بیماری وبا یک بیماری عفونی اپیدمیک حاد است. از مشخصه‌های آن می‌توان اسهال آبکی، از دست دادن مقدار زیادی مایعات و الکترولیت‌ها و دهیدریشن شدید را نام برد. این بیماری به واسطه‌ی باکتری ویبرا کلورا (Vibrio cholera) ایجاد می‌شود. با وجود اینکه این بیماری می‌تواند به آسانی درمان شود، سالانه ۳-۵ میلیون انسان را تحت تاثیر قرار داده و جان حدود ۱۰۰ هزار انسان را در جهان می‌گیرد.
از آنجایی که وبا موجب از دست دادن آب شدید می‌شود، در صورت درمان نشدن، مرگ و میر گسترده‌ای رخ می‌دهد. این مرگ‌و‌میر به خصوص در میان کودکان و نوزادان بیشتر دیده می‌شود. در عین حال وبا می‌تواند در عرض چند ساعت جان بزرگسالان سالم را نیز بگیرد. البته آن‌هایی که جان سالم به در می‌برند، به مدت طولانی در برابر ابتلای مجدد مقاوم هستند.
در آسیا، آفریقا و بعضی بخش‌های آمریکای لاتین، وبا وجود دارد. بنابراین در صورت سفر به این مناطق سفر می‌کنند بهتر است اقدامات محافظتی در برابر وبا را انجام دهند. این اقدامات محافظتی شامل واکسیناسیون مناسب، نوشیدن آب معدنی یا جوشیده‌شده و به‌خوبی شستن دست‌ها می‌شود.
وبا چیست؟
عامل این بیماری، باکتری V. cholera است که در سال ۱۸۸۳ کشف شد. باکتریولوژیستی آلمانی به نام رابرت کخ (۱۸۴۳-۱۹۱۰) به دلیل ایجاد اپیدمی در مصر به مطالعه در مورد این بیماری پرداخت. او در روده‌ی افرادی که به علت وبا مرده بودند، باکتریی یافت، اما نه توانست آن را جدا کند و نه توانست با آن حیوانات را آلوده کند. یک‌سال پس از آن، کخ به هند رفت و در آن جا موفق شد باکتری را جدا کند. او دریافت که این باکتری در زمین مرطوب، پارچه‌های کثیف مرطوب و هم‌چنین در مدفوع مبتلایان به آن بیشتر دیده می‌شود.
باکتری V. cholera بر روی سخت‌پوستان میکروسکوپی که در آب‌های کم‌عمق و شور زندگی می‌کند. هم‌چنین بر کلنی‌های بیوفیلمی که سطح آب، گیاهان، سنگ‌ها، صدف‌ها و اجسام مشابه را می‌پوشانند نیز دیده می‌شوند. تخم‌های میانبر نیز می‌توانند مخزنی برای باکتری وبا عمل کنند.
گونه‌های سمی وبا، سمی تولید می‌کنند که در انسان موجب اسهال کشنده می‌شود. زمانی که باکتری به محل زندگی انسان راه پیدا کند، می‌تواند به سرعت اپیدمی ایجاد کند. تغییرات آب‌و‌هوا، کاهش جمعیت و بهبود شرایط بهداشتی می‌تواند شیوع بیماری را پایان دهد.
علائم
از هر ۲۰ مورد ابتلا، تنهای یک مورد شدید و خطرناک است و در واقع بیشتر افراد آلوده هیچ علائمی از خود نشان نمی‌دهند. علائم معمولا ۱-۵ روز پس از آلودگی آشکار می‌شوند. درجه‌های مختلف وبا از ملایم یا بی‌علامت تا شدید می‌توان تقسیم‌بندی کرد.
این علائم به صورت خاص شامل:
- حجم بالایی از اسهال آبکی که گاها به آن مدفوع آب برنج می‌گویند. علت این نام‌گذاری این است که ظاهر آن شبیه آبی است که پس از شستن برنج به جا می‌ماند.
- استفراغ
- گرفتگی عضلات پا
فرد مبتلا سریعا بیش از ۲۰ لیتر آب بدن خود را روزانه از دست می‌دهد؛ بنابراین دهیدریشن شدید رخ داده و فرد دچار شوک خواهد شد.
علائم دهیدریشن شامل:
- چروکیده شدن پوست
- گودرفتگی چشم‌ها
- خشکی دهان
- کاهش ترشحات و عرق کردن
- افزایش ضربان قلب
- افت فشار خون
- سرگیجه
- از دست دادن وزن
شوک می‌تواند منجر به روی‌هم خوابیدن سیستم گردش‌خون شود. این شرایط می‌تواند منجر به مرگ شود بنابراین سریعا باید درمان صورت گیرد.
علل ابتلا
باکتری وبا می‌تواند از طریق دهان و به واسطه آب و غذای آلوده وارد بدن شود. هم‌چنین خوردن غذاهای دریایی خام یا نیم‌پز، به خصوص صدف‌های بومی مناطق آفتابی می‌تواند موجب انتقال این باکتری به انسان شود.
