عفونت مثانه یا سیستیت چیست و علائم و درمان آن چگونه است؟

به عفونت مثانه در اصطلاح پزشکی، سیستیت می‌گویند. بیشتر مواقع این التهاب ریشه درعفونت باکتریایی دارد، و عفونت مجاری ادراری (UTI) نامیده می‌شود. عفونت مثانه می‌تواند دردناک و آزاردهنده باشد و اگر عفونت آن به کلیه‌ها سرایت کند؛ تبدیل به یک مشکل اساسی می‌شود.

در موارد کمی، عفونت مثانه ممکن است ناشی از واکنش به بعضی داروهای خاص، رادیوتراپی  یا  عوامل محرک بالقوه  مانند اسپری‌های بهداشتی مخصوص بانوان یا ژل‌های اسپرم کش و یا همچنین استفاده طولانی مدت از سوند باشد. همچنین سیستیت می‌تواند عوارض جانبی بیماری‌های دیگر هم باشد.

درمان رایج برای عفونت مثانه باکتریایی، آنتی بیوتیک است. درمان‌های دیگر این عفونت بستگی به عامل اصلی ایجاد کننده آن دارد.

علائم عفونت مثانه

علائم عفونت مثانه غالبا شامل موارد زیر است:

• یک احساس فشار مداوم و قوی برای ادرار کردن
• احساس سوزش هنگام دفع ادرار
• دفع ادرار به صورت مکرر اما در مقادیر کم
• وجود خون در ادرار (هماچوریا)
• دفع ادرار تیره یا ابری با بوی تند
• احساس ناراحتی در لگن
• احساس فشار در قسمت پایین شکم
• تب با درجه پایین

علائم عفونت مثانه در کودکان

علائم عفونت مثانه در کودکان شامل احساس نیاز فوری به دفع ادرار، احساس سوزش هنگام ادرار، ادرار تیره با بوی تند، تب با درجه پایین و احساس فشار و درد در قسمت پایینی شکم است.

 اگر کودک شما به تازگی و اخیرا به صورت تصادفی در طول روز جای خود یا لباس خود را خیس می‌کند، احتمالا به عفونت مجاری ادراری مبتلا شده است. اما به نظر نمی‌رسد خیس کردن جا در طول شب ارتباطی با عفونت مجار ادراری داشته باشد.

در کودکان کم سن و شیرخواران تشخیص عفونت مثانه دشوار است. چون علائم خاصی ندارد و گاها تب تنها علامت است.

ورم مثانه در بارداری

ادرار به صور نرمال استریل و عاری از باکتری است. اما در طی بارداری مجاری ادراری شما منبسط شده و احتمال تکثیر باکتری در آنجا افزایش می‌یابد. این عمل شما را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به UTI  و عفونت مثانه در طی بارداری قرار می‌دهد.

علائم سیستیت در دوران بارداری

• درد
• سوزش
• نیاز مکرر و فوری برای ادرار اما دفع مقادیر خیلی کم ادرار.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر علائمی مشابه علائم عفونت کلیه دارید، به پزشک مراجعه کنید. این علائم شامل:

• درد پشت یا پهلو
• تب ولرز
• تهوع و استفراغ

اگر دچار ادرار مکررو دردناکی  شدید که برای چند ساعت یا بیشتر طول کشید. و یا متوجه وجود خون در ادرار خود شدید، حتما با پزشک خود تماس بگیرید. اگر در گذشته دچار  UTI شده بودید و علائم الان شما مشابه همان وضعیت قبلی یا حتی بدتر است، حتما به پزشک مراجعه کنید.

همچنین اگر بعد از مصرف کامل یک دوره درمان آنتی بیوتیکی، علائم شما بهتر نشد؛ دوباره به پزشک مراجعه کنید. چون احتمالا نیاز به درمان دیگری دارید. اگر فرزند شما جدیدا خود را در طی روز خیس می‌کند، با یک متخصص اطفال تماس بگیرید.

