اختلال اسکیزوافکتیو نوعی اختلال روانی است که از نشانه‌های آن می‌توان به ترکیبی از علائم اسکیزوفرنی ، مانند توهم و خیال‌پردازی، و علائم اختلال خلق، مانند افسردگی و مانیا (شیدایی) اشاره کرد.
اختلال اسکیزوافکتیو را می‌توان در دو نوع مختلف مورد مطالعه قرار داد. در هر دو نوع این اختلال می‌توان علائمی از اسکیزوفرنی را مشاهده کرد:
- نوع دوقطبی ، که شامل دوره‌هایی از شیدایی و افسردگی ماژور می‌شود.
- نوع افسردگی ، که تنها شامل افسردگی ماژور می‌شود.
دوره‌ها و نمود علائم اختلال اسکیزوافکتیو در افراد مبتلا منحصر به فرد می‌باشد.
فرد مبتلا به این اختلال اگر تحت درمان قرار نگیرد ممکن است در روابط خود در محل کار، دانشگاه و حتی در جامعه دچار مشکل شود، تنها بماند و قادر به ادامه روابط شغلی و تحصیلی‌اش نباشد. این افراد نیاز به همکاری و حمایت مداوم و روزانه دارند.
در نتیجه، انجام پروسه درمانی برای مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی ضروری می‌باشد.
علائم اختلال اسکیزوافکتیو
علائم و نشانه‌های این اختلال روانی در هر یک از افراد مبتلا می‌تواند متفاوت باشد. افراد مبتلا به اختلال اسکیزوافکتیو ممکن است علائم روانپریشی مانند توهم و خیال پردازی، و علائم مربوط به اختلال خلق مانند ترکیبی از دوره‌های شیدایی و افسردگی (در نوع دوقطبی) و یا علائم نوع دوم (دوره‌های افسردگی) را تجربه کنند.
با اینکه دوره‌ها و علائم بیماری در افراد مختلف یکسان نیست، اما مشخصه بارز این اختلال روانی «وجود علائم شدید اختلالات خلقی» (افسردگی و شیدایی) و «بروز علائم روانی حداقل به مدت دو هفته در غیاب علائم خلقی ماژور» می‌باشد.
در حالت کلی نشانه‌ها و تظاهرات اختلال اسکیزوافکتیو صرف نظر از نوع آن (نوع دوقطبی یا افسردگی) عبارتند از:
- وهم و خیال ، باورهای غلط ، تفکرات نامنظم و خلاف واقعیت
- توهمات شنوایی یا دیداری، به معنی شنیدن صداها و دیدن چیزهای غیر واقعی
- داشتن مشکل در برقراری روابط و صحبت کردن، ناسازگاری با دیگران
- رفتارهای عجیب و غریب
- تجربه دوره‌هایی از افسردگی، مانند احساس پوچی و بی‌ارزشی
- دوره‌های مانیا (شیدایی) که با افزایش مفرط انرژی ، کاهش نیاز به خواب در فرد و بروز رفتارهای غیر معقول همراه است
- اختلال در عملکرد فرد در زمینه شغلی، تحصیلی و اجتماعی
- مشکلات سلامتی و بهداشتی ، مانند پاکیزگی و تظاهرات فیزیکی
مراجعه به پزشک
اگر مشکوک هستید که فردی از آشنایانتان ممکن است درگیر اختلال اسکیزوافکتیو باشند، در مورد نگرانیتان با او صحبت کنید. مطمئنا در صورتی که خود فرد مخالفت کند نمی‌توانید او را وادار کنید به پزشک مراجعه کند، اما در صورت تمایل فرد می‌توانید او را در مورد ملاقات با یک متخصص تشویق و راهنمایی کنید.
اگر فرد مبتلا در مورد تامین غذا، لباس و سرپناه ممکن است با مشکل مواجه شود، و یا اگر در مورد سلامتی او نگران هستید ، می‌توانید با ۱۱۵ و اورژانس تماس بگیرید و درخواست کمک کنید.
فکر کردن یا اقدام به خودکشی
رفتارهای مشکوک به خودکشی یا حرف زدن در مورد خودکشی نیز بین افراد مبتلا به اختلال اسکیزوافکتیو دیده می‌شود. اگر نگران هستید که یکی از دوستدارانتان که با اختلال اسکیزوافکتیو دست و پنجه نرم می‌کند اقدام به خودکشی کند، هرگز اجازه ندهید تنها بماند. همچنین می‌توانید فرد بیمار را در کمال سلامت و امنیت به نزدیک‌ترین بیمارستان یا اورژانس برسانید.
