فلج معده یا گاستروپارزی بیماری‌ای است که حرکت طبیعی و غیر ارادی عضلات معده را مختل میکند. در حالت طبیعی، انقباضات عضلانی قوی باعث هدایت غذا در طول دستگاه گوارش می‌شود. اما اگر فرد دچار گاستروپارزی شود، تحرک معده کاهش می‌یابد یا کاملا متوقف می‌شود و از تخلیه محتویات معده ممانعت می‌شود.
برخی داروهای خاص مانند داروهای تسکین دهنده درد، بعضی از داروهای ضدافسردگی و فشار خون و آلرژی، می‌توانند باعث کندی در حرکات معده شوند و علائم مشابهی ایجاد کنند. در افرادی که گاستروپارزی دارند، این داروها ممکن است وضعیت آنها را وخیم‌تر کند. گاستروپارزی می‌تواند در هضم طبیعی غذا اختلال ایجاد کند. همچنین باعث بروز حالت تهوع، استفراغ و مشکل در میزان قند خون و تغذیه می‌شود.
علت گاستروپارزی معمولاً ناشناخته است. گاستروپارزی ممکن است از عوارض دیابت باشد و یا در برخی از افراد بعد از جراحی معده رخ دهد. اگرچه درمانی برای گاستروپارزی وجود ندارد، اما تغییر در رژیم غذایی و مصرف برخی داروها می‌توانند تا حدودی بهبودی ببخشند.
علائم
علائم و نشانه‌های گاستروپارزی عبارتند از:
- استفراغ
- حالت تهوع
- احساس سیری بعد از خوردن چند لقمه‌ی کوچک غذا
- استفراغ غذای هضم نشده که چندساعت از خورده شدن آن گذشته باشد
- ریفلاکس اسید
- نفخ شکم
- درد شکم
- تغییر در قند خون
- عدم اشتها
- کاهش وزن و سوء تغذیه
بسیاری از مبتلایان به گاستروپارزی‌علائم و نشانه‌های قابل توجهی ندارند.
علل
عواملی که منجر به گاستروپارزی می‌شوند، اغلب ناشناخته هستند. اما در بسیاری از موارد اعتقاد بر این است که گاستروپارزی در اثر آسیب به عصبی که عضلات معده را عصبدهی میکند (عصب واگ)، ایجاد می‌شود. عصب واگ در کنترل فرآیندهای پیچیده در دستگاه گوارش شما نقش مهمی دارد، از جمله؛ تحریک عضلات معده برای انقباض و هدایت مواد غذایی به سمت روده باریک.
عصب واگ آسیب دیده نمی‌تواند مانند معمول عضلات معده را تحریک کند، در نتیجه باعث می‌شود که غذا مدت بیشتری در معده باقی بماند و برای تکمیل هضم روده‌ای به روده‌ی باریک نمی‌رسد. عصب واگ می‌تواند در اثر بیماری‌هایی مانند دیابت یا جراحی معده یا روده باریک آسیب ببیند.
عوامل خطر
عواملی که می توانند خطر گاستروپارزی را افزایش دهند:
- دیابت
- جراحی شکم یا مری
- عفونت، معمولاً ویروسی
- برخی از داروهای که باعث کاهش سرعت تخلیه معده می‌شوند مانند داروهای ضددرد و خواب آور
- اسکلرودرما (نوعی بیماری بافت همبند)
- بیماری‌های سیستم عصبی مانند بیماری پارکینسون یا بیماری مولتیپل اسکلروزیس
- کم کاری تیروئید
زنان نسبت به مردان بیشتر دچار گاستروپارزی می‌شوند.
عوارض
گاستروپارزی می‌تواند عوارض مختلفی برجای بگذارد، از جمله:
- کم آبی شدید: استفراغ مداوم می‌تواند باعث کمبود آب بدن شود.
- سوء تغذیه: کم اشتهایی می‌تواند منجر به عدم دریافت کالری کافی شود. همچنین به دلیل استفراغ قادر به جذب کافی مواد مغذی نخواهید بود.
