کمای دیابتی یکی از عوارض خطرناک دیابت محسوب می‌شود که باعث بیهوش شدن بیمار می‌شود. در بیماران مبتلا به دیابت، اگر قند خون تا حد خطرناکی افزایش یا کاهش یابد (هایپرگلایسمی یا هیپوگلیسمی)، ممکن است منجر به کمای دیابتی شود. در کما دیابتیک، فرد زنده است اما هوشیار نبوده و نمی‌تواند به درستی به صدا یا محرک‌های دیگر پاسخ دهد. در صورت عدم درمان، کمای دیابتی کشنده خواهد بود. در این مقاله به بررسی علت، روش‌های پیشگیری و درمان کمای دیابتیک خواهیم پرداخت.
علائم کمای دیابتی
قبل از بروز کما دیابتی، معمولاً فرد علائم و نشانه‌هایی ازافزایش یا کاهش قند خون را تجربه خواهد کرد.
قند خون بالا (هایپرگلایسمی)
با بالا رفتن سطح قند خون ممکن است علائم نشانه‌های زیر بروز یابد:
- تشنگی بیش از حد
- تکرر ادرار
- خستگی
- احساس تهوع و استفراغ
- تنگی نفس
- دل درد
- بوی شیرین دهان شبیه به میوه
- خشکی شدید دهان
- افزایش ضربان قلب
قند خون پایین (هیپوگلیسمی)
علائم و نشانه‌های کاهش سطح قند خون شامل موارد زیر است:
- لرزیدن یا احساس عصبانیت
- اضطراب
- احساس خستگی
- ضعف
- تعریق شدید
- گرسنگی
- حالت تهوع
- سرگیجه یا سبکی سر
- مشکل در صحبت کردن
- احساس گیجی
برخی از افراد، به ویژه کسانی که مدت طولانی است که با دیابت دست و پنجه نرم می‌کنند، از هیپوگلیسمی خود بی خبر هستند زیرا هیچ علائم هشدار دهنده‌ای کاهش قند خون را تجربه نمی‌کنند.
اگر بیمار علائمی از افزایش یا کاهش قند خون را تجربه کند، باید با ارزیابی قند خون خود و با تکیه بر نتایج آزمایشات، دیابت خود را کنترل کند. اگر شرایط فرد بهبود نیافته و یا تشدید یافت، باید به دنبال کمک اورژانسی باشد.
چه زمانی بایدبه پزشک مراجعه کرد
کما دیابتی یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود. اگر شما علائم یا نشان‌های افزایش یا کاهش شدید قند خون را تجربه کرده و احساس می‌کنید که از حال خواهید رفت، با اورژانس تماس بگیرید. اگر مراه کسی هستید که به علت دیابت از حال رفته است، با اورژانس تماس بگیرید و حتما دیابتی بودن فرد را به پرسنل اورژانس اطلاع دهید.
علت کمای دیابتی
بالا یا گایین بودن قند خون به مدت طولانی، ممکن است باعث بروز عوارض جدی مختلفی شود و درنهایت کما دیابتیک را در پی داشته باشد.
- کتواسیدوز دیابتی. اگر سلول‌های عضلات بدن در معرض گرسنگی قرار بگیرند، بدن با تجزیه ذخایر چربی سعی در تعدیل شرایط خواهد داشت. در این فرآیند اسیدهای سمی به نام کتون تشکیل خواهد شد. اگر اسیدهای کتونی خون یا ادرار و قند خون فرد بالا باشد، به شرایط حاصل کتواسیدوز دیابتی گفته می‌شود. کتواسیدوز دیابتی در صورت عدم درمان، می‌تواند منجر به كماس دیابتیک شود.
کتواسیدوز دیابتی بیشتر در دیابت نوع ۱ و کمتر دردیابت نوع ۲ یا حاملگی ظاهر می‌شود.
- سندرم هایپراسمولار دیابتی. اگر قند خون به میزان ۶۰۰ میلی گرم در دسی لیتر یا ۳۳.۳ میلی مول در لیتر برسد، شرایط به وجود آمده را سندرم هایپرسمولار دیابتی می‌نامند.
