از دست دادن تعادل جسمانی حالتی است که بیشتر ما حداقل یک بار در زندگی آن را تجربه کرده‌ایم. اختلال حفظ تعادل می‌تواند به صورت احساس سرگیجه، حالتی که انگار اتاق در حال چرخش است، سبکی سر بروز یابد؛ یا ممکن است فردی احساس قریب الوقوع سقوط از ارتفاع را تجربه کند. در صورت تداوم عدم تعادل نگرانی فرد نیز بیشتر شده و به احتمال زیاد به پزشک مراجعه خواهد کرد. اما علت عدم تعادل چیست؟ در این مقاله به بررسی بیشتر این سوال و راه‌های تشخیص علت عدم تعادل و درمان آن خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
حفظ تعادل بدن توسط بسیاری از سیستم‌های بدن از جمله عضلات، استخوان‌ها، مفاصل، بینایی، بخش تعادلی گوش داخلی، اعصاب، قلب و رگ‌های خونی تنظیم می‌شود بنابراین مشکل تعادل نیز ممکن است به علت عدم تعادل نیز ممکن است مربوط به هر یک از این موارد باشد.
عوارض پزشکی بسیاری می‌توانند باعث ایجاد مشکل تعادل شوند. با این حال، بیشتر این مشکلات ناشی از اختلال در اندام تعادلی گوش داخلی (سیستم دهلیزی) است.
علائم اختلال حفظ تعادل
علائم و نشانه‌های وجود مشکل تعادل عبارتند از:
- احساس حرکت یا چرخش محیط اطراف (سرگیجه)
- احساس قریب الوقوع غش کردن یا سبکی سر (احساس پیش از سنکوپ)
- از دست دادن تعادل به صورتی که فرد نتواند سرپا بایستد
- تغییرات بینایی، مانند تاری دید
- آشفتگی و اختلال حواس
علت عدم تعادل
علت عدم تعادل ممکن است ناشی از چندین عارضه مختلف باشد. معمولاً اختلال حفظ تعادل نشان دهنده وجود یک بیماری خاص است.
احساس دوران سر یا ورتیگو
دوران سر و ورتیگو می تواند همراه با عارضه‌های زیر همراه باشد، از جمله:
- سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش خیم (BPPV): زمانی ایجاد می‌شود که کریستال‌های کلسیم گوش داخلی، که در حفظ تعادل بدن نقش دارند، از جایگاه نرمال خود جابه‌جا شده و به نقطه دیگری در گوش داخلی حرکت می‌کنند. BPPV شایع‌ترین علت سرگیجه در بزرگسالان است. ممکن است حتی هنگام چرخاندن سر خود در رخت خواب یا کج کردن سر خود نیز احساس مشابه را تجربه کنید.
- بیماری منییر. علاوه بر سرگیجه ناگهانی و شدید، بیماری منییر می‌تواند باعث تغییر شنوایی، احساس وزوز و زنگ زدن گوش یا احساس پر بودن گوش را در فرد ایجاد کند. علت بروز بیماری منییر کاملاً مشخص نیست. اما عارضه‌ای نادر محسوب می‌شود و به طور معمول در افرادی که ۲۰ تا ۴۰ ساله ظاهر می‌شود.
- میگرن. سرگیجه و حساسیت به حرکت (میگرن وستیبولار) می‌تواند به دلیل سردرد میگرنی ایجاد شود. میگرن یک از رایج‌ترین علل سرگیجه است.
- نوروم آکوستیک یا شنوایی. این تومور خوش خیم نادر به کندی بر روی عصب رشد کرده و شنوایی و تعادل فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ممکن است سرگیجه یا حفظ تعادل تجربه شود، اما شایع‌ترین علائم آن کاهش شنوایی و زنگ زدن گوش است.
- نوریت وستیبولار. این اختلال التهابی، که احتمالاً ناشی از یک بیماری ویروسی است، می‌تواند بر روی اعصاب موجود در قسمت تعادل گوش داخلی تأثیر بگذارد. علائم اغلب شدید و مزمن بوده و عبارتند از حالت تهوع و مشکل در راه رفتن و عدم تعادل . علائم بیماری ممکن است چندین روز به طول انجامیده و به تدریج بدون درمان بهبود یابد.