- غذای غیر قابل هضم که در معده شما سخت شده و باقی می‌ماند: غذای باقی‌مانده در معده، می‌تواند به یک توده جامد به نام bezoar تبدیل شود، که سبب تهوع و استفراغ می‌شوند و در صورت جلوگیری از ورود مواد غذایی به روده کوچک، ممکن است تهدید کننده زندگی باشد.
- قند خون به شکل غیرقابل پیش‌بینی تغییر میکند: اگرچه گاستروپارزی باعث دیابت نمی‌شود، اما تغییرات مکرر در میزان مواد غذایی که وارد روده باریک می‌شوند، می‌توانند باعث تغییر نامناسب سطح قند خون شوند. این تغییرات قند خون، دیابت را وخیم‌تر میکند. در ادامه نیز کنترل نامناسب سطح قند خون باعث تشدید گاستروپارزی می‌شود.
- کاهش کیفیت زندگی: تشدید حاد علائم می‌تواند باعث ناتوانی از انجام کار‌های روزانه شود.
تشخیص
پزشکان از چندین آزمایش برای تشخیص گاستروپارزی استفاده می کنند و شرایطی را که ممکن است علائم مشابهی ایجاد کند، رد می‌کنند. این آزمایشات شامل موارد زیر است:
مطالعه تخلیه معده: این روش مهمترین روش تشخیصی مورد استفاده برای گاستروپارزی است. این روش شامل خوردن یک وعده غذایی سبک مانند تخم مرغ و نان تست است که حاوی مقدار کمی ماده رادیواکتیو است. در ادامه یک اسکنر که حرکت مواد رادیواکتیو را تشخیص می‌دهد، بر روی شکم شما قرار می گیرد تا میزان سرعت حرکت غذا در معده شما کنترل شود.
در این روش لازم است که مصرف هرگونه دارویی که می تواند باعث کندی تخلیه معده می‌شود، متوقف شود. در این زمینه با پزشک خود صحبت کنید.
آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی (GI): این روش برای معاینه بصری دستگاه گوارش فوقانی ( مری، معده و قسمت ابتدایی روده کوچک (دوازدهه)) از طریق یک دوربین ریز متصل به انتهای یک لوله طولانی و انعطاف پذیر، استفاده می شود. به کمک این روش همچنین می‌توان بیماری‌های دیگری مثل بیماری زخم معده یا تنگی پیلوریک، که علائمی مشابه با گاستروپارزیس دارند، را نیز تشخیص داد.
سونوگرافی: این آزمایش از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تولید تصاویری از ساختارهای موجود در بدن استفاده می کند. سونوگرافی می‌تواند در تشخیص اینکه آیا علائم موجود ناشی از مشکلی در کیسه صفرا یا کلیه است یا خیر، کمک کننده باشد.
مجموعه آزمایشات دستگاه گوارش فوقانی. مجموعه‌ای ازآزمایشات مربوط به پرتوهای ایکس است که در آن فرد یک مایع سفید حاوی باریم می نوشد، که دستگاه گوارش را پوشانده و به تشخیص ناهنجاری‌ها کمک میکند.
درمان
درمان گاستروپارزی وابسته به شناسایی و درمان بیماری‌های زمینه‌ای است. اگر دیابت باعث گاستروپارزی شده است، با نظارت پزشک می‌توان آن را کنترل کرد.
تغییر در رژیم غذایی
داشتن یک رژیم تغذیه‌ای سالم و کافی مهمترین هدف در درمان فلج معده است. بسیاری از افراد با تغییر رژیم غذایی می‌توانند گاستروپارزی را مدیریت کنند و تغییر رژیم غذایی اولین قدم برای مدیریت این بیماری است. برا رسیدن به این هدف، پزشک ممکن است شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد تا نوعی رژیم غذایی را طراحی کند که هضم آنها راحت تر باشد و از مواد غذایی مصرف شده، کالری و مواد مغذی کافی دریافت کنید.
یک متخصص تغذیه ممکن است به شما پیشنهاد کند که:
- تعداد وعده‌های غذایی بیشتری با حجم کم بخورید.
- غذا را کاملاً بجوید.
- به جای میوه و سبزیجات خام، میوه و سبزیجات پخته شده بخورید.
- از مصرف میوه‌ها و سبزیجات فیبری مانند پرتقال و کلم بروکلی که ممکن است در معدا باقی بماند، خودداری کنید.
