نگاه کلی
مثانه بیش فعال که OAB نیز نامیده می‌شود، سبب تکرر دفع ادرار می‌شود که کنترل آن نیز ممکن است سخت باشد. ممکن است شما احساس کنید که در طول شبانه روز به تعداد دفعات دفع ادرار بیشتری نیاز دارید؛ همچنین ممکن است دفع ادرار به صورت غیرارادی انجام گیرد.( بی‌اختیاری ادراری)
اگر شما مثانه بیش فعال داشته باشید، ممکن است خجالت‌زده شوید، خود را از جمع جدا کنید و در فعالیت های روزمره و کار خود دچار مشکل و انزوا گردید. خبر خوب این است که یک ارزیابی کوتاه میتواند تعیین کند که آیا دلیل خاصی برای علائم مثانه بیش فعال شما وجود دارد یا خیر.
شما می‌توانید علائم مثانه بیش فعال را با یک سری تغییرات رفتاری مانند تغییر عادت تغذیه‌ای، زمان دفع دارار و تکنیک‌های نگهداشتن مثانه مانند استفاده از عضلات کف لگن کنترل کنید. اگر این موارد گفته شده به صورت قابل توجهی نتوانست علائم مثانه بیش فعال شما را کنترل کند، آنگاه می‌توانید سایر روش‌های درمانی را نیز به‌کار بگیرید.
علائم مثانه بیش فعال
اگر شما مثانه بیش فعال داشته باشید، شما احتمالا:
- احساس ناگهانی دفع ادراری که کنترل آن نیز سخت است را خواهید داشت.
- بلافاصله پس از احساس نیاز به دفع ادرار شما به صورت غیرارادی دفع ادرار هرچند به میزان کمتر، خواهید داشت.
- تکرر ادرار خواهید داشت؛ معمولا ۸ بار یا بیشتر در طول ۲۴ ساعت
- در طول شب بیش از دو بار برای دفع ادرار از خواب بیدار خواهید شد ( شب ادراری)
حتی اگر شما بتوانید در صورت احساس نیاز به دفع ادرار سریعا به توالت بروید، باز هم این تکرر غیرمنتظره ادراری و ادرار شب هنگام زندگی شما را به مشکل می‌اندازد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
هرند که مثانه بیش فعال در بزرگسالان مسن نادر نیست؛ اما بخشی از سیر طبیعی پیری نیز نیست. شاید صحبت کردن در مورد علائمتان آسان نباشد اما اگر این موضوع شما را اذیت میکند و زندگی شما را با مشکل مواجه کرده است، حتما با پزشک خود مشورت کنید. درمان‌هایی برای کمک به شما وجود دارند.
دلایل ایجاد مثانه بیش فعال
عملکرد نرمال مثانه
کلیه‌ها ادراری که در مثانه شما وجود دارد را تولید می‌کنند. زمانی که شما ادرار خود را دفع می‌کنید، ادرار از مثانه شما از طریق مجرایی که مجرای ادراری نامیده می‌شود، عبور میکند. عضله ای که اسفنکتر نامیده می‌شود راه مرای ادراری را باز میکند تا ادرار از بدن خارج شود.
در خانم‌ها ورودی مجرای ادراری دقیقا در بالای ورودی واژن قرار دارد. اما در آقایان در سر آلت تناسلی مرد قرار دارد.
زمانی که مثانه شما پر می‌شود، اعصاب پیام‌هایی رابه مغز شما ارسال می‌کنند و درنهایت شما نیاز به دفع دارار پیدا می‌کنید. زمانی که شما دفع ادرار انجام می‌دهید، این اعصاب موجب می‌شوند تا عضلات کف لگن و مجرای ادرار (اسفنکتر مجرای ادراری) حالت رلکسیشن پیدا کنند. عضلات مثانه نیز منقبض می‌شوند و سبب خروج ادرار می‌گردند.
انقباض غیرارادی مثانه
بیش فعال بودن مثانه به این دلیل اتفاق می‌افتد که عضلات مثانه به صورت غیرارادی و حتی در مقادیر کم ادرار نیز منقبض می‌شوند. این انقباضات غیرارادی نیاز فوری به دفع ادرار را سبب می‌شوند.
چندین بیماری میتواند منجر به ایجاد علائم مثانه بیش فعال شود از جمله:
- اختلالات عصبی مانند سکته مغزی و اسکلروز
- دیابت
- عفونت ادراری که میتواند علائمی شبیه به مثانه بیش فعال داشته باشد.
