دیسلکسیا یک اختلال در یادگیری است که در خواندن مشکل ایجاد می‌شود. علت این امر آن است که در شناسایی آواهای کلامی مشکل ایجاد می‌شود و فرد نمی‌تواند یاد بگیرد که چگونه این آواها با یکدیگر مرتبط می‌شوند تا کلمات را بسازند. این بیماری با نام ناتوانی در خواندن نیز شناخته می‌شود و در اثر اختلال در عملکرد بخش‌هایی از مغز که فرآیند زبان را تحت نظر دارند، ایجاد می‌شود.
افرادی که این اختلال را دارند، دارای هوش و بینایی نرمالی هستند. بیشتر کودکان دارای دیسلکسیا درصورتی که تحت آموزش‌های ویژه قرار بگیرند، می‌توانند در مدرسه موفق باشند. البته حمایت‌های عاطفی خانواده نقش مهمی در این مسئله ایفا می‌کند.
با وجود اینکه درمانی برای دیسلکسیا وجود ندارد، اما تشخیص و مداخله زودهنگام می‌تواند شرایط بهتری فراهم کند. گاهی سال‌ها طول می‌کشد تا دیسلکسیا تشخیص داده شود؛ حتی ممکن است تشخیص آن در بزرگسالی اتفاق بیفتد، اما هیچ‌گاه برای اقدام درمانی دیر نیست.
علائم
تشخیص علائم دیسلکسیا تا پیش از ورود کودک به مدرسه دشوار است اما سرنخ‌هایی برای تشخیص آن وجود دارد. هنگامی که کودک شما به مدرسه می‌رود، احتمالا معلم او اولین کسی است که متوجه مشکل او می‌شود. دیسلکسیا شدت‌های متنوعی دارد؛ اما این بیماری زمانی خود را نشان می‌دهد که کودک شروع به یادگیری خواندن می‌کند.
پیش از مدرسه
علائمی که کودک ممکن است پیش از مدرسه از خود نشان دهد شامل:
- دیرهنگام شروع به صحبت کند.
- کلمات جدید را به کندی یاد بگیرد.
- در ادای درست کلمات مشکل داشته باشد؛ مثل معکوس کردن آواها در کلمات یا ادای کلمات گیج‌کننده‌ای که مشابه یکدیگر هستند.
- مشکل در به یاد آوردن یا نام‌گذاری حروف، اعداد و رنگ‌ها
- مشکل در یادگیری شعرها در مهدکودک
در سن مدرسه
در زمانی که کودک شما در مدرسه است، علائم دیسلکسیا بیشتر خود را نشان می‌دهند:
- سطح خواندن پایین‌تر از حد انتظار برای سن کودک است.
- کودک در تحلیل و فهم آنچه می‌شنود مشکل دارد.
- مشکل در یافتن کلمه مناسب برای پاسخ به سوالات
- مشکل در به‌یادآوردن مسائل
- مشکل در یافتن تفاوت‌ها یا مشابهات در کلمات و حروف
- ناتوانی در تلفظ یک کلمه جدید
- مشکل در به یاد سپردن املای کلمات
- صرف کردن مدت‌زمان طولانی نامعمول برای انجام تکالیفی که نیاز به خواندن یا نوشتن دارند.
- دوری کردن از فعالیت‌هایی که نیاز به خواندن دارند.
نوجوانان و بزرگسالان
دیسلکسیا در نوجوانان و بزرگسالان نیز همانند کودکان می‌تواند ظهور کند.
- مشکل در خواندن، به خصوص با صدای بلند
- خواندن و نوشتن کند و با سختی
- مشکل در املای کلمات
- دوری از فعالیت‌هایی که نیاز به خواندن دارد.
- تلفظ اشتباه اسم‌ها، کلمات یا مشکل در اصلاح کلمات
- مشکل در فهم جوک‌ها یا اصطلاحاتی که از معنای دقیق کلمات آن، نکته عمقی آنها مشخص نیست.
