کلسترول مادهای مومیشکل است که در خون وجود دارد. بدن انسان برای ساخت سلولهایی سالم به کلسترول نیاز دارد، اما کلسترول خون بالا نیز میتواند خطر ابتلا به بیماریهای قلبی را افزایش دهد.
کلسترول خون بالا، میتواند سبب ایجاد رسوبات چربی در رگهای خونی شود. سرانجام، این رسوبات رشد میکنند، و مانع عبور جریان خون کافی در شریانها میشوند. برخی اوقات هم، این رسوبات به طور ناگهانی از جداره رگ جدا میشوند و لخته تشکیل میدهند که میتواند سبب حمله قلبی یا سکته مغزی شود.
کلسترول خون بالا میتواند ارثی باشد، اما در اغلب موارد ناشی از انتخابهای ناسالم شیوه زندگی است که قابل پیشگیری و درمان میباشد. داشتن رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و در برخی مواقع دارو میتواند به کاهش کلسترول خون بالا کمک کند.
علائم
کلسترول خون بالا هیچ علامتی ندارد. آزمایش خون تنها روش تشخیصی است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
درباره لزوم انجام تست کلسترول با پزشک خود مشورت کنید. کودکان و نوجوانانی که هیچ فاکتور خطری برای بیماریهای قلبی ندارند، معمولاً یک بار در سنین ۹ تا ۱۱ سالگی و سپس در سنین ۱۷ تا ۱۹ سالگی آزمایش میشوند.
انجام آزمایش مجدد برای بزرگسالانی که هیچ فاکتور خطری برای بیماریهای قلبی ندارند، معمولاً هر پنج سال یکبار انجام میشود.
اگر نتیجه آزمایش کلسترول در محدوده طبیعی نباشد، ممکن است پزشک بازههای اندازه گیری کوتاهتری را توصیه کند. پزشک همچنین ممکن است در صورت داشتن سابقه خانوادگی بالا بودن کلسترول خون، بیماری قلبی یا سایر ریسک فاکتورها مانند سیگار، دیابت یا فشار خون بالا، انجام آزمایشات بازههای نزدیکتر را پیشنهاد دهد.
علل بالا بودن کلسترول خون
کلسترول در درون خون، به پروتئینهایی اتصال دارد؛ و به اینترکیب پروتئین و کلسترول، لیپوپروتئین گفته میشود. براساس نوع حامل لیپوپروتئینی انواع مختلفی از کلسترول وجود دارد، از جمله:
لیپوپروتئین با چگالی کم (ال دی ال LDL): یا کلسترول “بد”، مولکولهای کلسترول را در سرتاسر بدن حمل میکند. کلسترول LDL در دیواره شریانها ایجاد میشود و آنها را سخت و باریک میکند.
لیپوپروتئین با چگالی بالا (اچ دی ال HDL): یا کلسترول “خوب”، کلسترول اضافی را از خون جمعآوری میکند و آن را به کبد بازمیگرداند.
همچنین در بررسی پروفایل لیپیدها،تری گلیسیرید که نوعی چربی میباشد نیز اندازه گیری میشود. داشتن سطح بالایتری گلیسیرید در خون نیز میتواند خطر ابتلا به بیماریهای قلبی را افزایش دهد.
عواملی که تحت کنترل شما هستند – مانند کمتحرکی، چاقی و رژیم غذایی ناسالم – به بالا رفتن کلسترول خون و پایین آمدن کلسترول HDL کمک میکنند. همچنین عواملی تحت کنترل شما نیستند نیز ممکن است بر تنظیم سطح کلسترول خون تاثیر داشته باشند. به عنوان مثال، ژنتیک ممکن است سلولها را در از بین بردن مؤثر کلسترول LDL خون بازدارد یا باعث تولید بیش از حد کلسترول از کبد تولید شود.
عوامل خطر ابتلا به کلسترول خون بالا
عواملی که میتوانند خطر کلسترول بد را افزایش دهند عبارتند از:
رژیم غذایی نامناسب: خوردن چربیهای اشباع موجود در محصولات حیوانی و چربیهایترانس موجود در برخی از شیرینیها و کراکرهای آماده و پاپ کورنهای تهیه با اشعه مایکروویو، میتوانند سطح کلسترول خون را بالا ببرند. غذاهایی که کلسترول بالایی دارند مانند گوشت قرمز و لبنیات پرچرب نیز باعث افزایش کلسترول خون میشوند.
