مننژیت باکتریایی مهم‌ترین نوع مننژیت است که می‌تواند به مرگ یا فلج دائمی منجر شود. به همین دلیل یک وضعیت اورژانسی تلقی می‌شود.
مننژیت موجب التهاب مننژ می‌شود. مننژ پرده‌ای است که اطراف مغز و نخاع را می‌پوشاند و به همراه مایع مغزی-نخاعی از سیستم عصبی مرکزی حفاظت می‌کند.
در سال ۲۰۰۶ میزان مرگ و میر در اثر مننژیت باکتریایی ۳۴٪ بود و ۵۰٪ بیماران پس از بهبودی دچار عوارض طولانی‌مدت شدند. به همین دلیل درمان آنتی‌بیوتیکی باید در اولین فرصت آغاز شود.
انواع مختلفی باکتری می‌توانند مننژیت ایجاد کنند؛ مثل استرپتوکوکوس نومونیا و گروه B استرپتوکوکوس‌ها. مننژیت انواع دیگری نیز دارد، مانند ویروسی، انگلی، قارچی و مننژیت غیرعفونی. اما مننژیت باکتریایی شدیدترین نوع آن است.
واکسن‌ها به طور قابل توجهی میزان قربانیان منننژیت باکتریایی را کاهش داده‌اند.
حقایقی کوتاه در مورد مننژیت باکتریایی
- مننژیت باکتریایی پس از مننژیت‌های ویروسی شایع‌ترین مننژیت است، اما از مننژیت ویروسی جدی‌تر است.
- نوزادان بیشتر در معرض مننژیت باکتریایی هستند و این بیماری به راحتی می‌تواند در مکان‌هایی که افراد گرد هم آمده‌اند منتشر شود.
- علائم اولیه آن شامل تب، گرفتگی گردن، حالت تهوع، استفراغ، گیجی و حساسیت به نور است. عملیات پزشکی اورژانسی مورد نیاز است.
- واکسنیاسیون برای جلوگیری از مننژیت مهم است. واکسن می‌تواند فرد را در مقابل ۳ نوع مننژیت باکتریایی محافظت کند. این ۳ نوع شامل نایسریا مننژیتیدیس (Niesseria meningitidis)، استرپتوکوکوس نونومنیا و Hib.
علائم
براساس مرکز کنترل بیماری‌ها (CDC)، علائم مننژیت باکتریایی می‌تواند ناگهانی و یا در طول چند روز پدیدار شوند. به طور معمول علائم ۳ تا ۷ روز پس از عفونت ایجاد می‌شوند.
علائم اولیه مننژیت شامل:
- تهوع و استفراغ
- تب
- سردرد و گرفتگی گردن
- درد عضلات
- گیجی
- حساسیت به نور
- سردی دستان یا پاها و لک بر پوست
- در بعضی موارد، راش‌های پوستی در اثر فشار کمرنگ نمی‌شوند.
علائم ثانویه آن شامل تشنج و کما می‌شود.
در نوزادان علائم می‌تواند شامل موارد زیر شود:
- تنفس سریع
- امتناع از خوردن شیر و بدخلقی کردن
- گریه بیش‌ازحد و ناله و جیغ بلند
- سفت شدن بدن و حرکات سریع و عصبی
شکاف استخوانی پشت سر نوزاد ممکن است برآمده بشود.
تست لیوان شیشه‌ای راش مننژیت
راش‌های مننژیت زمانی ایجاد می‌شوند که خون به زیر پوست راه یابد. این راش‌ها می‌توانند در ابتدا به صورت لکه‌هایی کوچک در هر نقطه‌ای از بدن ایجاد شوند، سپس سریعا به تمام بدن منتشر شده و کبودی‌های تازه‌ای ایجاد کنند.
تست لیوان شیشه‌ای می‌تواند برای شناسایی راش‌های مننژیت استفاده شود.
- یک سمت یک لیوان شیشه‌ای را روی راش‌ها محکم فشار دهید.
- درصورتی که راش کمرنگ شد، راش مننژیت نیست.
- اما اگر راش تغییر رنگ نداد، سریعا به پزشک مراجعه کنید.
راش‌ها ممکن است موقتا از بین بروند، اما دوباره بازگردند.
علل
مننژیت باکتریایی می‌تواند با انواعی از باکتری‌ها ایجاد شود:
- هموفیلوس آنفولانزا (H. influenzae) نوع B (Hib)
- نایسریا مننژیتیس (N. meningitides)
- استرپتوکوکوس نومونیا (S. pneumonia)
- گروه B استرپتوکوکوس‌ها
در سنین مختلف، سویه‌های مختلفی می‌توانند افراد را تحت تاثیر قرار دهند.
باکتری‌هایی که موجب مننژیت می‌شوند می‌توانند از فردی به فردی دیگر از طریق قطرات خارج شده توسط سرفه و عطسه و یا بزاق منتقل شوند. بعضی از انواع آن نیز می‌توانند از طریق غذاها منتقل شوند.
گروه B استرپتوکوکوس‌ها می‌توانند در هنگام زایمان از مادر به کودک تازه متولدشده منتقل شوند.