- صرف کردن وقت بیش از حد زیاد در انجام تکالیفی که نیاز به خواندن و نوشتن دارند.
- مشکل در خلاصه‌کردن قضایا
- مشکل در یادگیری زبان خارجی
- مشکل در به خاطرسپاری
- مشکل در حل سوالات ریاضی
چه زمان به پزشک مراجعه کنید
با وجود اینکه بیشتر کودکان برای یادگیری در مهدکودک‌ها یا کلاس اول آماده هستند؛ اما کودکان دارای دیسلکسیا معمولا در آن زمان نمی‌توانند مبانی اولیه خواندن را بفهمند. درصورتی که متوجه شدید که خواندن کودک شما از حد انتظار ضعیف‌تر است و یا علائم دیسلکسیا را نشان می‌دهد، با پزشک تماس بگیرید. درصورتی که دیسلکسیا به موقع شناسایی و درمان نشود، مشکلات خواندن تا دوران بزرگسالی می‌تواند ادامه پیدا کند.
علل
دیسلکسیا به صورت ژنتیکی منتقل می‌شود و در افرادی که سابقه خانوادگی داشته‌اند می‌تواند دیده شود. در واقع ژن‌های خاصی وجود دارند که بر فعالیت مغز در زمینه خواندن و نوشتن اثر می‌گذارند. البته عوامل محیطی‌ای نیز می‌توانند شانس ابتلا را بالا ببرند.
ریسک فاکتورها
- سابقه خانوادگی دیسلکسیا یا مشکلات یادگیری
- تولد زودهنگام یا وزن کم در هنگام تولد
- قرارگیری جنین در معرض نیکوتین، مواد مخدر، الکل یا عفونت‌هایی که می‌توانند در رشد مغز جنین اثر بگذارند.
- تفاوت‌های فردی در بخش های مختلف مغز که ممکن است موجب ناتوانی در خواندن بشود.
عوارض
- مشکلات یادگیری: از آنجایی که خواندن مهارت پایه‌ای برای بسیاری از دیگر درس‌ها در مدرسه است؛ کودک ممکن است در یادگیری دیگر درس‌ها نیز دچار مشکل شود.
- مشکلات اجتماعی: درصورتی که دیسلکسیا درمان نشود، ممکن است موجب کاهش اعتمادبنفس، مشکلات رفتاری، اضطراب، بدخلقی و دوری از دوستان، خانواده و معلم‌ها بشود.
- مشکلاتی در بزرگسالی: ناتوانی در خواندن ممکن است باعث شود شکوفا نشدن استعدادهای کودک شود.
کودکانی که دیسلکسیا دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به اختلال کمبود توجه/بیش‌فعالی یا برعکس آن هستند (ADHD. (ADHD می‌تواند موجب مشکل در حفظ توجه و هم‌چنین بیش‌فعالی و رفتارهای عصبی بشود؛ که می‌تواند موجب سخت‌تر شدن درمان دیسلکسیا بشود.
تشخیص
هیچ تستی به تنهایی نمی‌تواند دیسلکسیا را تشخیص دهد و باید فاکتورهای متعددی در نظر گرفته شود؛ مانند:
- پیشرفت، مشکلات تحصیلی و سابقه پزشکی کودک شما: پزشک ممکن است از شما درباره این موارد سوال بپرسد؛ هم‌چنین باید بداند که آیا مشکلات مشابهی در دیگر اعضای خانواده وجود داشته‌است یا خیر.
- شرایط خانه: پزشک ممکن است درباره شرایط خانواده و محیط خانواده سوال‌هایی بپرسد؛ مانند اینکه چه کسانی در خانه زندگی می‌کنند و آیا مشکلاتی بین اعضای خانواده وجود دارد یا خیر.
- پرسشنامه: پزشک ممکن است به شما، کودک شما، اعضای خانواده یا معلم کودک شما پرسشنامه‌ای بدهد. هم‌چنین ممکن است از کودک شما تست‌های در جهت سنجش توانایی خواندن و زبان او گرفته شود.
