نوردرمانی( فوتوتراپی) نوعی از درمان پزشکی است که شامل قرار گرفتن در معرض لامپ‌های فلوروسنت یا دیگر منابعی از نور همانند نورهای هالوژنی، نور خورشید و دیودهای ساتع کننده نور(LED) برای درمان انواع خاصی از مشکلات پزشکی است.
انواع و اقسام مختلفی از نوردرمانی بهمراه تکنیک‌هایی وجود دارند که با توجه به وضعیت و شرایط بیمار توسط پزشکان استفاده میشود.
نوردرمانی همچنین تحت عنوان هلیوتراپی (heliotherapy) شناخته میشود.
تاریخچه نوردرمانی
از حدود ۳۵۰۰ سال قبل نوردرمانی برای معالجه توسط مصریان باستان و هندیان استفاده شده است. مصریان باستان و هندی‌ها از نور خورشید برای درمان مشکلات پوستی همانند پیسی استفاده می کردند.
نوردرمانی مدرن از منابع مصنوعی نور استفاده می‌کند که ابداع آن توسط Niels Ryberg Finsen می باشد. بطور کلی Niels Ryberg Finsen به‌عنوان کاشف نوردرمانی درنظر گرفته میشود. او مشکل پوستی به نام لوپوس ولگاریس را با نور خورشید و تابش نور فرابنفش درمان نمود. از آن زمان به بعد، نوردرمانی در حوزه‌های پزشکی رشد نمود و تکنیک‌های آن تحول یافت و نهایتا مقبولیت گسترده‌ای را کسب نمود.
معالجه اختلالات پوستی با استفاده از نوردرمانی
مشکلات پوستی همانند اگزما، پسوریازیس، پیسی، خارش پوست و علائم پوستی لنفوم سلول T میتوانند با استفاده از نوردرمانی درمان شوند. درمان با نور شامل استفاده از نور فرابنفش برای کاهش رشد سلول‌های پوستی و التهاب است. این نور بخشی از طیف نور خورشید است.
سه نوع عمده نوردرمانی برای معالجه اختلالات پوستی وجود دارد:
- نور فرابنفش با پهنای باند عریض (Broadband UVB): که همچنین تحت عنوان BBUVB نیز شناخته میشود و شامل درمان امراض پوستی مثل اگزما و پسوریازیس با طیف کامل نور فرابنفش B است.
- پرتوی فرابنفش با پهنای کم (Narrowband UVB): در درمان با این نوع نور تنها بخش کوچکی از پرتوی فرابنفش برای درمان مشکلات پوستی مورد استفاده قرار می گیرد. این نوع نور قوی‌تر از نور فرابنفش با پهنای عریض (UVB) است و رایج‌ترین گزینه نوردرمانی توسط درماتولوژیست‌ها می باشد.
- پرتوی ماورابنفش سولارین A (PUVA): این نوع نور شامل ترکیب نور فرابنفش UVA با نوع خاصی از ماده شیمیایی بنام سولارین است. سولارین را می توان بر روی پوست مالید و یا به صورت قرص مصرف نمود. این ماده شیمیایی در گیاهان یافت می شود و پوست را نسبت به نور حساس‌تر می سازد. این نوع نور شدیدتر بوده و دارای تاثیرات جانبی بیشتر نسبت به نورهای فرابنفش دیگر می باشد و تنها زمانی بکار برده می شود که درمان با نورهای دیگر موفق نبوده باشد. این نوع نور برای مشکلات پوستی از جمله پسوریازیس، علائم پوستی لنفوم سلول T و پیسی مورد استفاده قرار می گیرد.
- تاثیر نوردرمانی بر روی اختلالات پوستی معمولا موقت می باشد، بدین معنی که این نوع درمان بعنوان درمان دائمی شناخته نمی شود و ممکن است درجلسات متعددی مورد استفاده قرار گیرد. این نوع درمان تحت عنوان درمان نگهدارنده شناخته می شود و تا آخر عمر مورد استفاده قرار می گیرد تا نتایج بدست آمده پایدار باشند.
استفاده از نوردرمانی برای معالجه و درمان مشکلات پوستی معمولا ایمن و عاری از خطر می باشد. با این حال، عوارض جانبی کوتاه مدتی که ممکن است تجربه شوند عبارتند از قرمزی پوست، پوست خشک، خارش پوست، حالت تهوع( در صورت استفاده از PUVA)، فولیکولیت (التهاب فولیکول مو) و تاول. همچنین، بعضی عوارض بلند مدت استفاده از نوردرمانی وجود دارند که جدی‌ترین آنها سرطان پوست و پیری زودرس پوست است.
استفاده از نوردرمانی برای معالجه اختلالات خواب و عاطفه
نوردرمانی همچنین برای درمان اختلالات عاطفه و خواب استفاده میشود. مهمترین اختلالاتی که نوردرمانی برای معالجه آنها مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از اختلال عاطفی فصلی(SAD) و اختلالات ریتم خواب شبانه روزی.