- غذاهای کم چرب را انتخاب کنید، اما در صورت تحمل آنها، وعده های غذایی کمی از غذاهای چرب را به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
- اگر بلعیدن مایعات برایتان راحت تر است، سوپ ها و غذاهای خالص را امتحان کنید
- روزانه حدود ۱ تا ۱.۵ لیتر آب بنوشید.
- بعد از غذا به آرامی ورزش کنید، مثل پیاده روی
- از مصرف نوشیدنی‌های گازدار، الکل و سیگار خودداری کنید.
- سعی کنید ۲ ساعت بعد از غذا از دراز کشیدن خودداری کنید.
- روزانه یک قرص مولتی ویتامین مصرف کنید.
در اینجا لیست مختصری از غذاهای توصیه شده برای مبتلایان به گاستروپارزی آورده شده است (متخصص تغذیه شما می تواند لیست جامع تری به شما دهد):
غلات
- نان سفید و نشاسته و نان سبوس دار سبک بدون آجیل یا دانه
- شیرینی‌های ساده
- نان تورتیلا آرد یا ذرت
- پنکیک
- غلات گندم و برنج پف کرده
- کرم گندم یا برنج
- کراکرهای سفید
- سیب زمینی بدون پوست
- سیب زمینی سرخ شده یا پخته شده
- برنج
- ماکارونی
پروتئین
- گوشت گاو و گوسفند بدون چربی (سرخ نشده)
- گوشت مرغ یا بوقلمون(بدون پوست و سرخ نشده)
- خرچنگ، میگو، صدف
- ماهی تن (بسته بندی شده در آب)
- تخم مرغ
- کره توفو
- غذای کودک خرد شده
میوه ها و سبزیجات
- سبزیجات و میوه های مخصوص کودک
- سس گوجه فرنگی، رب، پوره، آب میوه
- هویج (پخته شده)
- چغندر (پخته شده)
- قارچ (پخته شده)
- آب سبزیجات
- سوپ سبزیجات
- آب میوه
- سیب
- موز
- هلو و گلابی (کنسرو)
لبنیات
- شیر، اگر تحمل شود
- ماست (بدون تکه های میوه)
- کاستار و پودینگ
- ماست چکیده
داروها
داروها مورد استفاده برای درمان فلج معده شامل موارد زیر است:
- داروهایی برای تحریک عضلات معده. این داروها شامل متوکلوپرامید و اریترومایسین هستند. متوکلوپرامید خطر عوارض جانبی جدی دارد. اریترومایسین نیز ممکن است به مرور زمان اثر خود را از دست دهد و عوارض جانبی مانند اسهال ایجاد کند. یک داروی جدیدتر ، domperidone با عوارض جانبی کمتری به طور محدود در دسترس است.
- داروهایی برای کنترل تهوع و استفراغ. داروهایی که به بهبودی حالت تهوع و استفراغ کمک می کنند شامل پروکلروپرازین و دیفن هیدرامین هستند. یک کلاس دیگر ازاین داروها نیز شامل وانتانسترون است که گاهی اوقات برای کمک به حالت تهوع و استفراغ استفاده می شود.
درمان جراحی
برخی از مبتلایان به گاستروپارزی قادر به تحمل مواد غذایی و مایعات نیستند. در این شرایط، پزشکان توصیه می کنند که لوله تغذیه‌ای (لوله ژژنونومی) در روده کوچک و یا لوله تخلیه معده را برای کمک به کاهش فشار محتویات معده قرار دهند.
این لوله‌های تغذیه‌ای می‌توانند از طریق بینی یا دهان و یا مستقیماً به درون روده کوچک از طریق پوست شما منتقل شوند. این لوله معمولاً موقتی است و فقط در هنگام شدید بودن گاستروپارزی یا هنگامی که قند خون با هیچ روش دیگری قابل کنترل نیست مورد استفاده قرار می گیرد. بعضی از افراد ممکن است به لوله تغذیه ای IV (تزریقی) نیاز داشته باشند که مستقیماً به داخل رگ در قفسه سینه می رود.
درمان‌های تحت بررسی
محققان در حال حاضر به تحقیق در مورد داروهای جدید برای معالجه گاستروپارزی ادامه می‌دهند.