علل عفونت مثانه

دستگاه ادراری شما شامل کلیه‌ها، میزنای‌ها، مثانه و پیش‌آبراه است. همه این اعضا نقشی در دفع مواد اضافی و مضر از بدن دارند. کلیه‌های شما_ یک جفت اندام لوبیایی شکل که در دو طرف پشت قسمت بالایی شکم واقع شده‌اند_ مواد مضر را از خون شما فیلتره کرده و غلظت بسیاری از مواد موجود در خون را تنظیم می‌کند. لوله‌هایی که  میزنای نامیده می‌شوند، ادرار را از کلیه به مثانه می‌برند. ادرار در مثانه تجمع می‌یابد و سپس از طریق پیش‌آبراه از بدن خارج می‌شود.

عفونت مثانه باکتریایی

عفونت مجاری ادراری غالبا زمانی ایجاد می‌شود؛ که باکتری‌های خارج بدن از طریق پیش‌آبراه وارد دستگاه ادراری شده و شروع به تکثیر نمایند. بیشتر انواع عفونت مثانه توسط نوع خاصی از باکتری اشریشیا کلای ایجاد می‌شود.

عفونت باکتریایی مثانه در زنان می‌تواند در نتیجه مقاربت جنسی ایجاد شود. اما حتی زنان و دختران غیرفعال از نظر جنسی نیز مستعد ابتلا به عفونت دستگاه ادراری هستند. چون دستگاه تناسلی زنان دارای باکتری‌هایی است که می‌تواند سبب ایجاد عفونت مثانه شود.

عفونت مثانه غیرباکتریایی

اگرچه شایع ترین علت عفونت مثانه، باکتری‎ها هستند؛ اما تعدادی ازعوامل غیرباکتریایی نیز می‌توانند سبب التهاب مثانه شوند. مانند:

• سیستیت بینابینی. علت این التهاب مثانه‌ای مزمن، که با نام سندرم مثانه دردناک نیز نامیده می‌شود، نامشخص است. بیشتر در زنان تشخیص داده می‌شود. تشخیص و درمان این بیماری مشکل است.
• سیستیت ناشی از دارو. محصولات حاصل از تجزیه بعضی داروها در بدن، خصوصا داروهایی که برای شیمی‌درمانی استفاده می‌شود، مانند سیکلوفسفامید و ایفوسفامید می توانند باعث ایجاد عفونت مثانه هنگام خروج از بدن شوند.
• سیستیت تابشی. پرتودرمانی لگن می‌تواند سبب ایجاد تغییرات در بافت مثانه و ایجاد التهاب شود.
• سیستیت ناشی از وجود شی خارجی در مثانه. استفاده طولانی مدت از سوند می‌تواند باعث ایجاد عفونت باکتریایی و آسیب به بافت مثانه شود. که هردو این‌ها ممکن است باعث ایجاد التهاب مثانه شود.
• سیستیت شیمیایی. بعضی از افراد ممکن است نسبت به مواد شیمیایی خاصی که در محصولاتی مانند ژل‌های اسپرم کش، اسپری‌های بهداشتی زنانه و حمام حباب وجود دارد، حساسیت داشته باشند. و یک دوره واکنش آلرژیک در مثانه آن‌ها ایجاد شده و باعث التهاب مثانه شود.
• سیستیت همراه با سایر عارضه‌ها. گاها سیستیت در نتیجه عوارض بیماری‌هایی مانند دیابت، سنگ کلیه، بزرگ شدگی پروستات و آسیب‌های نخاعی ایجاد می‌شود.

ریسک فاکتورها

بعضی افراد نسبت به دیگران بیشتر مستعد ابتلا به عفونت مثانه یا ابتلای مجدد به عفونت دستگاه ادراری هستند. یکی از این گروه‌ها، زنان هستند. یکی از علل کلیدی، آناتومی بدن زنان است. زنان پیش‌آبراه کوتاهتری دارند که باعث می‌شود مسیر رسیدن باکتری‌ها به مثانه کوتاهتر شود.

زنانی که در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عفونت مثانه هستند شامل:

• زنانی که از نظر جنسی فعال هستند. مقاربت جنسی می‌تواند سبب هدایت باکتری‌ها به سمت مجاری ادراری شود.
• زنانی که از انواع خاصی از داروهای کنترل حاملگی استفاده می‌کنند. زنانی که از دیافراگم استفاده می‌کنند، در خطر بالایی برای ابتلا به UTI هستند. دیافراگم‌هایی که حاوی مواد اسپرم کش هستند، خطر ابتلا را بیشتر می‌کنند.
• زنانی که باردارند. تغییرات هورمونی در طی بارداری، فرد را برای ابتلا به عفونت مثانه مستعد می‌کند.
• زنانی که یائسه شده‌اند. تغییرات سطح هورمونی در زنان یائسه غالبا با عفونت  دستگاه ادراری همراه است.

