قبلاً آموختیم که در زمان رخ دادن حادثه و وجود خطر باید چه کارهایی انجام دهیم. همچنین اقدامات لازم در زمان اولین برخورد با مصدوم را یاد گرفتیم. اما یکسری موارد وجود دارد که باید قبل از آغاز به فراگیری مهارت‌ها یاد گرفته شوند تا از بروز مشکلات بعدی جلوگیری گردد.
ابتدا باید بدانیم متولی رسیدگی به مصدومین در بسیاری از نقاط جهان، صلیب سرخ می‌باشد که در زمان بروز حوادث طبیعی مانند سیل یا زلزله نیز کمک رسانی انجام می‌دهد. اما برخی کشورها مانند ایران، سازمان‌هایی مشابه اما مخصوص به خود را دارند. در ایران سازمانی که عهده‌دار این وظیفا ست سازمان هلال احمر می‌باشد. در این‌جا مختصری با این سازمان آشنا خواهیم شد.
همچنین کشورها قوانین مخصوص به خود را دارند، لذا مواردی از این قوانین را نیز باید بلد باشیم.
هلال احمر
قسمتی از تاریخچه مربوط به هلال احمر در قسمت تاریخچه کمک‌های اولیه ذکر شد. ژن هنری دونان در سال ۱۸۶۲ بعد از شرح کتاب خاطره‌ای از سولفرینو، خواستار تشکیل جمعیت امدادی شد که به صورت داوطلبانه و با هدف کاهش رنج آسیب دیدگان فعالیت کند و پیشنهاد داد که امداد رسانی به زخمی‌ها در جنگ، فعالیتی بی‌طرفانه محسوب گردد. از پیشنهاد وی استقبال شد و در سال ۱۸۶۴، موافقت‌نامه‌ای در ژنو در حضور ۱۶ کشور، توسط ۱۲ کشور امضا شد که برای کمک به مجروحین جنگی بود. در این موافقت نامه مواردی ذکر شده‌بود از جمله: غیرنظامیان داوطلب برای کمک به مجروحین و نیز پزشکان امداد رسان ارتش بی‌طرف شمرده شده و برای تشخیص این افراد علامتی بین‌المللی برای آنها تعیین گردید.
نزدیک به ۱۰۰ سال بعد (در سال ۱۹۶۳)، جمعیت‌های ملی صلب سرخ در ۸۸ کشور جهان ایجاد شد. البته ۲ گروه بین‌المللی نیز پیدید آمده بودند که مرکزشان در ژنو دایر بود؛ یکی از آنها کمیته بین‌المللی صلیب سرخ بود که با شرکت ۲۵ نفر از بزرگان سوئیس در سال ۱۸۶۳ تاسیس گردیده بود و دیگری اتحادیه جمعیت‌های صلیب سرخ که در سال ۱۹۱۹ تاسیس گردید. کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در زمان جنگ به صورت بی‌طرفانه کمک رسانی می‌کرد و اتحادیه جمعیت‌های صلیب سرخ در زمان صلح کمک‌های دوطرفه انجام می‌داد.
کمیته بین‌المللی صلیب سرخ (ICRC)، سازمان بی‌طرفی است که مقرش در ژنو قرار دارد. این کمیته وظایفی دارد مانند: حفاظت از زندگی و کرامت قربانیان جنگ و نیز خشونت داخلی و یاری‌رسانی به آنها. این کمیته در موارد سیاسی و دینی بی‌طرف بوده و فعالیت‌های آن در راستای حقوق بشردوستانه است.
در سال ۱۸۷۶ دولت عثمانی با معکوس کردن رنگ پرچم خود، برای صلیب سرخ نشان جدیدی تعیین کرده و نام این سازمان را به هلال احمر تغییر داد. نشان این سازمان که یک هلال ماه سرخ در زمینه‌ای سفید است، از آن سال تا امروز بدون تغییر بوده است. بعد از دولت عثمانی، بسیاری از کشورهای اسلامی نیز هلال احمر را به عنوان نشان جمعیت ملی خود به کار بستند. با این اتفاق و پیوستن کشورها، جایگاه بین‌المللی هلال احمر بسیار ارتقا یافت. صلیب‌سرخ و هلال‌احمر بین‌المللی، بزرگترین شبکه بشردوستانه غیرسیاسی و امدادرسانی جهان محسوب می‌شوند.