- تغییرات هورمونی که در طول دوران پریودی در بدن خانم‌ها اتفاق می‌افتد.
- ناهنجاری‌هایی در مثانه مثل تومور یا سنگ مثانه
- عواملی که مانع خروج ادرار از مثانه می‌شوند –بزرگی پروستات، یبوست یا اقداماتی که قبلا برای معالجه سایر اشکال بی‌اختیاری ادراری صورت گرفته است.
فاکتورهای دیگری که با علائم شما می‌توانند همراه باشند عبارت اند از:
- داروهایی که باعث افزایش سریع تولید ادرار می‌شوند یا نیاز به مصرف مایعات زیادی دارند.
- مصرف بیش از حد کافئین یا الکل
- کاهش عملکرد شناختی مغز در نتیجه افزایش سن، که سبب می‌شود تا مغز سیگنال‌هایی که از مثانه می‌رسد را نتواند به خوبی دریافت و پردازش کند.
- مشکل در راه رفتن؛ در صورت عدم توانایی برای رسیدن سریع به دستشویی ممکن است مشکل بی‌اختیاری ادراری ایجاد شود.
- خالی نشدن کامل مثانه؛ که میتواند منجر به ایجاد علائم مثانه بیش فعال شود، به این معنی است که مثانه شما فضای خالی کمتری دارد.
علت ویژه مثانه بیش فعال ممکن است ناشناخته باشد.
ریسک فاکتورها
همچنان که سن شما افزایش پیدا میکند، خطر ابتلای شما به مثانه بیش فعال نیز بیشتر می‌شود. شما همچنین در معرض خطر بیشتر برای بیماری‌ها و اختلالاتی و مانند بزرگ شدن پروستات و دیابت قرار می‌گیرید که اینها نیز می‌توانند در عملکرد مثانه اختلال ایجاد کنند.
بسیاری از افرادی که دچار کاهش شناختی هستند؛ به عنوان مثال کسانی که دچار سکته مغزی شده‌اند یا آلزایمر دارند، مثانه بیش فعال دارند. بی اختیاری که درنتیجه شرایطی از این دست حاصل می‌شود، میتواند با کنترل مصرف مایعات، تخلیه به موقع و سریع، پوشاک جاذب و کنترل عملکرد روده کنترل شود.
برخی از افرادی که مثانه بیش فعال دارند، مشکل کنترل روده نیز دارند. در صورت بروز این مشکل به پزشک خود بگویید.
عوارض مثانه بیش فعال
هرنوع بی‌اختیاری میتواند بر کیفیت کلی زندگی شما تاثیر بگذارد. اگر علائم مثانه بیش فعال شما اختلال در زندگی شما ایجاد می‌کندف ممکن است شما هم دچار این موارد شوید:
- پریشانی عاطفی یا افسردگی
- اظطراب
- اختلالات خواب و چرخه خواب قطع شده
- مسائل مربوط به رابطه جنسی
در برخی موارد درمان این عوارض همراه ممکن است به عوارض ادراری شما کمک کند.
در زنانی که مثانه بیش فعال دارند، ممکن است اختلالی به نام بی اختیاری مختلط، در صورت بروز فوریت و بی اختیاری استرسی ایجاد شود. بی اختیاری استرسی از دست رفتن غیرعمدی ادرار به دنبال حرکت بدنی یا فعالیت هایی است که به مثانه شما فشار می‌آورند مانند عطسه، سرفه، خندیدن یا ورزش. درمان بی اخنیاری استرسی به احتمال زیاد نمی‌تواند علائم مثانه بیش فعال را بهبود بخشد. به طور مشابه، درمان مثانه بیش فعال به احتمال زیاد علائم بی اختیاری استرس را بهبود نمی‌بخشد.
برخی از افراد ممکن است ترکیبی از مشکلات ذخیره ادرار و یا تخلیه ادرار داشته باشندو مثانه ممکن است فوریت و یا حتی بی اختیاری ادراری ایجاد کندف اما به خوبی تخلیه نمی‌شود. یک متخصص میتواند در تشخیص این موارد ترکیب شده به شما کمک کند.
جلوگیری
رعایت این موارد در سبک زندگی ممکن است خطر ابتلا به مثانه بیش فعال را کاهش دهد:
- وزن متعادل و سالمی داشته باشید.
- ورزش و فعالیت‌های منظم و روزانه داشته باشید.
- مصرف کافئین و الکل را محدود کنید.
- سیگار کشیدن را متوقف کنید.