ریسک فاکتورهای مشترک در بین زنان و مردان شامل:

• تداخل در جریان ادرار. این حالت در شرایطی مانند سنگ مثانه یا در مردان به علت بزرگ شدگی پروستات رخ می‌دهد.
• تغییرات در سیستم ایمنی بدن. این حالت در شرایط‌های مهم مانند بیماری دیابت، عفونت با ویروس اچ آی وی و درمان استفاده شده برای سرطان رخ دهد. سیستم ایمنی ضعیف شده احتمال ابتلا به عفونت‌های باکتریایی  و در مواردی عفونت ویروسی مثانه را افزایش می‌دهد.
• استفاده طولانی مدت از سوند مثانه. این لوله‌ها در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن و سالمندان استفاده می‌شود. استفاده طولانی مدت می‌تواند سبب افزایش آسیب پذیری در برابر عفونت‌های باکتریایی و همچنین آسیب بافت مثانه شود.

در مردان بدون هیچ بیماری یا وضعیت مستعد کننده، عفونت مثانه نادر است.

عوارض

• عفونت کلیه. اگر عفونت مثانه بدون درمان رها شود، منجر به عفونت کلیه موسوم به پیلونفریت می‌شود. عفونت کلیه ممکن است به صورت دائمی به کلیه‌های شما آسیب بزند. کودکان کم سن‌تر و افراد بالغ سن بالا بیشتر در معرض خطر آسیب کلیوی ناش ازعفونت مثانه هستند. چون علائم این افراد یا نادیده گرفته می‌شود یا با بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته می‌شود.
• خون در ادرار. در ادرار افراد مبتلا به به سیستیت ممکن است سلول‌های خونی دیده شود. که فقط با میکروسکوپ تشخیص داده می‌شود(هماچوریای میکروسکوپی). و با معمولا درمان مناسب خوب می‌شود. اگر بعد از دوره درمان باز هم خون در ادرار شما دیده شود، برای تشخیص علت اصلی به یک متخصص ارجاع داده‌خواهید شد.

     خونی که داخل ادرار با چشم غیر مسلح دیده شود(هماچوریای ناخالص) معمولا نسبت به سیستیت معمول  و باکتریایی به صورت نادر اتفاق میفتد. اما این علامت با شیمی درمانی و سیستیت ناشی از پرتو درمانی شایع است.

پیشگیری

آب زغال اخته یا قرص حاوی پرونتوسیانیدین، اغلب برای کاهش خطر ابتلای مجدد به عفونت مثانه برای بعضی خانم‌ها توصیه می‌شود. اگرچه  مطالعات اخیر حاکی از ان است که این مواد کمتر از آنچه قبلا تصور میشد مفیدهستند. برخی مطالعات کوچکتر فواید کمی را ثابت کرده‌اند اما مطالعات گسترده‌تر هیچ مورد مفیدی در باره این وضع را پیدا نکردند.

اگر از داروی رقیق‌کننده خون وارفارین (کومادین) استفاده می‌کنید، از مصرف آب زغال اخته بعنوان درمان خانگی بپرهیزید. واکنش‌های احتمالی بین داروی وارفارین و آب زغال اخته می‌تواند منجر به خون ریزی شود.