- تست‌های بینایی، شنوایی و نورولوژیکی مغز: با این تست‌ها پزشک می‌فهمد که آیا مشکلات دیگری وجود دارد که موجب ناتوانی در خواندن شده‌است یا خیر.
- تست‌های روان‌شناسی: پزشک با این تست‌ها از سلامت روان کودک مطمئن می‌شود؛ تا مطمئن شود که مشکلات اجتماعی، اضطراب یا افسردگی موجب ناتوانی در خواندن کودک نشده‌باشد.
- تست خواندن و دیگر مهارت‌های آکادمیک کودک: تست‌هایی از کودک گرفته می‌شود تا کیفیت خواندن او را بسنجند.
درمان
هیچ روشی تاکنون برای اصلاح ناهنجاری پایه‌ای مغز که باعث دیسلکسیا می‌شود شناخته نشده‌است. با این وجود، تشخیص زودرس و ارزیابی برای تعیین نیازهای خاص کودک و درمان مناسب می تواند شرایط کودک را بهبود بخشد.
تکنیک‌های تحصیلی
دیسکلسیا را می‌توان با استفاده از روش‌های خاص آموزشی درمان کرد. بنابراین هرچه زودتر مداخله شروع شود، بهتر است. تست‌های روان‌شناختی به معلم فرزند شما کمک می‌کند تا یک برنامه آموزشی مناسب تدوین کنند.
معلمان ممکن است از تکنیک‌های شنوایی، بینایی و لامسه برای بهبود مهارت خواندن استفاده کنند. برای کمک به کودک از حواس مختلف استفاده می کند تا خواندن را یاد بگیرد. برای مثال، گوش دادن به یک درس ضبط شده و دنبال کردن شکل حروف کلمات گفته شده با انگشت می تواند در پردازش اطلاعات در مغز کمک کند.
درمان‌هایی که به حمایت از کودک متمرکز هستند:
- یادگیری تشخیص و استفاده کوچک‌ترین آواهایی که کلمات را تشکیل می‌دهند.
- فهم حرف‌ها و رشته‌حرف‌هایی که نمایانگر این صداها و کلمات هستند (آواشناسی)
- درک کودک از آنچه که می خواند
- خواندن با صدای بلند برای یادگیری دقت، سرعت و بیان در خواندن (تسلط)
- درست کردن یک لیست از کلمات شناخته‌شده و فهمیده‌شده
درصورتی که یک متخصص خواندن در دسترس دارید، بسیار می‌تواند برای کودکان دارای دیسلکسیا مفید باشد. درصورتی که کودک شما در خواندن مشکل جدیی داشته‌باشد، این تمرین‌ها نیاز به تکرار در دفعات بیشتری دارد و سرعت پیشرفت ممکن است کم باشد.
برنامه آموزش فردی
در ایالات متحده، مدارس قانونا متعهد هستند که به كودكان مبتلا به کمک کنند تا مشکلات یادگیری خود را حل کنند. با معلم فرزند خود صحبت کنید تا جلسه‌ای برگزار کنید تا یک برنامه مکتوب و ساختار یافته متناسب با نیازهای فرزند شما تعیین کنید؛ تا تعیین کنید که چگونه مدرسه قرار است به کودک شما کمک می کند. به این یک برنامه آموزش فردی (IEP) گفته می‌شود.
درمان زودهنگام
کودکانی با دیسلکسیا که در دوران مهدکودک شروع به درمان و بهبود توانایی خواندن کرده‌اند، در دوران مدرسه و دبیرستان بهتر می‌توانند پیشرفت کنند.
کودکانی که در دیرتر شروع به دریافت درمان کنند، در یادگیری مهارت‌هایی که نیاز به خواندن دارد، بیشتر دچار مشکل هستند. آنها احتمالا از هم‌سن‌های خود از لحاظ درسی عقب بیفتند و گاها هرگز نتوانند خود را برسانند. كودك مبتلا به دیسلکسیای شدید ممكن است هرگز نتواند به راحتی بخواند؛ اما می‌تواند مهارت‌هایی را کسب کند كه به بهبود خواندن او کمک کنند. هم‌چنین راهكارهایی برای بهبود عملکرد در مدرسه و كیفیت زندگی او تدوین کنند.