سبزیجاتی که به‌خوبی شسته نشده‌اند و با آب‌های آلوده آبیاری شده‌اند می‌توانند به عنوان یک منبع آلوده‌کننده باشند.
مناطقی که انسان‌ها به صورت گروهی زندگی می‌کنند و از منبع آب مشترکی استفاده می‌کنند، مثل اردوگاه‌ها، آلوده شدن یک نفر می‌تواند تمام آب مصرفی اردوگاه را آلوده کند.
تشخیص:
پزشک در صورت مشاهده اسهال شدید در بیمار، استفراغ و دهیدریشن شدید می‌تواند به وبا شک کند. به خصوص زمانی که این افراد به تازگی به محلی سفر کرده باشند که سابقه شیوع وبا یا بهداشت ضعیف داشته‌باشد.
نمونه مدفوع باید به آزمایشگاه فرستاده شود، اما اگر پزشک مشکوک به وبا شد، باید تا زمانی که نتیجه آزمایش ارسال نشده، درمان را شروع کند.
درمان
از آنجایی که بیشترین علت مرگ ناشی از وبا، دهیدریشن شدید است، بنابراین باید از محلول‌های آبکی خوراکی (ORS) استفاده شود. در درمان باید حجم زیادی آب مخلوط شده با شکر و نمک استفاده شود. مخلوط های بسته بندی شده در بازار موجو هستند، اما در کشورهای در حال توسعه توزیغ گسترده با هزینه محدود است. بنابراین در دستورالعمل‌های خانگی ORS اغلب از ترکیبات خانگی معمولی استفاده می‌شود.
موارد شدید وبا نیاز به جایگزینی آب به صورت تزریقی دارد. فرد بالغی با وزن ۷۰ کیلوگرم حداقل ۷ لیتر مایع تزریقی نیاز دارد. آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند مدت‌زمان بیماری را کوتاه کنند اما سازمان جهانی بهداشت میزان زیاد آنتی‌بیوتیک را برای وبا را به علت ریسک ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی پیشنهاد نمی‌کنند.
داروهای ضداسهال استفاده نمی‌شود تا باکتری از طریق اسهال از بدن دفع شود.
با درمان مناسب و مراقب‌های لازم، میزان مرگ و میر می‌تواند به ۱٪ برسد.
پیشگیری
وبا عمدتا از طریق غذا و به دلیل بهداشت ضعیف پراکنده می‌شود. با مراقبت‌های ساده‌ای می‌تواند ریسک ابتلا به وبا را کاهش داد. زمانی که به مکان‌هایی سفر می‌کنید که وبا اندمیک است، موارد زیر را باید رعایت کنید:
- میوه‌ها را تنها پوست‌کنده مصرف کنید.
- از خوردن سالاد، ماهی خام و سبزیجات پخته‌نشده خودداری کنید.
- مطمئن شوید که غذاها به خوبی پخته شده‌اند.
- مطمئن شوید که آب بسته‌بندی شده و یا جوشیده است.
- از خوردن غذاهای خیابانی خودداری کنید.
مسافران پیش از سفر رفتن به این مکان‌ها باید در مورد وبا اطلاعات کافی کسب کنند. هر فردی که علائمی چون گرفتگی پا، استفراغ و اسهال را در خود مشاهده کرد، باید سریعا درمان خود را شروع کند.
واکسن وبا
تاکنون سازمان بهداشت جهانی ۳ واکسن وبا را پیشنهاد داده‌اند. این ۳ واکسن، دوکارول، شانچول و یوویچول نام دارند. هرسه واکسن نیاز به ۲ دوز بری ایجاد محافظت کامل نیاز دارند. دوکارول باید با آب تمیز مصرف شود و تقریبا ۶۵٪ محافظت برای ۲سال فراهم می‌کند. شانچول و یوویچول نیاز به آب تمیز ندارند و ۶۵٪ محافظت برای ۵ سال فراهم می‌کنند.
ریسک فاکتورها
افرادی که بیش از بقیه در معرض آلودگی با آب آلوده هستند شامل:
- افرادی که در کادر درمان قرار دارند و وبا را در دیگران درمان می‌کنند.
- امدادگرانی که به شیوع وبا پاسخ می دهند.
- افرادی که به مکان‌هایی که هم‌چنان وبا شیوع دارند یا بهداشت کافی رعایت نمی‌شود سفر می‌کنند.
شیوع گسترده‌ی اپیدمی وبا معمولا زمانی رخ می‌دهد که منابع آب مصرفی با فاضلاب‌ها و آب‌های آلوده خیابانی مخلوط شوند. افراد زیر بیشتر از دیگران در برابر عفونت V. cholera واکنش نشان می‌دهند:
- مبتلایان به آکلوریادی، شرایطی که اسید معده را از آن خارج می کنند.
- افراد دارای گروه خونی O
- افرادی که بیماری‌های مزمن دارند
- کسانی که به ORT و سایر خدمات پزشکی دسترسی ندارند
اقدامات بهداشتی مناسب می تواند به کاهش خطر ابتلا به وبا کمک کند.