- شرایط مزمن مانند دیابت را که ممکن است در نتیجه مثانه بیش فعال به وجود آمده باشند را کنترل کنید.
- محل عضلات کف لگن خود را بدانید و با انجام تمرینات KEGEL آنها را تقویت کنید –عضلات را منقبض کنید، انقباض را به مدت دو ثانیه نگه دارید و سپس به مدت سه ثانیه شل کنید. در ادامه تمرین، انقابض به مدت ۵ ثانیه و سپس ۱۰ ثانیه را نیز تمرین کنید. هر روز سه ست ۱۰ ثانیه‌ای را تمرین کنید.
تشخیص
اگر شما تکرر ادرار داشته باشید، پزشک شما را برای اطمینان از وجود خون یا عفونت در ادرار بررسی خواهد کرد. و همچنین ممکن است برای اطمینان از جهت تخلیه کامل مثانه نیز شما را مورد معاینه و بررسی قرار دهد.
پزشک شما سرنخ‌هایی را جستجو میکند که این سرنخها می‌توانند عوامل موثر در ایجاد مثانه بیش فعال باشند. قرار ملاقات شما احتمالا شامل موارد زیر است:
- تاریخچه پزشکی
- معاینه بدنی که ممکن است شامل معاینه رکتوم و معاینه لگن در زنان باشد.
- نمونه ادرار برای بررسی وجود عفونت، خون یا سایر ناهنجاری‌ها
- معاینه عصبی متمرکز که ممکن است مشکلات حسی یا رفلکس‌های غیرطبیعی را شناسایی کند.
تست‌های عملکرد مثانه
پزشک شما ممکن است آزمایشاتی برای بررسی عملکرد مثانه شما، پتانسیل خالی ماندن آن و ظرفیت کلی اش انجام دهد. ایثن آزمایشات معمولا نیاز به مراجعه حضوری به متخصص دارند و ممکن است برای تشخیص یا شروع درمان لازم نباشند. آزمایشات ادرودینامیک شامل موارد زیر است:
اندازه گیری ادرار باقی مانده در مثانه. این آزمایش در صورت نگرانی در مورد توانایی شما در خالی کردن مثانه موقع ادرار کردن اهمیت دارد. ادرار باقی مانده در مثانه ( ادرار باقی مانده پس از خالی کردن مثانه) ممکن است باعث بروز علائم مثانه بیش فعال شود.
برای اندازه گیری میزان ادرار باقی ماندده پس از ادرار کردن و خالی کردن مثانه، پزشک ممکن است از شما سونوگرافی مثانه درخواست کند. اسکن سونوگرافی امواج صوتی را به تصویری تبدیل میکند و نشان می‌دهد که بعد از ادرار کردن چه مقدار ادرار در مثانه شما باقی می ماند. در بعضی موارد یک لوله نازک (کاتتر) از مجرای ادراری عبور و وارد مثانه می‌شود تا ادرار باقی مانده را تخلیه کند و با این عمل می‌توان میزان ادرار باقی مانده را محاسبه کرد.
اندازه گیری میزان جریان ادرار. برای اندازه گیری حجم و سرعت خروج ادرار ممکن است از شما خواسته شود که به دستگاه uroflowmeter ادرار کنید. یک uroflometer ادرار را ضبط و نگهداری میکند. و داده ها را به یک نمودار برحسب تغییر در سرعت جریان ترجمه میکند.
آزمایش فشار مثانه. سیستومتری آزمایشی است که با پر شدن مثانه شما فشار را در مثانه و اطراف آن اندازه گیری میکند. در طی این آزمایش پزشک شما از یک لوله نازک (کاتتر) استفاده میکند تا مثانه شما را به آرامی با یک مایع گرم پر کند. سوند دیگری که دارای سنسور اندازه گیری فشار است در رکتوم یا برای خانم‌ها در واژن قرار داده می‌شود. این سنسور می‌گوید که مثلا مثانه شما برای خالی کردن کامل، چه مقدار فشار دارد.
این روش میتواند نشان دهد که آیا شما دارای انقباضات عضلانی غیرارادی هستید یا مثانه سفتی دارید که قادر به ذخیره ادرار با فشار کم نیست.
پزشک شما نتایج این آزمایشات را با شما بررسی خواهد کرد تا یک استراتژی درمانی موثر پیدا کند.
درمان
ترکیبی از چندین راهکار درمانی ممکن است بهترین روش برای از بین بردن علائم مثانه بیش فعال باشد.
