار دارند. گاهی اوقات ماراسموس میتواند فرد مسنی را که برای ماه‌ها یا سال‌ها غذای سالمی را مصرف نمی‌کند، تحت تاثیر قرار دهد.
در حالی که مصرف مواد مغذی نادرست و مشکل در سلامتی فرد میتواند باعث ماراسموس شود، هیچ یک از این موارد، به تنهایی منجر به این اختلال نمی‌شود(البته تا زمانی که کالری و انرژی در دسترس است)
در جاهایی که کمبود مواد غذایی وجود دارد، شیردهی به نوزاد تاجای ممکن، میتواند خطر سو تغذیه را کاهش دهد. اما اگر شیردهی بیشتر از شش ماه(بدون دریافت مواد غذایی جامد) صورت گیرد، ریسک ماراسموس افزایش می‌یابد؛ به خصوص اگر خود مادر دچار سوتغذیه شده باشد. نوزادان زودرس یا دارای وزن پایین در هنگام تولد، مستعد سوتغذیه هستند.
علائم:
علامت اولیه‌ی ماراسموس، از دست دادن شدید بافت چربی و عضلانی می‌باشد که منجر به پایین بودن شاخص توده‌ی بدنی(BMI) می‌شود. علامت مهم ماراسموس در کودکان، عدم رشد(stunted growth) می‌باشد. در بالغین و کودکان علامت اصلی ممکن است کاهش بافت چربی و ضعف باشد.
کودک مبتلا به ماراسموس ممکن است به دلیل گرسنگی بیش از حد، لباس‌ها و دستان خود را بمکد. اما بیشتر افرادی که دچار ماراسموس شده‌اند، بی‌اشتهایی و ناتوانی در خوردن خواهند داشت. در بیشتر اوقات بیمار ماراسموسی، بافت‌ها و چربی صورت خود را از دست می‌دهند و استخوان‌ها از زیر پوست مشخص است و چین‌خوردگی‌های پوست به دلیل کاهش توده‌ی بدن، افزایش می‌یابد. علائم دیگر شامل:
- سرگیجه مداوم
- کاهش انرژی
- پوست خشک
- موهای شکننده
جدای از کاهش وزن، اثرات طولانی مدت ماراسموس در کودکان شامل کاهش رشد و عفونت‌های مکرر است. اسهال، سرخک، عفونت‌های تنفسی عارضه‌های جدی‌ای هستند که ممکن است منجر به مرگ شوند. عوارض دیگر شامل:
- برادی کاردی(کاهش ضربان قلب)
- افزایش فشار خون
- کاهش دمای بدن
فرم‌های دیگر سوتغذیه‌ی حاد: ماراسموس تنها سندرمی نیست که از سوتغذیه‌ی حاد ناشی می‌شود.
کواشیورکور: فرم شدید سوتغذیه‌ی پروتئین-انرژی است که اختلال اصلی در پروتئین است. موارد شدید سوتغذیه میتواند منجر به کواشیورکور شود. برخلاف ماراسموس، کواشیورکور باعث تجمع مایع در پاها، دست‌ها، بازوها و صورت می‌شود(تورم) کواشیورکور باعث بادکردن و برآمده شدن شکم می‌شود. بیمار مبتلا به کواشیورکور ممکن است وزن پایینی نداشته باشد؛ زیرا مایع، جایگزین بافت چربی و عضلانی از دست رفته می‌شود.
یک کودک مبتلا به کواشیورکور حدود۶۰ تا ۸۰ درصد وزن استاندارد رده‌ی سنی خود را خواهد داشت. علائم کواشیورکور شامل:
- بی‌اشتهایی
- کاهش انرژی
- کج خلقی
- تغییر رنگ موها به زرد یا نارنجی
مشکلات پوستی یکی از عوارض کواشیورکور می‌باشد:
- زخم‌های پوستی تیره و روشن
- · پوسته پوسته شدن
- · گسترش زخم‌ها
- · زخم‌ها شروع به ترشح و خونریزی می‌کنند.
مشکلات کبدی میتواند در کواشیورکور دیده شود اما در ماراسموس به ندرت. کواشیورکور نیاز به تشخیص‌های فوری دارد و به سرعت میتواند زندگی افراد را تهدید کند.