چاقی: داشتن شاخص توده بدنی BMI 30 یا بالاتر، شما را در معرض خطر بالارفتن کلسترول خون قرار میدهد.
کمبود ورزش و تحرک بدنی: ورزش به افزایش HDL یا کلسترول “خوب” بدن کمک میکند در حالی که به کاهش LDL یا کلسترول “بد” از طریق افزایش تولید مولکولهای حملکننده آن، کمک میکند.
سیگار: استعمال سیگار به دیواره رگهای خونی آسیب میرساند و باعث میشود بیشتر مستعد تجمع و رسوب چربی شوند. سیگار کشیدن همچنین ممکن است سطح HDL یا کلسترول “خوب” را نیز کاهش دهد.
افزایش سن: از آنجا که شیمیبدن شما با افزایش سن تغییر میکند، خطر بالا رفتن کلسترول خون، افزایش مییابد. به عنوان مثال، با افزایش سن، کبد دیگر قادر به از بین بردن کلسترول LDL نیست.
دیابت: قند خون بالا، به بالا رفتن سطح کلسترول خطرناک موسوم به لیپوپروتئین با چگالی بسیار کم VLDL) ) و پایین آوردن کلسترول HDL کمک میکند. قند خون بالا همچنین به دیواره عروق نیز آسیب میرساند.
عوارض
کلسترول خون بالا میتواند باعث تجمع کلسترول و سایر رسوبات در دیواره شریانها (آترواسکلروز) شود. این رسوبات (پلاکها) میتوانند جریان خون را در سرخرگها کاهش دهند، که این مسئله میتواند عوارضی مانند موارد زیر را داشته باشد:
درد قفسه سینه: اگر گرفتگی در شریانهایی که خون قلب را تأمین میکنند (عروق کرونر) ایجاد شود، ممکن است درد قفسه سینه (آنژین) و سایر علائم بیماری عروق کرونری بروز کنند.
حمله قلبی: در صورت شکسته شدن و جدا شدن پلاک، ممکن است یک لخته خونی در محل شکستگی پلاک تشکیل شود که سبب مسدود شدن جریان خون در محل یا سایر قسمتها میشود. اگر جریان خون و خونرسانی به بخشی از قلب متوقف شود، فرد دچار حمله قلبی خواهد شد.
سکته مغزی: همانند حمله قلبی، سكته مغزی هنگامیرخ میدهد كه لخته خون سبب مسدود شدن جریان خون به بخشی از مغز میشود.
جلوگیری از بالا رفتن کلسترول خون
تغییرات سبک زندگی سالم قلب که میتوانند کلسترول خون را کاهش دهند، میتواند در وهله اول از بالارفتن کلسترول خون جلوگیری کنند. برای جلوگیری از بالا رفتن کلسترول خون، میتوان از توصیههای زیر بهره برد:
- رژیم غذایی کم نمک داشتهباشید که روی میوهها، سبزیجات و غلات کامل تأکید میکند.
- مصرف چربیهای حیوانی را محدود کنید و از چربیهای خوب در حد اعتدال استفاده کنید.
- وزن اضافی خود را کاهش دهید و خود را در محدوده وزن سالم نگه دارید.
- سیگار کشیدن راترک کنید
- در بیشتر روزهای هفته حداقل ۳۰ دقیقه ورزش کنید.
- درصورت مصرف الکل، مقدار آن را کاهش دهید.
- استرس خود را مدیریت کنید.
تشخیص
آزمایش خون برای بررسی سطح کلسترول – که پنل لیپید یا پروفایل لیپید نام دارد – به طور معمول میزان موارد زیر را گزارش میدهد:
- کلسترول کل یا توتال
- کلسترول LDL
- کلسترول HDL
- تری گلیسیریدها – نوعی چربی در خون
برای اندازه گیری دقیق، قبل از گرفتن نمونه خون به مدت ۹ تا ۱۲ ساعت چیزی (به جز آب) نخورید و نیاشامید.