- سندرم رامسی هانت. سندرم رامسی هانت که با نام هرپس زوستر اوتیکوس نیز شناخته می‌شود، زمانی ایجاد می‌شود که عفونت شبیه یه زونا عصب صورتی، شنوایی و دهلیزی نزدیک یکی از گوش‌ها را تحت تاصیر قرار دهد. ممکن است بیمار سرگیجه، درد گوش، ضعف عضلات صورت و کاهش شنوایی را تجربه کند.
- آسیب به سر. ممکن است علت عدم تعادل ضربه یا آسیب به سر باشد.
- بیماری حرکت. ممکن است فردی در قایق رانی، نشستن در اتومبیل و هواپیماها یا هنگام استفاده از ابزارهای پارک‌های تفریحی احساس سرگیجه کند. بیماری حرکت در افراد مبتلا به میگرن شایع‌تر است.
- سرگیجه ادراکی- وضعیتی مداوم. این اختلال غالباً در سایر انواع سرگیجه مشاهده می‌شود. علائم آن عبارتند از بی ثباتی یا احساس حرکت در سر. این علائم اغلب هنگام تماشای حرکت یک شیء، خواندن یا هنگام قرار گرفتن در یک محیط بصری پیچیده مانند مرکز خرید، تشدید می‌شود.
احساس قریب الوقوع غش کردن یا سبکی سر و عدم تعادل
- هیپوتانسیون ارتوستاتیک (هیپوتانسیون وضعیتی). ایستادن یا نشستن سریع باعث می‌شود برخی افراد افت شدید فشار خون که در سنکوپ ایجاد می‌شود را تجربه کنند.
- بیماری‌های قلبی و عروقی. آریتمی قلبی، تنگی یا انسداد رگ‌های خونی، ضخیم شدن عضله قلب (کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک) یا کاهش حجم خون می‌تواند جریان خون را کاهش داده و زمینه ساز سنکوپ شود.
از دست دادن تعادل یا ناپایداری
از دست دادن تعادل هنگام راه رفتن در نتیجه موارد زیر ممکن است ایجاد شود:
- مشکلات دهلیز گوش. ناهنجاری‌های موجود در گوش داخلی فرد نیز می‌تواند باعث احساس شناور یا سنگین بودن سر یا عدم تعادل در تاریکی شود.
- آسیب عصبی پاها (نوروپاتی محیطی). این هارضه می‌تواند باعث مشکل در راه رفتن شود.
- مشکلات مفصلی، عضلانی یا بینایی. ضعف عضلانی، مشکلات مفصلی و بینایی می‌تواند باعث از دست دادن تعادل فرد شود.
- داروها. عدم تعادل یا اختلال حفظ تعادل ممکن است از اثرات جانبی داروها باشد.
- بیماری‌های عصبی مخصوص. مانند اسپوندیلوز گردن و بیماری پارکینسون.
سرگیجه
احساس سرگیجه یا سبکی سر و عدم تعادل می تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- مشکلات مربوط به گوش داخلی. ناهنجاری‌های سیستم دهلیزی می‌تواند باعث احساس شناور بودن سر یا احساس کاذب حرکت شود.
- اختلالات روانی. افسردگی (اختلال افسردگی ماژور)، اضطراب و سایر اختلالات روانی می‌تواند باعث سرگیجه شود.
- تنفس غیر طبیعی و سریع (هایپر ونتیلیشن). این علت عدم تعادل و سرگیجه اغلب با اختلالات اضطرابی همراه است.
- داروها. سرگیجه می‌تواند یکی از اثر جانبی داروها باشد.
تشخیص علت عدم تعادل
برای تشخیص پزشک کار خود را با بررسی تاریخچه پزشکی فرد و انجام معاینه جسمی و عصبی شروع خواهد کرد.
برای تعیین این که آیا علت عدم تعادل به مشکلات موجود در گوش داخلی مربوط است یا خیر، پزشک آزمایشاتی را توصیه می‌کند. تست‌هایی مانند موارد زیر:
- تست‌های شنوایی. مشکلات شنوایی اغلب همراه با مشکل تعادل هستند.