رفتارهای درمانی
مداخلات رفتاری اولین انتخاب برای کمک به کنترل عملکرد مثانه بیش فعال استو آنها اغلب موثر هستند و هیچ عارضه جانبی ندارند. مداخلات رفتاری ممکن است شامل موارد زیر باشند:
تمرینات عضلات کف لگن. تمرینات KEGEL عضلات کف لگن و اسفنکتر ادراری را تقویت می‌کنند. این عضلات تقویت شده می‌توانند به شما در جلوگیری از انقابضات غیر ارادی مثانه کمک کنند.
پزشک یا یک فیزیوتراپیست میتواند این تمرینات KEGEL را به شما آموزش بدهد. مانند سایر تمرینات، میزان اثرگذاری تمرینات KEGEL نیز به میزان انجام منظم و مرتب شما بستگی دارد.
بیوفیدبک. در طول بیوفیدبک شما به سنسورهای برقی متصل هستید که به شما کمک می‌کنند تا اطلاعات بدن خود را اندازه گیری و دریافت کنید. سنسورهای بیوفیدبک به شما می‌آموزند که چگونه تغییرات کوچک را در بدن خود ایجاد کنید. مانند تقویت عضلات کف لگن، به صورتی که وقتی اظطرابی دارید می‌توانید آن ها را سرکوب کنید.
وزن متناسب. اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن ممکن است علائم را کاهش دهد. کاهش وزن ممکن است در صورت بروز بی اختیاری ادراری در استرس نیز کمک کند.
توالت رفتن‌های برنامه ریزی شده. تنظیم یک برنامه زمانی برای توالت –به عنوان مثال هر دو تا ۴ ساعت یکبار- شما را مجبور میکند تا هر روز به طور یکسان در هر نوبت ادرار کنید و نه اینکه منتظر زمان احساس نیاز به ادرار کردن، بمانید.
کاتتر گذاری متناوب. اگر نمی‌توانید مثانه خود را به خوبی خالی کنید، سوند گذاری منظم به شما کمک خواهد کرد تا آنچه را که به تنهایی و با کمک مثانه خود نمی‌توانید خالی کنید، را با این سوند خالی کنید.
پدهای جاذب. پوشیدن پدهای جاذب یا لباس زیر میتواند از شما محافظت کند و از رخ دادن حوادث شرم آور جلوگیری کند. به این صورت که شما مجبور نخواهید بود فعالیت‌های خود را محدود کنید. این لباس های جاذب در سایزهای متفاوت و قدرت جذب متفاوت وجود دارند.
آموزش مثانه. آموزش مثانه شامل آموزش خود برای به تاخیر انداختن ادرار، هنگام نیاز به دفع ادرار است. شما این کار را با تاخیرهای کوچک مثلا ۳۰ دقیقه ای شروع می‌کنید و تا ۴ ساعت اینها ادامه می‌دهید. این تمرین برای مثانه فقط در صورتی امکان پذیر است که عضلات کف لگن خود را بتوانید به درستی منقبض کنید.
دارو درمانی
بعد از یائسگی، استروژن درمانی واژینال میتواند به تقویت عضلات و بافت‌های موجود در واژن و مجرای ادراری کمک کند. استروژن واژن به صورت کرم، شیاف، قرص یا حلقه وجود دارد. و می۳تواند علائم مثانه بیش فعال را بهبود بخشد.
داروهایی که مثانه را شل می‌کنند، می‌توانند برا تسکین علائم مثانه بیش فعال و کاهش بی اختیاری ادراری کمک کننده باشند. این داروها عبارت اند از:
- Tolterodine (Detrol)
- Oxybutynin که میتواند به عنوان قرص (Ditropan XL) استفاده شود. یا به عنوان کرم پوستی (Oxytrol) یا ژل (Gelnique) استفاده شود.
- Trospium
- (Solifenacin (Vesicare
- (Darifenacin (Enablex
- (Fesoterodine (Toviaz
- (Mirabegron (Myrbetriq
عوارض جانبی عمده این داروها شامل خشکی دهان و خشکی چشم است. اما نوشیدن آب برای رفع تشنگی میتواند علائم مثانه بیش فعال را تشدید کند. یبوست – یکی دیگر از عوارض جانبی احتمالی- میتواند علائم مثانه شما را بدتر کند. فرم‌های منتشر دیگر این دارو مثل نوع پوستی و ژلی ممکن است عوارض جانبی کمتری داشته باشد.