یک نمونه از داروهای جدید در حال بررسی relamorelin است. نتایج یک کارآزمایی بالینی فاز ۲ نشان داد که این دارو می‌تواند به تخلیه معده سرعت ببخشد و استفراغ را کاهش دهد. این دارو هنوز توسط سازمان غذا و داروی (FDA) تأیید نشده است، اما آزمایشات بالینی بزرگتری بر روی آن در حال انجام است.
تعدادی از روشهای درمانی جدید نیز با کمک آندوسکوپی که یک لوله باریک است که از طریق مری وارد می‌شود، در حال انجام است. در یکی از این روش‌ها از آندوسکوپی برای قرار دادن یک لوله کوچک (استنت) که معده را به دوازدهه وصل میکند، برای باز نگه داشتن این محل استفاده می‌کنند.
در چندین کارآزمایی تحقیقاتی نیز در مورد استفاده از سم بوتولینوم تجویز شده از طریق آندوسکوپی تحقیق می کنند که تا کنون موفقیت چندانی نداشته است. بنابراین این روش درمانی توصیه نمی شود.
پزشکان همچنین در حال مطالعه روی استفاده از یک روش جراحی با حداقل تهاجم هستند که فرد نیاز به لوله تغذیه ای دارد که مستقیماً درون روده کوچک قرار گیرد (لوله ژژونوستومی).
سبک زندگی و داروهای خانگی
اگر سیگاری هستید، مصرف آن را متوقف کنید. سیگار کشیدن علائم گاستروپارزی را تشدید میکند. افراد مبتلا به گاستروپارزی که اضافه وزن دارند نیز به مرور زمان با پیشرفت علائم روبه رو خواهند شد.
طب جایگزین
شواهدی یافت شده است که نشان می‌دهد برخی از درمان های جایگزین می تواند برای مبتلایان به گاستروپارزی مفید باشد، اگرچه مطالعات بیشتری لازم است.
برخی از درمان‌هایی که امیدوارکننده به نظر می رسند شامل موارد زیر است:
طب سوزنی و الکترواسپونکتوری. طب سوزنی شامل قرار دادن سوزن‌های بسیار نازک روی پوست نقاط استراتژیک بدن است. در الکترواسپونکتوری نیز یک جریان الکتریکی کوچک از طریق سوزن‌ها عبور میکند. مطالعات نشان داده است که این روشهای درمانی برای کاهش علائم گاستروپارزی بیشتر یک درمان سطحی و گذرا هستند.
ایبروگاست. این فرمول گیاهی از آلمان حاوی عصاره‌ی نه گیاه مختلف است. در تسریع تخلیه معده بی تاثیر است، اما در کاهش علائم گوارشی نسبت به دارونما کمی بهتر است.
Rikkunshito. این فرمول گیاهی ژاپنی نیز حاوی نه گیاه است که به کاهش درد شکم و احساس پر بودن بعد از غذا کمک میکند.
حشیش هیچ کارآزمایی بالینی منتشر شده در مورد شاهدانه و گاستروپارزی وجود ندارد. با این حال، تصور می‌شود که حشیش بتواند حالت تهوع و سایر شکایات گوارشی را کاهش دهد. مشتقات حشیش در گذشته توسط افرادی که مبتلا به سرطان بوده اند استفاده می‌شد، اما اکنون داروهای بهتر تأیید شده توسط FDA برای کنترل تهوع وجود دارد. از آنجا که مصرف کنندگان حشیش غالباً سیگار می‌کشند، نگرانی در مورد اعتیاد و آسیب های احتمالی وجود دارد. علاوه بر این، در مصرف کنندگان روزانه ماری جوانا (حشیش) ممکن است نوعی بیماری ایجاد شود که از علائم گاستروپارزی به نام سندرم بی‌انگیزگی حشیش تقلید کند. علائم این بیماری شامل تهوع، استفراغ و درد شکم است. کنار گذاشتن حشیش ممکن است کمک کند.