درمان اختلال عاطفی فصلی(SAD)
اختلال عاطفی فصلی همچنین به‌عنوان افسردگی فصلی شناخته میشود، و توسط تغییرات فصلی رخ می‌دهد و معمولا در پاییز شروع میشود و درطول زمستان ادامه می‌یابد. نوردرمانی برای درمان این اختلال شامل استفاده از جعبه نور یا lightbox است. این جعبه نور به صورتی طراحی می شود که از خود نور نرم در طول موج استاندارد منتشر نماید.
نوردرمانی مورد استفاده بدین روش دارای عوارض جانبی چندی است که بایستی از آنها آگاه بود. برخی از این عوارض شامل سردرد، کوفتگی، بی‌خوابی، بیش‌فعالی و تحریک‌پذیری می باشند.
نوردرمانی معمولا برای درمان اختلال عاطفی فصلی توصیه میشود، زیرا درحالیکه دارای عوارض جانبی موقت و حداقلی است، گزینه درمانی آسان و نسبتا ارزانی می باشد. همچنین، اگر این معالجه مفید واقع شود، میتوان اقدام به کاهش دوز داروهای ضدافسردگی (در صورت استفاده) نمود.
نوردرمانی برای افسردگی‌های غیرفصلی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. همچنانکه از اسمش پیداست، اگرچه، برخی مطالعات استفاده از نوردرمانی برای درمان افسردگی‌های غیرفصلی را پیشنهاد می‌دهند، مهم است بدانیم که اجماع نظری در خصوص موثر بودن این درمان وجود ندارد.
درمان اختلالات ریتم خواب شبانه روزی
نوردرمانی میتواند برای آنهایی که دارای اختلالات ریتم خواب سیرکادین همانند DSPS( سندرم فاز تاخیری خواب) هستند کمک نماید تا به الگوها و زمان‌های خواب بهنجار برسند. در استفاده از این نوع درمان، مهمترین عامل زمان انجام درمان است. پزشک یا متخصص خواب، بعد از درنظر گرفتن علائم فردی، زمان مناسب برای در معرض نور قرار گرفتن را تعیین می کنند.
درمان سرطان‌ها و پیش-سرطان‌ها با نوردرمانی
نوع خاصی از نوردرمانی که به‌عنوان درمان فوتودینامیک شناخته میشود برای درمان برخی از انواع سرطان‌ها و پیش-سرطان‌ها استفاده میشود. این نوع درمان شامل استفاده از نوع خاصی از دارو، که فتوسنسیتایزر نامیده می شود، بهمراه استفاده از نورخاصی است. فتوسنسیتایزر نوعی اکسیژن فعال تولید می‌کند که درهنگام مواجهه با طول موج‌های معینی از نور سلول‌های اطراف را از بین می‌برد.
داروی فتوسنسیتایزر بصورت موضعی بکار گرفته میشود. سلول‌های نرمال و سلول های سرطانی این دارو را جذب می‌کنند. اما گمان می‌رود که این دارو در سلول‌های سرطانی که سریعا تکثیرمی‌شوند، متمرکز میشود. علاوه بر این، سلول‌های سالم وعادی این دارو را سریع‌تر از سلول‌های سرطانی دفع می کنند. پس در مقطع زمانی که این دارو از سلول‌های سالم پاک شده‌اند ولی هنوز در سلول‌های سرطانی حضور دارند، نور برای درمان بکار گرفته میشود و واکنشی میان نور و داروی فتوسنسیتایزر رخ می‌دهد و اکسیژن فعال را در درون سلول‌های سرطانی ایجاد می‌کند و این اکسیژن فعال سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد.
از روش فوتودینامیک برای درمان سرطان‌هایی همانند سرطان مری، سرطان اندوبرونشیال، و وضعیت‌های پیش سرطانی همانند مری بارت استفاده میشود.
علاوه براینکه این روش به سادگی نوردرمانی یا فوتوتراپی نامیده می شود، ممکن است درمان فتودینامیک برای پرتو درمانی (photoradiation therapy ) یا فتوشیمی درمانی (photochemotherapy) نیز بکار برده شود.
نوردرمانی برای درمان سرطان‌ها، به خاطر داشتن مزیت‌های بیشماری نسبت به پرتودرمانی یا شیمی درمانی گزینه خیلی خوبی است. این روش عموما عوارض جانبی بلند مدتی ندارد، کمتر تهاجمی است و اسکار کمتری نسبت به جراحی برجای می‌گذارد. و نهایتا، نوردرمانی نسبت به دیگر گزینه‌های درمانی برای سرطان هزینه خیلی خیلی کمتری دارد.
با این حال، کاربرد این روش بطور گسترده محدود به جاهایی است که نور بتواند به آنجا برسد، که معمولا فقط زیر پوست است. موردرمانی در مورد سرطان‌هایی که گسترش یافته اند کمک چندانی نمی‌کند.