قند خون بسیار بالا ویسکوزیته خون را افزایش می‌دهد. قند اضافی از خون فرد به ادرار منتقل شده و خود با ایجاد یک فرآیند فیلتراسیون، مقادیر عظیمی از مایعات را از بدن بیمار به بیرون می‌کشاند. در صورت عدم درمان، این کار می‌تواند منجر به کم آبی بدن و کمای دیابتی شود. حدود ۲۵ تا ۵۰ درصد از مبتلایان سندرم هایپراسمولار دیابتی این عاره را تجربه خواهند کرد.
- هیپوگلیسمی. مغز برای عملکرد خود به گلوکز نیاز دارد. در موارد شدید، پایین بودن قند خون ممکن است باعث از حال رفتن فرد شود. هیپوگلیسمی می‌تواند در نتیجه افزایش انسولین یا عدم دریافت غذای کافی بروز یابد. فعالیت بدنی شدید یا نوشیدن مقدار زیاد الکل نیز می‌تواند همین تاثیر را داشته باشد.
عوامل خطر کمای دیابتی
تمامی مبتلایان به دیابت در معرض خطر کمای دیابتیک هستند، اما عوامل زیر می‌توانند خطر بروز آن را افزایش دهد:
- دریافت انسولین. اگر بیمار از پمپ‌های انسولین استفاده می‌کند، باید مرتباً قند خون خود را ارزیابی کند. اگر این پمپ از کار بیفتد یا لوله (کاتتر) پیچ خورده یا از محل اصلی خود خارج شود، در دریافت انسولین وقفه ایجاد می‌شود و این کمبود انسولین ممکن ایت منجر به کتواسیدوز دیابتی شود.
- بیماری، تروما یا جراحی. هنگام بیماری یا جراحت، سطح قند خون فرد افزایش می‌یابد. در صورتی که بیمار به دیابت نوع ۱ مبتلا باشد، از آن جایی که انسولین کافی برای مهار افزایش قند ایجاد شده وجود ندارد، بروز كتواسیدوز دیابتی محتمل است. بیماری‌هایی مانند نارسایی احتقانی قلب یا بیماری کلیوی نیز ممکن است خطر ابتلا به سندرم هایپراسمولار دیابتی را افزایش دهد.
- دیابت کنترل نشده. اگر قند خون بیمار به خوبی کنترل نشود یا داروهای خود را طبق دستورالعمل پزشک مصرف نکند، احتمال ابتلا به عوارض طولانی مدت دیابت و کمای دیابتی بیشتر است.
- عدم مصرف وعده‌های غذایی یا سر باز زدن از دریافت انسولین به صورت تعمدی. گاهی، افراد مبتلا به دیابت که از اختلال خوردن نیز رنج می‌برند، به امید به کاهش وزن، انسولین مورد نیاز خود را استفاده نمی‌کنند. این کار یک حرکت خطرناک است که فرد را در معرض ابتلا به کما دیابتی قرار می‌دهد.
- نوشیدن الکل. الکل اثرات غیرقابل پیش بینی بر روی قند خون بیمار دارد. به دلیل اثرات آرام بخشی الکل، ممکن است فرد متوجه علائم کاهش قند خون خود نشود. این شرایط می‌تواند خطر ابتلا به کمای دیابتی ناشی از هیپوگلیسمی را افزایش دهد.
- مصرف مواد مخدر. داروهای غیرقانونی، مانند کوکائین و اکستازی، می‌توانند خطر بروز افزایش شدید قند خون و کما دیابتیک را افزایش دهند.
عوارض کمای دیابتیک
در صورت عدم درمان، کمای دیابتی می‌تواند آسیب دائمی مغز و حتی مرگ را در پی داشته باشد.
جلوگیری از کمای دیابتی
کنترل مناسب و روزانه دیابت می‌تواند به شما در جلوگیری از بروز کمای دیابتی کمک کند. نکات زیر را مد نظر داشته باشید:
- به برنامه غذایی خود پایبند باشید. میان وعده‌ها و وعده‌های غذایی مداوم می‌تواند به شما در کنترل سطح قند خون کمک کند.