- پوسچروگرافی. در این تست بیمار با بستن یک کمربند ایمنی، تلاش خواهد کرد تا بر روی یک سکوی متحرک بایستید. پوسچروگرافی مشخص می‌کند که فرد بیشتر به کدام قسمت از سیستم تعادل خود متکی است.
- الكترونیستاگموگرافی و نستاگموگرافی ویدئویی. در هر دو تست، حرکات چشم فرد که درعملکرد دهلیزی و تعادل فرد نقش دارند، بررسی می‌شود. در الكترونيستاگموگرافی از الكترودها و در نستاگموگرافی ویدئویی از دوربین‌هایی برای ضبط حرکات چشمی استفاده می‌شود.
- تست صندلی چرخشی. فرد روی یک صندلی تحت کنترل کامپیوتر که به آرامی سر جای خود در مدار دایره وار حرکت می‌کند، نشسته و حرکات چشم او ارزیابی می‌شود.
- مانور دیکس-هالپیک (Dix-Hallpike maneuver). پزشک همراه با بررسی حرکات چشم فرد، سر او را به دقت در موقعیت‌های مختلف می‌چرخاند تا وجود سرگیجه یا حرکتی غیر طبیعی را ارزیابی کند.
- آزمایش پتانسیل‌های میوژن تحریکی دهلیزی (Vestibular evoked myogenic potentials test). لنت‌های حسگر به گردن، پیشانی و زیر چشمان فرد متصل شده و تغییرات جزئی انقباضات عضلانی را در پاسخ ش به صدا بررسی می‌کند.
- تصویربرداری. اسکن MRI و CT می‌تواند مشخص کنند که آیا مشکلات زمینه‌ای علت عدم تعادل هستند یا خیر.
- بررسی فشار خون و ضربان قلب. احتمالاً برای رد فشار خون وضعیتی، پزشک از بیمار خواهد خواست که نشسته و بعد به مدت چند دقیقه بایستند. در این حالت کاهش فشار خون فرد بررسی خواهد شد. ضربان قلب بیمار نیز ممکن است برای تشخیص بیماری قلبی ارزیابی شود.
درمان عدم تعادل
روش درمان به علت عدم تعادل فرد بستگی دارد. از جمله روش‌های توصیه شده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تمرینات کسب تعادل (توانبخشی دهلیزی). درمان گرانی که برای درمان اختلال حفظ تعادل آموزش دیده‌اند، یک برنامه برای تقویت تعادل بیمار طراحی می‌کنند. این درمان می‌تواند به شما در جبران عدم تعادل یا سازگاری با عدم تعادل ایجاد شده و در عین حال انجام فعالیت بدنی کمک کند. برای جلوگیری از سقوط یا آسیب به خود، پزشک ممکن است استفاده از وسیله کمک تعادلی مانند عصا را توصیه کرده و روش‌های کاهش خطر سقوط در خانه را به شما آموزش دهد.
- تعیین موقعیت. اگر بیمار مبتلا به BPPV باشد، درمانگر می‌تواند روش canalith repositioning را پیشنهاد کند که در آن ذرات را از گوش داخلی شما پاک کرده و آن‌ها را در ناحیه دیگری از گوش قرار می‌دهند.
- تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی. اگر فرد از بیماری منییر یا سردردهای میگرنی رنج ببرد، اغلب ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی پیشنهاد می‌شود تا علائم مشکل تعادل تخفیف یابد. در موارد فشار خون ارتوستاتیک نیز ممکن است نوشیدن مایعات بیشتر یا جوراب‌های فشاری توصیه شود.
- داروها. در موارد سرگیجه یا ورتیگو شدید که ساعت‌ها یا روزها ادامه می‌یابد، ممکن است داروهایی برای کنترل سرگیجه و استفراغ فرد تجویز شوند.
- عمل جراحی. در مواردی که فرد مبتلا به بیماری منییر یا نوروم آکوستیک است، تیم درمان ممکن است انجام عمل جراحی را توصیه کند. رادیو جراحی استریوتاکتیک (Stereotactic radiosurgery) ممکن است گزینه‌ای مناسب برای برخی مبتلایان به نوروم آکوستیک محسوب شود. در این روش تشعشعات دقیقاً به تومور منتقل شده و نیازی به برش ندارد.