ماراسمیک کواشیورکور: سومین فرم از سوتغذیه‌ی پروتئین-انرژی است که علائم کواشیورکور و ماراسموس را باهم دارد؛ لاغری شدید، بروز ضعف در بخش‌هایی از بدن، داشتن مایعات اضافی در بخش‌های دیگر بدن
کودکان مبتلا به ماراسمیک کواشیورکور کمتر از ۶۰ درصد وزن استاندارد رده‌ی سنی خود را دارند. درمان فوری باید صورت گیرد. با پیشروی بیماری، بهبود مجدد دشوارتر می‌شود و شانس زنده ماندن کاهش می‌یابد. هنوز مشخص نیست که چرا بعضی افراد دچار ماراسموس می‌شوند و بعضی دیگر، کواشیورکور.
درمان
ماراسموس وضعیتی اورژانسی است که زندگی افراد را تهدید می‌کند. بعد از بروز علائم، فرد نیاز به درمان سریع دارد. کاهش سریع وزن، عفونت و تغییرات ناگهانی در رفتار و اشتها می‌توانند نشانه‌های یک مشکل اساسی(مانند اختلال در خوردن و بیماری‌های مزمن) باشد.
یک متخصص برای ارائه‌ی برنامه‌ی غذایی خاص برای بیماران ماراسموس نیاز است. ارائه‌ی رژیم درمانی سرشار از مواد مغذی، کربوهیدرات‌ها و کالری میتواند برای بیمار خطرناک باشد. این افراد به کالری بیشتری نسبت به مقدار مناسب برای سن خود، نیاز دارند؛ اما بدن بعد از فقدان بافت چربی و بافت‌های دیگر، به سختی میتواند تحمل کند.
یک راه حل این است که پزشکان غذا را در مقادیر کم حجم و در صورت امکان از طریق تیوب‌هایی به معده و عروق انتقال دهد. این تیوب‌ها این امکان را فراهم می‌کنند تا مایعات و غذاها سریع‌تر و مستقیم وارد بدن شوند. بهبودی کامل، چند ماه طول می‌کشد؛ حتی با برنامه‌ی درمانی درست. بیمار ممکن است برای سایر عوارض نیز نیاز به درمان داشته باشد مانند عفونت و از دست دادن آب بدن
پیشگیری
بهترین روش پیشگیری از ماراسموس، مصرف پروتئین، کالری کافی و داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل است. مواد غذایی سرشار از پروتئین مانند ماهی، تخم مرغ، شیر(خامه‌ی آن گرفته شده) و آجیل و همچنین هر پروتئین و مواد غذایی پرکالری می‌توانند برای پیشگیری از ماراسموس مصرف شوند. سبزی‌ها و میوه‌ها برای تامین سایر مواد مغذی و جلوگیری از کمبود ویتامین‌ها ضروری می‌باشند. افراد می‌توانند از مکمل‌ها نیز استفاده کنند اما تاثیر کمتری خواهند داشت. افرادی که بهبود یافته‌اند یا در حال بهبودی‌اند، باید مراقب عوارض بیماری(از دست دادن آب بدن و اسهال) باشند.
بهداشت خوب در بیماری ماراسموس نقش دارد؛ به خصوص در مناطقی که غذای سالم و آب پاکیزه یافت نمی‌شود. بهداشت پایین باعث عفونت و بدتر شدن علائم و دیگر انواع سوتغذیه‌ها می‌شود و بهبود بیماری را سخت‌تر می‌کند.
پختن غذا در حرارت بالا به تخریب باکتری‌ها کمک می‌کند همچنین فریزکردن غذا و دوباره گرم کردن آن در از بین بردن باکتری‌ها نقش دارد. آب را قبل از نوشیدن بجوشانید و حمام کردن در جاهایی که دسترسی به آب پاک دشوار است، بسیار اهمیت دارد تا از بیماری‌های منتقله از آب، پیشگیری شود.
شیردهی به نوزادان تا ۶ماه میتواند از اختلالات تغذیه‌ای جلوگیری کند، به خصوص در مناطقی که مقدار غذا کم است.