- قند خون خود را مرتباً ارزیابی کنید. آزمایش مکرر قند خون می‌تواند به شما که در کنترل سطح قند خون خود در محدوده مورد نظر کمک کرده و شما را از کاهش یا افزایش خطرناک آن آگاه سازد. اگر ورزش می‌کنید، باید قند خون را به طور مداوم بررسی کنید زیرا ورزش ممکن است حتی چند ساعت بعد باعث کاهش قند خون شود؛ به خصوص اگر به طور منظم ورزش نمی‌کنید.
- داروهای خود را طبق دستورالعمل پزشک مصرف کنید. اگر دوره‌های مکرری از کاهش یا افزایش قند خون را تجربه می‌کنید به پزشک اطلاع دهید. ممکن است نیاز باشد تا دوز یا زمان داروی خود را تغییر دهید.
- برای روز احتمالی بیماری خود برنامه داشته باشید. بیماری می‌تواند باعث تغییر غیر منتظره در قند خون بیمار شود. اگر بیمار هستید و قادر به غذا خوردن نیستید، ممکن است قند خون شما افت کند. قبل از بیمار شدن، با پزشک خود در مورد نحوه مدیریت بهتر قند خون خود مشورت کنید. برای روزهای اورژانسی، حداقل در حد مصرف سه روز، داروهای دیابت و یک کیت اضافی گلوکاگون را ذخیره کنید.
- هنگام افزایش قند خون، میزان اسیدهای کتونی خون را نیز بررسی کنید. اگر در بیش از دو آزمایش متوالی، به خصوص هنگام بیماری، سطح قند خون بیش از ۲۵۰ میلی گرم در لیتر (۱۴ میلی مول در لیتر) باشد، باید میزان کتون ادرار بیمار بررسی شود. اگر مقدار کتون بالا باشد، برای مشاوره با پزشک خود تماس بگیرید. اگر سطح كتون بالا بوده و علائم استفراغ را داشته باشید، فوراً با پزشک خود تماس بگيريد. مقادیر بالای كتون می‌تواند با ایجاد كتواسیدوز منجر به كما دیابتیک شود.
- گلوکاگون و منابع قند سریع الاثر را در دسترس قرار دهید. اگر برای کنترل دیابت خود انسولین مصرف می‌کنید، حتماً یک کیت گلوکاگون به روز و منابع سریع الاصرثر قند مانند قرص‌های گلوکز یا آب پرتقال را در دسترس قرار دهید تا در صورت لزوم بتوانید قند خون خود را به سرفت بالا ببرید.
- مانیتور مداوم گلوکز (CGM). اگر در حفظ سطح قند خون خود دچار مشکل هستید یا متوجه علائم کاهش قند خون نمی‌شوید، بهتر است یکی از این مانیتورهای را داشته باشید.
CGM دستگاه‌هایی هستند که با استفاده از سنسور کوچکی که در زیر پوست قرار دارد می‌توانند روند قند خون فرد را ارزیابی کرده و اطلاعات لازم را به دستگاه بی سیم منتقل کنند.
این دستگاه‌ها می‌توانند هنگامی که قند خون بیمار به میزان خطرناکی کاهش یافته یا خیلی سریع افت کند، به شما هشدار می‌دهد. با این حال، هنوز هم اندازه گیری قند خون لازم است. CGMها گران‌تر از روش کنترل متداوم گلوکز است، اما می‌تواند به شما در کنترل بهتر گلوکز کمک کند.
- تعادل در مصرف الکل. از آن جایی که الکل می‌تواند اثر غیرقابل پیش بینی‌ای بر قند خون داشته باشد، در صورت نوشیدن الکل، حتماً یک میان وعده میل کنید و یا یک وعده غذایی کامل میل کنید.