اگرچه توصیه‌های خود مراقبتی زیر به صورت عمیق مطالعه نشده، اما گاها پزشکان برای عفونت‌های مکرر مثانه موارد زیررا توصیه می‌کنند:

• مقدار زیادی مایعات خصوصا آب بنوشید. مقدار زیادی مایعات _خصوصا اگر درحال شیمی درمانی یا رادیوتراپی هستید_ در روزهای درمان بنوشید.
• مرتبا ادرار کنید. اگر احساس نیاز به دفع ادرار دارید، آن را به تعویق نیندازید.
• بعد از دفع مدفوع کاملا خود را بشویید و تمیز کنید. این کار مانع از انتشار باکتری‌های موجود در ناحیه مقعد به واژن و مجرای ادراری می‌شود.
• به جای استفاده از وان، از دوش استفاده کنید. اگر احساس می‌کنید مستعد ابتلا به عفونت هستید، به جای وان از دوش حمام استفاده کنید تا از بروز عفونت جلوگیری کنید.
• به آرامی پوست اطراف واژن و مقعد را بشویید. این کاررا هروز انجام دهید. و از صابون‌های سفت یا شستن بیش از حد خودداری کنید. چون این کار باعث تحریک پوست لطیف اطراف این نواحی می‌شود.
• بعد از نزدیکی، مثانه خود را در اسرع وقت خالی کنید. یک لیوان کامل آب بنوشید تا به بیرون راندن باکتری‌ها کمک کند.
• از مصرف اسپری خوشبو کننده و محصولات زنانه در ناحیه تناسلی خودداری کنید. این مواد مجرای ادرار و مثانه را تحریک می‌کنند.
• لباس زیر نخی و مناسب بپوشید و مرتبا آن را تعویض کنید.

تشخیص عفونت مثانه

اگر شما علائم عفونت مثانه را دارید، به سرعت با پزشک خود صحبت کنید. علاوه بر بحث درباره علائم و نشانه ها و پیشینه پزشکی شما، پزشک تست‌های زیر را نیز تجویز خواهد کرد:

• آنالیز ادرار.  در مورد عفونت مشکوک مثانه، پزشک نمونه برداری از ادرار را تجویز خواهد کرد تا هرگونه باکتری، خون و چرک در ادرار تشخیص داده شود. در این صورت کشت باکتریایی ادرار انجام می‌گیرد.
• سیستوسکوپی. در این آزمایش، پزشک وسیله‌ای به نام سیستوسکوپ _ لوله باریکی که دارای چراغ قوه و دوربین است_ را از طریق پیش‌آبراه وارد مثانه می‌کند. تا دستگاه ادراری را برای وجود هرنوع اختلالی بررسی کند.

پزشک با استفاده از سیستوسکوپ قسمت کوچکی از بافت مثانه را برای تست‌های آزمایشگاهی برمیدارد(بیوپسی). البته اگر برای اولین بار است که به این بیماری دچار شده اید، انجام این کار برای شما لازم نیست.

• تصویربرداری. تست تصویربرداری معمولا لازم نیست. اما در برخی موارد_ خصوصا زمانی که هیچ شواهدی از عفونت نیست_ تصویربرداری می‌تواند مفید باشد. برای مثال، یک X_ray یا سونوگرافی می‌تواند در تشخیص احتمالی علت التهاب مثانه مانند تومور یا ناهنجاری ساختاری کمک کننده باشد.

درمان

درمان عفونت مثانه باکتریایی، آنتی بیوتیک است اما درمان سیستیت غیر باکتریایی به علت اصلی بوجود آورنده‌ی آن بستگی دارد.

درمان عفونت مثانه باکتریایی

آنتی بیوتیک‌ها اولین خط درمانی التهاب مثانه باکتریایی هستند. اینکه کدام دارو و به چه مدت استفاده شود، به وضعیت سلامتی شما  و میزان باکتری موجود در ادرار بستگی دارد.

• عفونت بار اول. علائم اغلب در طول یک روز یا با استفاده ار درمان آنتی بیوتیکی بهبود پیدا می‌کند. اگرچه، بسته به شدت عفونت، احتمالا نیاز باشد به مدت سه روز یا یک هفته داروهارا مصرف بکنید.

مهم نیست که طول مدت درمان چقدر باشد، تمام داروهای تجویز شده توسط دکتر را مصرف کنید تا اطمینان حاصل شود که عفونت به طور کامل از بین رفته است.