هلال احمر در ایران
در ایران برای اولین‌بار در سال ۱۳۰۱ جمعیت ملی برای کمک رسانی تاسیس گردید اما از علامت صلیب سرخ و یا هلال احمر استفاده نشد و به‌جای آن از علامت شیر و خورشید سرخ استفاده شد. این نشان در سال ۱۹۲۹ در کنفرانس ژنو به‌عنوان نشان سوم به تصویب رسید و در سال ۱۹۴۹ در متن کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو به‌عنوان سومین نشانی که تحت حمایت حقوق بین‌المللی بشردوستانه قرار دارد به تصویب رسید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، در سال ۱۳۵۹ ایران طی نامه‌ای به دولت سوئیس اعلام کرد که به‌جای نشان شیر و خورشید از نشان هلال احمر استفاده خواهد کرد. بعد از آن بود که هلال احمر جمهوری اسلامی ایران جایگزین جمعیت شیر و خورشید گردیده و تا امروز نیز به فعالیت خود ادامه داده است.
با وقوع زلزله‌اي در خرداد ۱۳۰۲ در شرق خراسان و سه ماه بعد در سيرجان و كرمان و جاري شدن سيلاب‌هاي گسترده در همان سال، زندگي بسياري از هموطنان به خطر افتاد و باعث تلفات و خسارات بسياري گرديد. بعد از این اتفاقات سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر (با نام شیر و خورشید سرخ) تاسیس گردید. اولين آئين‌نامه خدمات امدادي در سال ۱۳۴۷ هجري شمسي مسئوليت ارائه خدمات امدادي درماني به آسيب‌ديدگان سوانح و بلاياي طبيعي در زمان صلح به تصويب هيئت مركزي جمعيت رسيد. اولين تشكيلات رسمي امداد به صورت منظم با استخدام نيروهاي تمام وقت جهت ادارات سازمان مركزي امداد كل در سال ۱۳۵۰ آغاز به كار نمود. با پيروزي انقلاب اسلامي در سال ۱۳۵۷ و استقرار نظام جمهوري اسلامي ايران، عمده وظایف جمعیت به خدمات امدادي در سوانح، جوانان و خدمات حمايتي معطوف شد و با وقوع جنگ تحميلي توسط كشور عراق در سال ۱۳۶۰ فعاليت‌هاي سازمان امداد و نجات به تربيت و تأمين نيروهاي انساني در زمينه‌هاي درماني، فني، خدماتي، پشتيباني و اراده خدمات امدادي به مجروحين و مصدومين جنگ تحميلي معطوف گردید.
اصول هفتگانه نهضت صلیب سرخ و هلال احمر:
- بی غرضی– Impartiality
- بی طرفی – Neutrality
- استقلال – Independence
- خدمت داوطلبانه – Voluntary Services
- بشردوستی – Humanity
- یگانگی – Unity
- جهان شمولی – Universality
چند مورد از مفاد اساسنامه جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران:
- ماده ۶: هر کس از زن و مرد و کوچک و بزرگ، بدون ملاحظات سیاسی، مذهبی، نژادی و با رعایت این اساسنامه و مطابق آیین نامه عضویت جمعیت می تواند عضو جمعیت گردد.
- ماده ۲۱: برای مقابله با پیش آمدها و حوادث و تامین نیازمندیهای آتی جمعیت همه ساله مبلغی معادل ۵ درصد کل بودجه سالیانه جمعیت به عنوان ذخیره احتیاط به حساب اندوخته جمعیت منظور می شود.
- ماده ۲۲: خدمت در جمعیت افتخاری است. مگر در مورد پست هایی که بنا به دلایل اداری و تشکیلاتی و یا به موجب قوانین و مقررات کادر ثابت و حقوق بگیرلازم داشته باشد.
توجه کنید که در صحنه حادثه اولویت با تخصص می‌باشد، لذا به محض حضور افراد حرفه‌ای‌تر در محل حادثه، شما باید بدون هیچگونه مقاومتی ادامه امداد رسانی را به این افراد واگذار کرده و درصورت نیاز به آنها کمک کنید.
همچنین درصورت نداشتن آگاهی درست و کامل از نحوه امدادرسانی، از انجام اعمال خودسرانه بپرهیزید چرا که درصورت وارد کردن آسیب اضافه بر آسیب اولیه، مصدوم می‌تواند شما را تحت پیگرد قانونی قرار دهد. برای مثال اگر بی‌دلیل (برای مثال هنگامی که محل مصدوم برای او خطر جانی نداشته باشد) مصدوم را جابجا کنید و این کار باعث آسیب به او شود (مانند قطعی نخاع)، مصدوم می‌تواند شما را تحت پیگرد قانونی قرار دهد. لذا بدون داشتن آگاهی از انجام حرکات احساسی بپرهیزید.