- به دوستان، عزیزان و همکاران خود آموزش دهید. به عزیزان و نزدیکان خود آموزش دهید که چگونه علائم و نشانه‌های اولیه تغییرات قند خون را تشخیص دهند و چگونه تزریق اورژانسی انجام دهند. اگر از حال رفتید، یکی از نزدیکان شما باید بتواند برای دریافت کمک با اورژانس تماس بگیرد.
- یک دستبند یا گردنبند پزشکی داشته باشید. اگر بیهوش شدید، اطلاعات حک شده بر روی این دستبند یا گردنبند، می‌تواند برای دوستان، همکاران و دیگران از جمله پرسنل اورژانس بسیار کمک کننده باشد.
تشخیص کمای دیابتی
اگر دچار کمای دیابتی هستید، تشخیص سریع ضرورت دارد. تیم پزشکی اورژانس معاینه فیزیکی کامل انجام داده و از کسانی که همراه شما هستند در مورد تاریخچه پزشکی شما سوال می‌کند. اگر مبتلا به دیابت هستید، استفاده از دستبند یا گردنبند ID اقدام مناسبی است.
تست‌های آزمایشگاهی
در بیمارستان تست‌های مختلف آزمایشگاهی انجام خواهد شد؛ از جمله:
- سطح قند خون
- سطح کتون
- مقدار نیتروژن یا کراتینین خون
- مقدار پتاسیم، فسفات و سدیم خون
درمان کمای دیابتی
کمای دیابتیک نیاز به درمان فوری پزشکی دارد. نوع درمان بسته به سطح قند خون بیمار اتخاذ می‌شود.
قند خون بالا
اگر سطح قند خون فرد بسیار بالا باشد، اقدامات زیر انجام خواهد شد:
- تزریق مایعات داخل وریدی برای بازگرداندن آب به بافت‌های بدن
- دریافت مکمل‌های پتاسیم، سدیم یا فسفات برای کمک به عملکرد مناسب سلول‌ها
- دریافت انسولین برای کمک به بافت‌های بدن به منظور جذب گلوکز خون
- درمان عفونت‌های زمینه‌ای
قند خون پایین
اگر سطح قند خون بیمار خیلی پایین باشد، ممکن است تزریق گلوکاگون برای افزایش سریع سطح قند خون لازم باشد. دکستروز داخل وریدی نیز ممکن است برای افزایش سطح قند خون استفاده شود.
آمادگی برای قرار ملاقات با پزشک
کما دیابتیک یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود، در نتیجه بیمار زمانی برای آمادگی قرار ملاقات نخواهد داشت. اگر علائم قند خون بسیار بالا یا پایین را احساس می‌کنید، با فوریت‌های پزشکی محلی خود تماس بگیرید تا مطمئن شوید که کادر پزشکی برای کمک شما اماده می‌شود.
اگر با فردی مبتلا به دیابت هستید که از بین رفته یا در حال عجیبی عمل می کند ، احتمالاً به نظر می رسد که اگر او بیش از حد الکل مصرف کرده باشد ، برای کمک فوری پزشکی تماس بگیرید.
در بازه زمانی که منتظر کمک پزشک هستید چه کاری باید بکنید
اگر هیچ آموزشی در زمینه کنترل دیابت ندارید، باید منتظر تیم مراقبت‌های اورژانسی باشید. اما اگر با مراقبت‌های لازم برای دیابت آشنا هستید، قند خون بیما را اندازه گرفته و مراحل زیر را دنبال کنید:
- اگر قند خون پایین‌تر از ۷۰ میلی گرم در دسی لیتر (۳.۹ میلی مول در لیتر) باشد، تزریق گلوکاگون انجام دهید. از دادن انسولین یا مایعات پرهیز کنید.
- اگر قند خون بالای ۷۰ میلی گرم در لیتر (۳.۹ میلی مول در لیتر) باشد، منتظر رسیدن کمک پزشکی باشید. به کسی که قند خونش پایین نیست، قند ندهید.
- پس از رسیدن تیم پزشکی، آن‌ها را در جریان بیماری دیابت فرد و اقداماتی که انجام داده‌اید، قرار دهید.