کارهایی که والدین باید انجام دهند
شما در بهبود کودکتان نقش کلیدی دارید. این اقدامات را می‌توانید انجام دهید:
- زودهنگام مشکل کودک خود را تشخیص دهید: به محض اینکه در کودک خود علائم دیسلکسیا مشاهده کردید با پزشک او صحبت کنید. هرچه زودتر بیماری تشخیص داده‌شود، بهبود آن بهتر خواهد بود.
- برای کودکتان با صدای بلند کتاب بخوانید: بهترین حالت این است که این کار را زمانی که کودک شما ۶ماهه یا حتی کوچک‌تر است شروع کنید. با کودکتان به کتاب‌های صوتی گوش دهید. زمانی که کودکتان به اندازه کافی بزرگ شد، ابتدا داستان‌ها را گوش دهید و سپس با یکدیگر آنها را بخوانید.
- در مدرسه نیز با کودکتان کار کنید: با معلم کودکتان صحبت کنید تا به او کمک کند بر توانایی خواندن خود کار کند.
- کودکتان را به کتابخوانی تشویق کنید: کودک شما باید تمرین کند تا مهارت خواندن خود را بهبود بخشد.
- خودتان را الگوی کتابخوانی کودکتان قرار دهید: روزانه ساعتی را تعیین کنید و در آن خود به کتاب خواندن مشغول شوید و کودک خود را نیز تشویق کنید.
بزرگسالان دچار دیسلکسیا چه اقداماتی می‌توانند انجام دهند؟
بزرگسالانی که دچار دیسلکسیا هستند، ممکن است در پیشرفت و موفقیت در کارشان به مشکل بربخورند. برای رسیدن به اهداف خود می‌توانید کارهای زیر را انجام دهید:
- صرف نظر از اینکه چند سال دارید، به بهبود نوشتن و خواندن خود بپردازید.
- در مورد آموزش‌های اضافی و اسکان مناسب از کارفرما یا موسسات آکادمیک درمورد قوانین افراد دارای معلولیت سوال کنید.
مشکلات آکادمیک فرد دارای دیسلکسیا به این معنی نیست که او نمی‌تواند موفق باشد. دانش‌آموزان بااستعدادی که دچار دیسلکسیا هستند، می‌توانند بسیار موفق باشند، اگر به موقع آموزش های لازم به آنها داده شود. بسیاری از افراد مبتلا به دیسلکسیا باهوش و خلاق هستند و ممکن است در زمینه ریاضی، علوم مختلف و هنر بسیار موفق باشند. بعضی از آنها حتی در مشاغل نویسندگی نیز موفق هستند.
مقابله و حمایت
حمایت عاطفی از دست‌آوردهای کودک در فعالیت‌هایی که نیاز به خواندن ندارند، بسیار اهمیت دارد. درصورتی که فرزند شما دیسلکسیا دارد:
- حامی او باشید: مشکل در یادگیری ممکن است اعتمادبنفس کودک شما را خدشه‌دار کند. محبت و حمایت خود را به او نشان دهید. به کودکتان استعدادها و نقاط قوتش را نشان دهید و از او در آنها حمایت کنید.
- با کودکتان حرف بزنید: دیسلکسیا را برای کودکتان توضیح دهید و به او بفهمانید که موجب شکست او در زندگی نمی‌شود. هرچه کودک شما بهتر این مسئله را بفهمد، بهتر می‌تواند مشکلات خواندن خود را حل کند و استعدادهای خود را شکوفا کند.
- در خانه خواندن را با کودک خود کار کنید: محیطی تمیز، ساکت و منظم برای مطالعه کودکتان آماده کنید. یک زمان مشخص برای مطالعه تنظیم کنید. به علاوه دقت کنید که کودک شما به اندازه کافی استراحت می‌کند و غذای کافی و سالم می‌خورد.