آمادگی برای قرار ملاقات با پزشک
اگر علائم و نشانه‌هایی از گاستروپارزی دارید، به احتمال زیاد ابتدا به پزشک خانواده معالج خود مراجعه خواهید کرد. اگر پزشک شما مشکوک به گاستروپارزی شد در ادامه به پزشک متخصص در بیماری های گوارشی مراجعه کنید. همچنین ممکن است شما به یک متخصص تغذیه مراجعه کنید تا به شما در انتخاب غذاهایی که هضم آنها ساده تر است کمک کند.
آنچه که میتوانید انجام دهید
از آنجا که قرار ملاقات ها می توانند کوتاه باشند، خوب است که از قبل آماده باشید. بهتر است سعی کنید تا:
- از محدودیت‌های قبل از قرار ملاقات آگاه باشید. در زمان ملاقات، حتماً سؤال کنید که آیا کاری وجود دارد که بتوانید انجام دهید، مانند اینکه رژیم غذایی خود را محدود کنید یا خیر. پزشك شما ممكن است توصیه كند كه قبل از مراجعه به قرار ملاقات، از مصرف برخی داروهای ضد درد مانند مسکن‌ها خودداری كنید.
- علائمی را که تجربه کرده‌اید بنویسید، از جمله مواردی که ممکن است به دلیل عدم تعیین وقت ملاقات فراموش کنید.
- اطلاعات شخصی اصلی، از جمله فشارهای روحی یا تغییرات اخیر زندگی را بنویسید.
- لیستی از تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی که مصرف می کنید تهیه کنید.
- یکی از اعضای خانواده یا دوستان خود را همراه خود داشته باشید. زیرا گاهی اوقات یادآوری تمام اطلاعات در هنگام قرار ملاقات می‌تواند دشوار باشد. کسی که شما را همراهی میکند ممکن است در یادآوری سوالاتی که فراموش کردید کمک کند.
- سوالاتی که دارید برای پرسیدن از دکتر بنویسید.
سؤالاتی که باید بپرسید
وقت ملاقات با پزشک بسیار محدود است، بنابراین تهیه لیستی از سوالات به شما کمک می کند تا زمان را به شکل مفید سپری کنید. در مورد گاستروپارزی، برخی از سؤالات اساسی که باید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- علائم محتمل من چیست؟
- آیا هر یک از داروهایی که مصرف میکنم، می تواند علائم گاستروپارزی ایجاد کند؟
- به چه نوع تست‌هایی نیاز دارم؟
- آیا این شرایط موقتی است یا ماندگار؟
- آیا نیاز به درمان دارم؟
- گزینه های درمانی من چیست و عوارض جانبی احتمالی چیست؟
- آیا غذاهای خاصی وجود دارد که راحت تر هضم شوند؟
- بیماری دیگری دارم. چگونه می توانم به بهترین نحو این شرایط را مدیریت کنم؟
- آیا باید به یک متخصص تغذیه مراجعه کنم؟
- آیا باید به یک متخصص گوارش مراجعه کنم؟
- هزینه درمان چقدر است و بیمه آن را تأمین خواهد کرد؟
- آیا بروشور یا اطلاعات چاپی دیگری وجود دارد که کمک کننده باشد؟
- چه وب سایتهایی را پیشنهاد می کنید؟
- آیا به پیگیری پیوسته نیاز دارم؟
- من دیابت دارم چگونه ممکن است گاستروپارزی بر مدیریت دیابت من تأثیر بگذارد؟
چه انتظاراتی میتوانید از پزشک داشته باشید؟
پزشک شما احتمالاً تعدادی سؤال از شما خواهد پرسید. آماده بودن برای پاسخ به آنها زمان بیشتری را برای پوشش سایر نکاتی که می خواهید به آنها بپردازید، فراهم خواهد کرد.
پزشک ممکن است بپرسد:
- از چه زمانی شروع به تجربه علائم کرده‌اید؟
- آیا علائم شما مداوم بوده یا گاه به گاه؟
- علائم شما چقدر شدید است؟
- آیا چیزی وجود دارد که علائم شما را بهبود ببخشد؟
- آیا علائمتان آزاردهنده هستند؟
- آیا علائم شما به طور ناگهانی شروع شده‌الست یا بعد از یک اتفاق مانند مسمومیت غذایی؟
- چه جراحی هایی داشته اید؟