بعضی افراد ناقل هستند. باکتری در این افراد وجود دارد اما علائمی از خود نشان نمی‌دهند. افرادی که با افراد ناقل در یک خانه زندگی می‌کنند، شانس ابتلای بالاتری دارند.
انجام جلسات واکسیناسیون برای پیشگیری از مننژیت اهمیت دارد. در کشورهایی که Hib در نظام واکسیناسیون آن‌ها قرار ندارد، H. influenza مهم‌ترین باکتری ایجادکننده مننژیت در کودکان زیر ۵ سال است.
ریسک فاکتورها
مننژیت باکتریایی در هر سنی رخ می‌دهد اما نوزادان بیشتر در معرض خطر آن هستند.
فاکتورهای دخیل دیگر شامل:
- آسیب فیزیکی و تروما، مثل شکستگی جمجمه و بعضی انواع جراحی، زیرا راه ورودی به سیستم عصبی برای باکتری‌ها ایجاد می‌کنند.
- عفونت در سر یا ناحیه گردن
- وقت گذراندن در اجتماع، مثل مدرسه یا دانشگاه
- زندگی یا سفر به مناطقی خاص، مثل آفریقای مرکزی
- سیستم ایمنی ضعیف به علت شرایط یا درمان‌های پزشکی
- کار کردن در آزمایشگاه‌ها یا دیگر نقاطی که پاتوژن‌های مننژیت حضور دارند.
بازگشت مننژیت باکتریایی محتمل اما نادر است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که ۵۸٪ مننژیت‌هایی که دوباره عود کرده‌اند به دلیل آسیب‌های جسمی و ۳۶٪ در افرادی که ایمنی ضعیفی دارند دیده می‌شود.
درمان
درحالت معمول درمان مننژیت باکتریایی در بیمارستان و احتمالا در بخش مراقبت ویژه انجام می‌شود. مصرف آنتی‌بیوتیک ضروری‌ست و می‌تواند پیش از آمدن نتیجه آزمایش یا حتی پیش از رسیدن به بیمارستان آغاز شود.
درمان شامل:
- آنتی‌بیوتیک‌ها: معمولا به رگ تزریق می‌شوند.
- کورتیکواستروئیدها: درصورتی که التهاب موجب فشار به مغز شود، این داروها داده می‌شوند؛ البته پژوهش‌ها نشان داده‌اند که ایجاد گیجی می‌کنند.
- استامینوف یا پاراستامول: همراه با پاشویه، پدهای خنک‌کننده، مایعات و تهویه هوای اتاق برای کاهش تب داده می‌شوند.
- ضدانعقاد: درصورتی که بیمار تشنج کرده باشد، ضدانعقادهایی چون فنوباربیتال یا دیلانتین ممکن است استفاده شود.
- اکسیژن‌تراپی: برای بهبود تنفس استفاده می‌شود.
- مایعات: مایعاتی که به رگ تزریق می‌شوند، به منظور پیشگیری از دهیدریشن یا کم‌آبی، به خصوص در بیمارانی که استفراغ دارند یا نمی‌توانند آب بنوشند.
- آرام‌بخش‌ها: درصورتی که بیمار دچار بی‌قراری و کم‌خوابی باشد، استفاده می‌شوند.
آزمایش خون ممکن است برای چک کردن قند خون، سدیم و مواد شیمیایی حیاتی بیمار استفاده شود.
پیشگیری
از آنجایی که انواع باکتری متعددی موجب مننژیت می‌شوند، بنابراین بازه‌ای از واکسن‌ها برای پیشگیری از عفونت ضروری‌ست.
اولین واکسن در سال ۱۹۸۱ برای ایجاد حفاظت در برابر ۴ تا ۱۳ زیرگونه از N. meningitides ساخته شد. با معرفی برنامه روتین واکسیناسیون، طی سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۷، تعداد قربانیان انواع مختلف مننژیت در ایالات متحده از ۱۷ میلیون نفر، ۳۱٪ کاهش یافت.
واکسن مننگوکوک واکسنی اولیه برای کلیه کودکان است که باید در سن ۱۱ تا ۱۲ سال و بار دوم در ۱۶ سال که احتمال عفونت بالاست، تزریق شود.
واکسن Hib، کودکان را در برابر H. influenzae محافظت می‌کند. استفاده گسترده از این واکسن، قربانیان مننژیت باکتریایی را ۹۹٪ کاهش داده‌است. واکسن Hib در ۴ دوز، در سنین ۲،۳،۶،۱۲،۱۵ ماهگی داده می‌شود.
عوارض واکسن‌ها شامل قرمزی، خارش در محل تزریق و تب می‌تواند باشد. همیشه با پزشک احتمال حساسیت را بررسی کنید.
برای جلوگیری از انتشار مننژیت باکتریایی و دیگر بیماری‌ها، رعایت بهداشت و شستن دائمی دست‌ها اهمیت دارد.
آگاهی از علائم مننژیت باکتریایی باعث می‌شود تا سریع‌تر اقدامات لازم برای آن انجام گیرد.