- برای کار کردن با دستگاه‌های الکترونیکی محدودیت بگذارید: برای هرروز زمان مشخصی برای کار با دستگاه‌های الکترونیکی گذاشته و از زمان اضافی آن در جهت تمرین خواندن استفاده کنید.
- با معلم کودک خود در تماس باشید: به‌طور مداوم با معلم کودک خود در تماس باشید تا از پیشرفت مداوم کودک خود مطمئن شوید. درصورتی که نیاز بود، از معلم او بخواهید تا صدای درس‌ها را در طول روز ضبط کنید تا بعدا دوباره آنها را برای کودک خود پخش کنید.
خود را برای وقت ملاقات با متخصصین پزشکی آماده کنید
در ابتدا شما ممکن است با متخصص اطفال کودک خود یا پزشک خانواده خود نگرانی خود از کودکتان را بیان کنید. برای اطمینان از اینکه مشکل خواندن شما از مشکلات دیگری نشأت نمی‌گیرد، پزشک ممکن است کودک شما را به متخصصین زیر ارجاع دهد:
- متخصص چشم
- شنوایی‌سنج
- متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست)
در زیر به شما اطلاعاتی داده می‌شود تا خود را بهتر برای ملاقات خود آماده کنید.
شما چه کاری می‌توانید انجام دهید
لیستی از موارد زیر آماده کنید:
- هر علامتی که کودک شما تا کنون از خود نشان داده است و سنی که برای اولین بار متوجه آن علائم شده‌اید.
- اطلاعات کلیدی شخصی: هرگونه استرس یا تغییراتی که به‌تازگی در زندگی شما رخ داده‌است.
- مصرف هرگونه دارو، ویتامین، داروهای گیاهی یا دیگر مکمل‌ها در کودک شما به همراه دوز مصرفی آنها.
- سوال‌هایی که باید از پزشک بپرسید.
سوال‌هایی که از پزشک می‌پرسید می‌تواند از موارد زیر باشد:
- به نظر شما علت مشکل فرزند من در خواندن و فهم مطلب چیست؟
- آیا تشخیص های دیگری وجود دارد که می‌تواند با دیسلکسیا مرتبط باشد یا اشتباه گرفته شود؟
- فرزند من به چه تست‌هایی نیاز دارد؟
- آیا فرزند من را باید یک متخصص ببیند؟
- چگونه دیسلکسیا درمان می‌شود؟
- با چه سرعتی پیشرفت کودکم را خواهم دید؟
- آیا سایر اعضای خانواده نیز باید برای دیسلکسیا تست شوند؟
- چه منابع کمکی یا حمایتی را پیشنهاد می کنید؟
- آیا بروشور یا موارد چاپی دیگری وجود دارد که من داشته باشم؟ آیا وب سایت‌هایی برای اطلاعات بیشتر پیشنهاد می‌دهید؟
- آیا منابع آموزشی محلی برای دیسلکسیا وجود دارد؟
در طول جلسه برای پرسیدن سوالات خود راحت باشید.
چه انتظاراتی از پزشک باید داشته‌باشید
پزشک شما احتمالا سوالاتی می‌پرسد. برای پاسخگویی به آنها، خود را آماده کنید. پزشک ممکن است سوالات زیر را بپرسد:
- چه زمانی متوجه شدید که فرزندتان در خواندن مشکل دارد؟ آیا یک معلم متوجه آن شده‌است؟
- فرزند شما در کلاس چگونه فعالیت می کند؟
- فرزند شما در چه سنی شروع به صحبت كرد؟
- آیا مداخلات در خواندن را امتحان کرده‌اید؟
- آیا متوجه مشکلات رفتاری یا مشکلات اجتماعی که ممکن است با مشکل خواندن فرزندتان در ارتباط شده‌اید؟
- آیا فرزند شما مشکل بینایی داشته است؟