علت اختلال اسکیزوافکتیو
دلیل اصلی بیماری اسکیزوافکتیو هنوز ناشناخته‌است، اما گمان می‌رود ژنتیک نقش بسزایی در بروز علائم این بیماری داشته باشد.
عوامل خطر
با اینکه زمینه بروز بیماری هنوز معلوم نیست، عواملی وجود دارند که فرد را در ریسک بالاتری از ابتلا به اختلال اسکیزوافکتیو قرار می‌دهند:
- داشتن سابقه خانوادگی بیماری اسکیزوافکتیو، اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی
- حوادث استرس‌زایی که علائم را تشدید کنند
- مصرف داروهایی که روی عملکرد مغزی تاثیر دارند (در صورت داشتن اختلال روانی این داروها علائم و شرایط بیماری را شدیدتر می‌کنند.)
عوارض
در افراد مبتلا، ممکن است علاوه بر اختلال اسکیزوافکتیو، شاهد حضور مشکلات دیگری نیز باشیم:
- خودکشی، تلاش برای خوکشی یا فکر کردن در مورد آن
- انزوای اجتماعی
- داشتن درگیری و مشکلات با خانواده یا سایر افراد
- از دست دادن موقعیت‌های شغلی
- اختلال اضطراب
- مصرف الکل یا مواد مخدر
- مشکلات سلامتی و بهداشتی
- فقر و بی‌خانمانی
تشخیص
روش تشخیص اختلال اسکیزوافکتیو با حذف سایر عواملی که ممکن است شرایط مشابهی را بوجود آورد صورت می‌گیرد. پزشک باید مطمئن شود علت بروز علائم، سایر اختلالات روانی ، مصرف مواد مخدر یا مصرف داروهای خاص نباشد. همچنین مواردی که در تشخیص این اختلال مهم به نظر می‌رسند عبارتند از:
- تست فیزیکی: این آزمایش برای رد کردن سایر علل محتمل و شرایط مشابه با بیماری صورت می‌پذیرد
- انجام آزمایش و غربالگری: این روش علاوه بر حذف علل محتمل، به غربالگری و تشخیص مصرف الکل و مواد مخدر در فرد می‌پردازد. در این روش همچنین عکس‌برداری‌های مانند MRI و CT scan نیز بسیار کارآمد هستند.
- ارزیابی‌های روانپزشکی: پزشک یا روانپزشک با تکیه بر ظاهر بیمار و رفتارهای او، و نیز ارزیابی طرز تفکر، اخلاق، تخیلات و توهمات، وضعیت اعتیاد و میزان تمایل بیمار به خودکشی، چگونگی سلامت روانی وی را بررسی می‌کند. سخنان دوستان و اعضای خانواده فرد، و نیز تاریخچه خانوادگی او می‌توانند نقش بسزایی در روند تشخیص داشته باشند.
- شاخص‌های تشخیصی برای اختلال اسکیزوفرنی: همچنین یکی از راه‌های تشخیص، به کار بردن شاخص‌ها و راهنمای آماری ذکر شده در مورد اختلال اسکیزوافکتیو در DSM-5 منتشر شده توسط انجمن روانپزشکی آمریکا است.
درمان اسکیزوافکتیو
معمولا درمان مؤثر برای افراد مبتلا به اختلال اسکیزوافکتیو، انجام مجموعه‌ای از روش‌های دارودرمانی، روان‌درمانی و تقویت مهارت‌های زندگی می‌باشد. البته راه‌های درمانی با توجه به شدت و نوع اختلال فرد (نوع دوقطبی یا افسردگی) توصیه می‌شوند.
در برخی از موارد لازم است فرد بیمار بستری شود و یا تحت تداوی‌های بلند مدت برای کنترل علائم قرار گیرد.
دارودرمانی
در کل، تجویز دارو به منظور بهبود علائم روانی، تثبیت خلق و درمان افسردگی انجام می‌شود. داروهای استفاده شده به شرح زیر هستند:
- آنتی سایکوتیک‌ها (ضدروانپریشی): تنها داروی مورد تایید سازمان دارو و غذا برای درمان اختلال اسکیزوافکتیو، داروی پالیپریدون (اینوگا) است. با این حال پزشک می‌تواند با توجه به شرایط، سایر داروهای آنتی سایکوتیک را نیز برای برطرف کردن علائم روانی مانند توهم و …، تجویز کند.