پزشک شما ممکن است توصیه کند که برای رفع مشکل خشکی دهان از مقادیر کمی آب یا آبنبات‌های بدون قند یا آدامس بدون قند استفاده کنید. و وهمچنین می‌توانید از قطره های چشمی برای مرطوب کردن چشم خود استفاده کنید. محصولات بدون نسخه مانند بیوتن می‌توانند برای خشکی طولانی مدت دهان مفید باشند. برای جلوگیری از یبوست، پزشک شما ممکن است رژیم غنی از فیبر یا استفاده از نرم‌کننده‌های مدفوع را توصیه کند.
تزریق مثانه
OnabotulinumtoxinA (ON-ah-boch-yoo-lih-num-tox-in-A) که به آن Botox نیز گفته می‌شود؛ پروتئینی است از باکتری‌هایی که باعث بوتولیسم می‌شوند. این پروتئین در دوزهای کم مستقیما به مثانه تزریق می‌شود، عضلات را شل میکند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که ممکن است برای بی‌اختیاری شدید مفید باشد. اثرات موقت به طور کلی ۶ ماه یا بیشتر طول می‌کشد، اما تزریق مکرر ضروری است.
عوارض جانبی این تزریقات شامل عفونت ادراری و احتباس ادرار است. اگر در حال درمان با بوتاکس هستید، باید در صورت بروز احتباس ادراری خود را از ادامه کار منع کنید.
تحریکات عصبی
تنظیم ایمپالس‌های عصبی به مثانه میتواند علائم مثانه بیش فعال را بهبود بخشد.
در یک روش از یک سیم نازک که در محل عصب ساکرال (که سیگنال‌هایی را به مثانه شما منتقل میکند) قرار می‌دهند.
این روش با حداقل تهاجم اغلب با کاشت موقت یک سیم در قسمت تحتانی کمر شما انجام می‌شود. بعضی اوقات ممکن است این روش به عنوان یک روش پیشرفته انجام گیرد که در آن الکترود دائمی کاشته شده و آزمایش طولانی‌تر انجام می‌شود. سپس پزشک شما از یک وسیله دستی که با سیم ارتباط دارد، استفاده میکند تا تکانه‌های الکتریکی را به مثانه شما منتقل کند ( مثل همان کاری که یک دستگاه ضربان ساز برای قلب انجام می‌دهد. اگر این کار به بهبود علائم شما کمک کند، یکمولد پالسی دائمی و باطری برای جراحی تنظیم می‌شود تا به تنظیم ریتم عصبی کمک کند.
تحریک عصب تیبیال جلدی (PTNS)
در این روش با استفاده از یک سوزن نازک پوست پا را در نزدیکی مچ پا تحریک می‌کنند تا از طریق اعصابی که در ساق پا وجود دارند (عصب تیبیال)، اعصاب ستون فقرات را در جایی که با اعصاب کنترل کننده مثانه ارتباط برقرار میکند، تحریک کنند.
درمان PTNS یک بار در هفته و به مدت ۱۲ هفته انجام می‌شود تا به بهبود علائم مثانه بیش فعال کمک کند. به احتمال زیاد شما هر سه تا چهار هفته به درمان‌های نگهداری نیاز دارید تا علائم کنترل شود.
جراحی
جراحی روش درمانی برای مبتلایان به مثانه بیش فعالی است که علائم شدیدی دارند و به سایر روش‌های درمانی پاسخ نمی‌دهند، اختصاص یافته است. هدف این کار بهبود توانایی مثانه در ذخیره ادرار و کاهش فشار در مثانه است. با این حال این روش‌ها به تسکین درد مثانه کمک نمی‌کنند. این روش‌ها عبارت اند از:
حراحی برای افزایش ظرفیت مثانه. در این روش از قسمت‌هایی از روده شما برای جایگزینی بخشی از مثانه استفاده می‌شود. این عمل جراحی فقط در موارد بی اختیاری استرسی شدید که به اقدامات درمانی محافظه کارانه تر پاسخ نمی‌دهد، انجام می‌شود. اگر این عمل جراحی را انجام بدهید؛ ممکن است برای بقیه ی عمر خود مجبور باشید تا از سوند متناوب برای خالی کردن مثانه خود استفاده کنید.
برداشتن مثانه
این روش به عنوان آخرین راه حل مورد استفاده قرار می‌گیرد. و شامل درآوردن مثانه و قرار دادن مثانه جایگزین و یا بازکردن پوست برای وصل کردن کیسه روی پوست برای جمع آوری ادرار است.