همچنین درگذشته بسیاری از افراد به علت ترس از بازخواست و مجازات، در برخورد با فرد مصدوم از ترس قرار گرفتن تحت پیگرد قانونی از کمک رسانی به مصدوم سرباز می‌زدند که امروزه این قوانین اصلاح شده و شما می‌توانید بدون نگرانی به شخص مصدوم کمک رسانی کنید. برای مثال امروزه با رساندن شخص تصادف کرده به بیمارستان، برای شما مشکل خاصی بوجود نخواهد آمد. لذا بدون ترس از این موارد به مصدوین کمک کنید.
همچنین اگر شما شخص آموزش دیده باشید (مانند پزشک)، درصورتی که به مصدوم کمک نکنید و بعداً مشخصص گردد که در صحنه حضور داشتید و کمک‌رسانی نکرده‌اید، تحت پیگرد قانونی قرار خواهید گرفت. طبق قانون كشور اسلامي ما «هركس شخص يا اشخاصي را درمعرض خطر جاني مشاهده كرد، در صورتي كه بتواند با اقدام فوري ياكمك طلبيدن از وقوع خطر يا تشديد آن جلوگيري كند بدون اينكه با اين اقدام خطري متوجه خود او يا ديگران شود و يا وجود استمداد يا دلالت اوضاع و احوال بر ضرورت كمك، از اقدام به اين امر خودداري نمايد، به حبس جنحه اي تا يكسال و جزاي نقدي محكوم خواهد شد. اگر مرتكب از كساني باشد كه به اقتضاي حرفه‌ی خود مي توانسته كمك مؤثري بنمايد به حبس از سه ماه تا دو سال و جزاي نقدي محكوم خواهد شد. مسئولان مراكز درماني اعم از دولتي يا خصوصي به حداكثر مجازات محكوم مي شوند».
لزومی ندارد که شخص امدادرسان از بالاترین درجه مهارتی برخوردار باشد. هر شخصی با داشتن مهارت‌های معمولی در زمینه‌ی خاص می‌تواند در مواقع لازم اقدام به کمک رسانی کند. این موضوع را نیز درنظر داشته باشید که به ندرت یک امدادگر مورد پیگرد قانونی قرار می‌گیرد. طبق قانون: «هر كس بدون مجوز قانوني عمداً يا در نتيجه‌ی بي احتياطي به جان يا سلامتي فرد ديگر لطمه اي وارد نمايد كه موجب ضرر مادي يا معنوي شود، مسئول جبران خسارت ناشي از عمل خود مي باشد».
درمورد لزوم سپردن ادامه امدادرسانی به افراد ماهرتر گفته شد. اما باید بدانید درصورتی که فردی با درجه مهارت بالاتر از شما حضور نداشته باشد و مصدوم همچنان نیازمند کمک باشد، نباید مصدوم را ترک کنید. هر امدادگر از نظر حقوقي براي انجام عمليات امداد بايد از دانش، مهارت و دقت لازم برخوردار باشد و در قبال عواقب ناشي از عدم انجام اين وظيفه، بدون داشتن دليل قانوني، از نظر كيفري مسئول است. برای مثال، رهاکردن شخصی که در استخر درحال غرق شدن است، غریق نجات را تحت پیگیری قانونی قرار خواهد داد.
به‌طوركلي، اگر امدادگري نتواند بخشي از مراقبت هايي را كه بر عهده‌ی اوست، انجام دهد، مي گويند وظايفش را ناديده گرفته است. ناديده گرفتن زماني است كه شخص يا غفلت كند و يا مرتكب اشتباهي شود. كوتاهي يا قصور همان كوتاهي از انجام كاري است كه شخص ديگري با همان سطح آموزش در همان شرايط يا شرايط مشابه بتواند آن كار را انجام دهد. تخطى در واقع خطايي است كه شخص ديگري با همان سطح آموزش در همان شرايط يا شرايط مشابه آن را مرتكب نشود. قصور مانند فراموش كردن پوشيدن لباس فرم توسط امدادگر است، و بريدن محل نيش مار نوعي تخطى است. اگر قصور در درمان به آسيب منجر شود، مي تواند به طرح دعوي خسارت منجر گردد. اما اگر مصدوم به نتيجه اي كمتر از نتيجه‌ی مطلوب دست يابد نمي توان او را به قصور متهم كرد.در قصور مدعي بايد ثابت كند كه در نتيجه‌ی نقض وظيفه دچار آسيب گشته است و متهم بار اثبات را بر دوش دارد، اما در دعوي ضرب وجرح و يا تخطي، بار رد خطا بر دوش متهم است.