- داروهای تثبیت کننده خلق: هنگامی اختلال اسکیزوافکتیو فرد از نوع دوقطبی باشد، تثبیت خلق بیمار راهکاری مفید برای بهبود علائم است. در نتیجه مصرف این داروها بالا و پایین شدن رفتارهای او که ناشی از حالت شیدایی و افسردگی است از بین می‌رود.
- آنتی دپرسانت‌ها(ضدافسردگی): اگر اختلال بارز بیمار افسردگی باشد، داروهای ضدافسردگی به فرد کمک خواهند کرد از احساس ناراحتی، ناامیدی، مشکلات خواب و تمرکز رهایی یابد.
روان‌درمانی
در کنار تجویز دارو، گذراندن جلسات روان‌درمانی یا گفت و گو درمانی می‌تواند مفید باشد. سایکوتراپی یا روان‌درمانی شامل موارد زیر می‌شوند:
- درمان فردی: روان درمانی راهی برای تصحیح الگوهای تفکر و کاهش علائم است. برقراری رابطه‌ای بر پایه اعتماد بین بیمار و پزشک، می‌تواند به بیمار کمک کند شرایط خود را بهتر درک کند و علائم خود را راحت‌تر کنترل کند. در این جلسات سعی می‌شود روی برنامه‌های واقع بینانه فرد، مشکلات و روش‌های مقابله کار شود.
- درمان گروهی و خانوادگی: زمانی درمان مؤثر واقع می‌شود که فرد حاضر شود در مورد مشکلات خود با دیگران صحبت کند. هنگامی که بیمار حمایت جمعی نزدیکانش را دریافت کند، بهتر می‌تواند انزوای اجتماعی خود را کنار بگذارد و نگاه واقع‌بینانه‌تری هنگام بروز حالت روانپریشی داشته باشد. به همراه درمان دارویی، رفتارهای اجتماعی فرد نیز ارتقا می‌یابد.
تقویت مهارت‌های زندگی
یادگیری مهارت‌های حرفه‌ای و اجتماعی کمک شایانی به کاهش انزوای اجتماعی می کند و کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد.
- مهارت‌های اجتماعی: در این زمینه پزشک سعی می‌کند روی ارتباط‌ات و رفتارهای اجتماعی فرد تمرکز کند و کیفیت فعالیت‌های روزانه بیمار را بهبود بخشد. تقویت توانایی‌ها و مهارت‌های فرد در رفتارهای او در محل کار یا خانه، می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
- توانبخشی حرفه‌ای و حمایت شغلی: در روش سعی می‌شود به فرد مبتلا به اختلال اسکیزوافکتیو کمک شود تا برای شغل مورد نظرش خود را آماره کند، شغول به کار شود و در کارش موفق شود.
بستری شدن
هنگامی که بیماری شدت می‌گیرد و علائم شدیدتر می‌شوند، بستری شدن در بیمارستان ضروری است. بدین ترتیب امنیت، تغذیه مناسب، خواب کافی و سلامت فرد تحت نظر قرار می‌گیرد.
درمان با الکتروشوک
این روش معمولا در بزرگسالان مبتلا به اسکیزوافکتیو که به روان‌درمانی و دارودرمانی پاسخ نداده‌اند، انجام می‌شود.
راه‌های مقابله و حمایت
درمان اختلال اسکیزوافکتیو امکان پذیر نمی‌باشد مگر با پیگیری‌ها و حمایت‌های مداوم. اما چه نکاتی برای این بیماران مفید می‌باشد؟
- کسب اطلاعات در مورد بیماری : اینکه فرد در مورد اختلال خود اطلاعات کافی را داشته باشد به او کمک می‌کند تا بتواند روی درمان تمرکز کند. البته این نکته در مورد نزدیکان و خانواده فرد نیز صدق می‌کند و دانستن نکات مربوط به اختلال اسکیزوافکتیو به این افراد کمک می‌کند تا بهتر بتوانند شرایط بیمار را درک کنند.
- جدی گرفتن عوامل خطر : عواملی وجود دارند که علائم بیماری را شدت بخشیده و فعالیت‌های روزانه فرد را دچار اختلال می‌کند. فرد باید در نظر داشته باشد که اگر علائم دومرتبه عود کنند چگونه شرایط را مدیریت کند. نگرانی خود را در مورد شدت یافتن و سخت‌تر شدن علائم با پزشک یا متخصص خود در میان بگذارید.