• عفونت مکرر. اگر عفونت دستگاه ادراری به صورت مکرر دارید، پزشک مصرف طولانی مدت آنتی بیوتیک را تجویز یا شمارا به پزشک متخصص اورولوژیست یا نفرولوژیست ارجاع خواهد داد. تا ببیند ایا علت عفونت‌ها، یک ناهنجاری اورولوژیک است یا خیر. برای بعضی از زنان، مصرف یک دوز آنتی بیوتیک بعد از مقاربت جنسی ممکن است مفید باشد.
• عفونت بیمارستانی. عفونت مثانه بیمارستانی ممکن است یک چالش جدی برای درمان باشد چون باکتری‌های موجود در بیمارستان نسبت به آنتی بیوتیک‌های رایج برای درمان سیستیت عادی مقاوم هستند. به همین علت انواع مختلف انتی بیوتیک و روش‌ها درمانی مختلف ممکن است نیاز باشد.

زنان یائسه در معرض ابتلا به سیستیت هستند.ممکن است پزشک کرم واژینال استروژن را بعنوان بخشی از درمان توصیه کند. البته اگر این کرم مشکل دیگری برای شما بوجود نیاورد.

درمان سیستیت بینابینی

علت ایجاد این نوع عفونت مثانه نامشخص است. بنابراین یک درمان واحد و مشخصی برای خلاصی از از آن وجود ندارد. روش‌های درمانی مورد استفاده برای سهولت تحمل علائم شامل موارد زیر است:

• داروهایی که به صورت خوراکی  استفاده می‌شوند یا به صورت مستقیم وارد مثانه می‌شوند.
• روش‌هایی که مثانه شمارا برای بهبود علائم دستکاری میکند. مانند کشش مثانه با اب یا گاز(تحریک مثانه) و جراحی
• تحریک اعصاب. که از پالسهای الکتریکی خفیف برای تسکین درد لگن استفاده می‌شود و در بعضی موارد دفعات ادرار را کاهش می‌دهد.

درمان انواع دیگر سیستیت های غیرعفونی

اگر شما نسبت به بعضی محصولات مانند حمام حباب و اسپرم‌کش‌ها حساسیت دارید، پرهیز از استفاده از این مواد ممکن است به تخفیف علائم و جلوگیری از مراحل بعدی سیستیت کمک کند.

درمان سیستیت که ممکن است از عوارض شیمی درمانی یا پرتو درمانی باشد، بر کاهش درد با استفاده از داروها و شستشوی مثانه برای بیرون راندن محرک‌ها از مثانه تمرکز دارد.

سبک زندگی و درمان‌های خانگی

عفونت مثانه با درد همراه است اما میتوان با انجام بعضی کارها ناراحتی را کاهش داد:

• استفاده از پد گرمایشی. قرار دادن پد گرمایش بروی قسمت تحتانی شکم می‌تواند احساس درد یا فشار روی مثانه را به حداقل برساند.
• آب بدن خود را حفظ کنید. مقدار زیادی مایعات و آب بنوشید تا بدن خود را هیدراته نگه دارید. از الکل، قهوه، نوشیدنی‌های حاوی کافئین و آب مرکبات همانند غذاهای فلفلی تا زمانی که عفونتتان بهبود یابد، استفاده نکنید. این موارد می‌تواند مثانه را تحریک کرده و نیاز مکرر یا فوری به ادرار را تشدید کند.
• حمام سیتز بگیرید. به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه در وان یا تشت آب گرم بنشینید تا درد یا ناراحتی شما کمتر شود.

برای عفونت مکرر مثانه، با پزشک خود مرتب همکاری کنید تا راهکاری برای کاهش عود مکرر عفونت مثانه تهیه کنید.

 درمان گیاهی سیستیت

اگر دچار عفونت مثانه شدید، هرچه سریعتر اقدام به درمان بکنید، همان قدر شدت بیماری و طول زمان بیماری کمتر می‌شود.  حتی اگر یک سوزش کوچک احساس کردید، مقدار زیادی آب بنوشید تا اگر مشکلی هم هست قبل از بدتر شدن بهبود یابد. بهتر است از روش‌های درمانی گیاهی به دلیل سهولت استفاده و کارای آن‌ها باخبر باشید.