استفاده از نوردرمانی در نوزادان
نوردرمانی بمدت بیش ازشش دهه برای درمان هایپربیلیروبینمی و زردی ( زرد شدن پوست، چشم‌ها و بافت‌های بدن نوزاد به خاطر بیلیروبین زیاد) استفاده میشود. در این مورد، نوردرمانی برای کاستن سطح بیلیروبین نوزاد استفاده میشود.
بیلیروبین نور را جذب می‌نماید که منجر به تجزیه بیلیروبین به موادی که بدن نوزاد قادر به استفاده و دفع آنهاست میشود.
دو راه عمده نوردرمانی برای درمان نوزادان دارای زردی وجود دارد. راه معمول پوشاندن چشمان نوزاد و قرار دادن او زیر نورهالوژن یا نور فلورسنت است.
برای نوزادانی که زودرس متولد می شوند یا با حباب‌های نور بالاسری متعارف درمان شده‌اند می توان از روانداز یا پتوی “بیلی بلنکت” (biliblankets) استفاده نمود. این روانداز که تحت نام پتوی الیاف نوری یا پتوی “فیبرواپتیک” معروف است دارای سیم‌های الیاف نوری است که نور آبی رنگ را بر بدن و پشت نوزاد می تاباند.
تجهیزات تیوب‌های نور فلورسنت کوچک و لامپ‌های LED آبی نیز برای نوردرمانی نوزادان مورد استفاده قرار می گیرند. از آنجاییکه این تجهیزات گرمای زیادی تولید نمی کنند، می توان آنها را نزدیک بدن نوزادان بکار گرفت.
نوردرمانی برای درمان هایپربیلیروبینمی و زردی از نظر پزشکی ایمن می باشند. با این حال ممکن است عوارض جانبی کوتاه مدتی مثل اسهال، حساسیت پوستی، برافروخته شدن و از دست دادن آب داشته باشد.
درمان‌های جدید با استفاده از نوردرمانی
در حال حاضر، دانشمندان در حال بررسی استفاده از نوردرمانی برای معالجه دیگر مشکلات پزشکی مثل رتینوپاتی ناشی از دیابت و ریزش مو هستند.
خطرات ناشی از استافده از نوردرمانی
به طور کلی نوردرمانی دارای شماری از خطرهایی است که باید شناخته شوند.
برای نمونه، پرتوهای فرابنفش میتوانند منجر به آسیب پیشرونده و تدریجی به پوست در سطح مولکولی شوند. این پیری زودرس پوست به عنوان نورپیری (photoaging) شناخته میشود.
قرار گرفتن در معرض میزان بالایی از نور فرابنفش مصنوعی همچنین خطر بوجود آمدن سرطان پوست را افزایش می‌دهد. هر چقدرنوردرمانی بیشترو هر چقدر پوست سفیدتر باشد، خطربیشتربوجود آمدن سرطان پوست را بهمراه دارد.
معالجه زیاد با نوردرمانی میتواند منجر به سرکوب سیستم ایمنی نیز شود. اساسا، نور درمانی میتواند سیستم ایمنی را سرکوب کند و بدن را در معرض بیماری‌ها، عفونت‌ها و همچنین سرطان پوست قرار دهد.
بعلاوه، درمان با نور نوعPUVA برای پوست یا درمان فوتودینامیک برای سرطان، چشم‌ها را نیز به نور حساس‌تر می‌کند. اگر بعد از چنین درمان‌هایی چشم‌ها به درستی محافظت نشوند، حساسیت آنها میتواند منجر به آسیب چشمی از نوع در معرض قرار گرفتن نور خورشید یا دیگر نورهای خیلی روشن و خیره کننده گردد وباعث رشد آب مروارید گردد.
کسانی که باید از نوردرمانی اجتناب نمایند
اگر شما در هر یک از این طبقه‌بندی‌ها قرار می گیرید، باید از معالجه با نوردرمانی اجتناب نمایید، یا حداقل پزشک معالج یا درماتولوژیست خود را در این خصوص مطلع نمایید:
- باردار بودن یا مادر شیرده بودن
- داشتن تاریخچه خانوادگی سرطان پوست
- داشتن بیماری کبد
- داشتن لوپوس
کلام آخر
نوردرمانی گزینه خیلی خوبی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها است. با این حال، باید قبل از استفاده از آن در خانه با پزشک خود مشورت نمایید تا بیشترین بهره را با حداقل عارضه جانبی ببرید. همچنین، اگر قرار است شما برای معالجه مشکل پوستی خود در مطب درماتولوژیست تحت نوردرمانی قرار بگیرید، بایستی درباره گزینه‌های مختلف قبل از اقدام به درمان با نوع و برنامه خاصی از نوردرمانی تحقیق لازم را بعمل آورید.