- حمایت گروهی : گروهی از افراد که با مشکلات و چالش‌های مشابه‌ای روبه‌رو هستند، دور هم جمع می‌شوند و سعی می‌کنند برای یکدیگر مفید باشند. اعضای خانواده و دوستان فرد نیز می‌توانند از این گروه‌های حمایتی بهره‌مند شوند.
- یاری گرفتن از خدمات اجتماعی : خدمات اجتماعی بیماران را در مورد خانه گزیدن، حمل و نقل و فعالیت‌های روزانه یاری می‌دهد.
همچنین از مواد مخدر، تنباکو و الکل دوری کنید. مصرف این مواد علائم اسکیزوافکتیو را شدیدتر کرده و با داروهای مصرفی بیمار تداخل ایجاد می‌کنند. در صورت نیاز می‌توانید اقدام به درمان و ترک الکل کنید.
اقدامات لازم پیش از مراجعه به پزشک
اگر خودتان یا فردی از نزدیکانتان دارای اختلال اسکیزوافکتیو می‌باشد، قبل از مراجعه به پزشک اقدامات لازم را انجام داده و خود را برای ملاقات با دکتر یا روانپزشک آماده کنید.
اگر فردی که قرار است با پزشک ملاقات داشته باشد از نزدیکان شماست، از او بخواهید تا در این جلسه او را همراهی کنید. شنیدن اطلاعاتی که پزشک در اختیارتان قرار می‌دهد به شما کمک می‌کند شرایطی که با آن روبه‌رو هستید را بهتر درک کنید و سعی کنید برای بیمار مفید واقع شوید.
کارهایی که باید انجام دهید
قبل از مراجعه به پزشک، لیستی از موارد پیشنهادی زیر تهیه کنید:
- علائم مربوط به بیماری (و یا حتی نامربوط از نظر شما) که اخیرا متوجه حضور آن شده‌اید
- اطلاعات شخصی از جمله سابقه هرگونه اختلال روانی در خانواده، هرگونه استرس ماژور در زندگی و یا تغییرات بزرگی که اخیرا در زندگیتان رخ داده
- داروهایی که مصرف می کنید، ویتامین‌ها، داروهای گیاهی، مکمل‌ها و دوز‌های مصرفی آن‌ها
- سوالاتی که از پزشک خواهید پرسید
در زیر چند سوال پیشنهادی که می‌توانید از پزشک داشته باشید آورده شده‌اند:
- علت اصلی بروز این علائم چیست؟ جز این موارد چه علل محتمل دیگر وجود دارند؟
- تشخیص چگونه صورت می‌گیرد؟
- آیا این شرایط موقت می‌باشد و یا ادامه خواهد داشت؟
- چه درمان‌هایی برای این اختلال در نظر گرفته می‌شود؟
- آیا جایگزینی برای راه‌های پیشنهاد شده وجود دارد؟
- عوارض جانبی داروهای تجویز شده کدامند؟
- برای اطلاعات بیشتر کدام بروشور‌ها یا وب سایت‌ها را پیشنهاد می‌کنید؟
هر سوال دیگری که دارید بدون درنگ از پزشک خود بپرسید.
اقدامات پزشک برای تشخیص و درمان
پزشک برای تشخیص و تجویز درمان‌های مناسب نیاز به اطلاعاتی از قبیل موارد زیر دارد:
- علائم دقیق شما کدامند؟
- اولین علائم چه زمانی ظاهر شدند؟
- آیا علائم به صورت مداوم هستند یا گاه به گاه بروز می‌کنند؟
- آیا تاکنون به خودکشی فکر کرده‌اید؟ آیا اقدام کرده‌اید؟
- فعالیت‌های روزانه شما چگونه است؟ اوضاع تغذیه و تنفس، شرایط کاری و فعالیت‌های تحصیلی و اجتماعی شما چگونه پیش می‌رود؟
- نگرانی دوستان و اعضای خانوادتان در زمینه بیماری شما چیست؟
- آیا مشکل سلامتی دیگری دارید؟
- آیا تاکنون از اقوام نزدیکتان فردی دارای بیماری روانی بوده‌است؟
برای پاسخ دادن به هریک از این سوال‌ها آماده باشید و صادقانه پاسخ دهید. در ادامه جلسه می‌توانید در مورد تمامی چیزهایی که می‌خواهید در مورد بیماری خود بدانید صحبت کنید.