1. سرکه سیب: این ماده سبب می‌شود PH مثانه کاهش یابد و برای رشد میکروارگانیسم‌ها مناسب نباشد. یک قاشق سوپ خوری از سرکه سیب را به نیم لیتر آب گرم اضافه کرده و روزی دوبار بنوشید.
2. جوش شیرین: عملکردی مشابه سرکه سیب دارد. یک قاشق چایخوری ز آن را  داخل نیم لیتر آب گرم حل کرده و روزی دوبار بنوشید.
3. چای برگ جعفری: این ماده یک ضد التهاب خوب بوده و درد را به سرعت تسکین می‌بخشد. دو قاشق چایخوری برگ تازه جعفری را داخل یک لیوان آب جوش بریزید و بگذارید ۵ دقیقه دم بکشد سپس مصرف کنید.
4. کنسانتره آب زغال اخته: هرکسی باید این ماده را در خانه داشته باشد. زیرا عمر مفید زیادی دارد و در عفونت ها می‌توان از آن استفاده کرد. این ماده دارای D_مانوز است که اجازه اتصال باکتری به دیواره مثانه را نمی‌دهد. و این، امکان دفع باکتری از مثانه را بالا می‌برد.
5. چای آویشن: یک ماده ضد باکتری قوی است.  یک یا دو بوته تازه آن را داخل یک لیوان آبجوش بریزید و بگذارید ۵ دقیقه دم بکشد سپس بنوشید. سعی کنید روزانه ۳_۵ فنجان از آن بنوشید.

ملاقات با پزشک

اگر علائم مشکوکی دارید، با پزشک تماس بگیرید. بعد از ارزیابی اولیه ممکن است به یک پزشک متخصص اورولوژیست یا نفرولولوژیست ارجاع داده شوید.

برای آماده شدن برای ویزیت پزشک:

• بپرسید که آیا لازم است کار خاصی مانند جمع کردن ادرار انجام دهید.
• علائم خود را یادداشت کنید. حتی آنهایی که به نظرتان ربطی به عفونت مثانه ندارد.
• لیستی از همه داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی استفاده می‌کنید، تهیه کنید.
• درصورت امکان از یکی از اعضای خانواده یا یک دوست بخواهید شما را همراهی کند. گاهی یادآوری همه توصیه‌های پزک سخت است. و این فرد همراه میتواند نکته‌هایی از دستور پزشک را که فراموش کرده‌اید، به شما گوشزد کند.
• سوالاتی که می‌خواهید از پزشک بپرسید را یادداشت کنید.

سوالات  رایج درباره عفونت مثانه

• علت ایجاد علائم و نشانه‌ها من چیست؟
• آیا علت احتمالی دیگری وجود دارد؟
• آیا نیاز به آزمایش خاصی هست تا تشخیص من قطعی شود؟
• به نظر شما چه عواملی ممکن است عفونت من را شدیدتر کند؟
• چه روش درمانی را پیشنهاد می‌کنید؟
• اگر روش درمانی اول کارساز نباشد، توصیه بعدی شما چیست؟
• آیا من در معرض عوارض ناشی از این بیماری هستم؟
• چه کارهایی می‌توانم انجام دهم که خطر عود مکرر بیماری بوجود نیاید؟
• آیا لازم است به یک متخصص مراجعه کنم؟

انتظارات از پزشک

پزشک ممکن است  سوالات از شما بپرسد. مانند:

• چه زمانی برای اولین بار متوجه علائم خود شدید؟
• ایا در گذشته بخاطر عفونت مثانه یا کلیه تحت درمان قرار گرفته‌اید؟
• ناراحتی شما چقدر شدید است؟
• چند بار ادرار می‌کنید؟
• آیا با دفع ادرار علائم شما تسکین می‌یابد؟
• آیا درد خفیفی در پشت خود احساس می‌کنید؟
• آیا تب دارید؟
• آیا متوجه ترشحات واژنی یا خون در ادرار خود شده‌اید؟
• آیا از نظر جنسی فعال هستید؟
• آیا از وسایل پیشگیری از بارداری استفاده می‌کنید؟ چه نوعی؟
• آیا می‌توانید باردار شوید؟
• آیا برای هر شرایط پزشکی دیگر تحت درمان بوده‌اید؟
• آیا تاکنون از سوند استفاده کرده‌اید؟
• درحال حاضر از چه داروهایی از جمله داروهای بدون نسخه و با نسخه و ویتامین‌ها ومکمل‌ها استفاده می‌کنید؟