تفسیر اعداد
در ایالات متحده میزان کلسترول به میلی گرم (mg) در یک دسیلیتر (dL) خون اندازه گیری میشود. در کانادا و بسیاری از کشورهای اروپایی میزان کلسترول خون براساس واحد میلیمول بر لیتر (mmol/L) اندازه گیری میشود. برای تفسیر نتایج آزمایش، از این دستورالعملهای عمومیاستفاده کنید.
- محدوده کلسترول تام براساس استانداردهای آمریکا و برخی دیگر کشورها
- زیر ۲۰۰ میلیگرم بر دسیلیتر: محدوده طبیعی
- ۲۰۰-۲۳۹ میلیگرم بر دسیلیتر: روی مرز رو به بالا
- ۲۴۰ میلیگرم بر دسیلیتر و بالاتر: بالا
- محدوده کلسترول LDL براساس استانداردهای آمریکا و برخی دیگر کشورها
- زیر ۷۰ میلیگرم بر دسیلیتر: برای افرادی که بیماری قلبی یا دیابت دارند این محدوده بهتر است.
- زیر ۱۰۰ میلیگرم بر دسیلیتر: برای افراد در معرض خطر بیماری قلبی این محدوده بهینه است.
- ۱۰۰-۱۲۹ میلیگرم بر دسیلیتر: در صورت عدم وجود بیماری قلبی در حد مطلوب است. اگر بیماری قلبی وجود داشته باشد، این مقدار بالا است.
- · 130-159 میلیگرم بر دسیلیتر: در صورت عدم وجود بیماری قلبی، این مقدار در محدوده مرز بالایی قرار دارد. اگر بیماری قلبی وجود داشته باشد، این مقدار بالا است.
- · 160-189 میلیگرم بر دسیلیتر: اگر بیماری قلبی وجود نداشته باشد، این مقدار زیاد است. در صورت وجود بیماری قلبی این مقدار بسیار زیاد است.
- · 190 میلیگرم بر دسیلیتر و بالاتر: محدوده بسیار بالا
- محدوده کلسترول HDL براساس استانداردهای آمریکا و برخی دیگر کشورها
- زیر ۴۰ میلیگرم بر دسیلیتر در آقایان و زیر ۵۰ میلیگرم بر دسیلیتر در خانمها: کم
- · 40-59 میلیگرم بر دسیلیتر در آقایان و ۵۰-۵۹ میلیگرم بر دسیلیتر در خانمها: قابل قبول
- · 60 میلیگرم بر دسیلیتر و بالاتر: بهینه و مطلوبترین حالت
- محدودهتریگلیسیرید براساس استانداردهای آمریکا و برخی دیگر کشورها
- زیر ۱۵۰ میلیگرم بر دسیلیتر: محدوده طبیعی
- · 150-199 میلیگرم بر دسیلیتر: محدوده مرز بالا
- · 200-499 میلیگرم بر دسیلیتر: بالا
- · 500 میلیگرم بر دسیلیتر و بالاتر: بسیار بالا
- محدوده کلسترول تام براساس استانداردهای کانادا و بیشتر کشورهای اروپایی
- زیر ۲/۵ میلیمول بر لیتر: محدوده طبیعی
- ۲/۵- ۲/۶ میلیمول بر لیتر: روی مرز رو به بالا
- بالاتر از ۲/۶ میلیمول بر لیتر: بالا
- محدوده کلسترول LDL براساس استانداردهای کانادا و بیشتر کشورهای اروپایی
- زیر ۸/۱ میلیمول بر لیتر: برای افرادی که بیماری قلبی یا دیابت دارند این محدوده بهتر است.
- زیر ۶/۲ میلیمول بر لیتر: برای افراد در معرض خطر بیماری قلبی این محدوده بهینه است.
- ۶/۲- ۳/۳ میلیمول بر لیتر: در صورت عدم وجود بیماری قلبی در حد مطلوب است. اگر بیماری قلبی وجود داشته باشد، این مقدار بالا است.
- · 4/3- 1/4 میلیمول بر لیتر: در صورت عدم وجود بیماری قلبی، این مقدار در محدوده مرز بالایی قرار دارد. اگر بیماری قلبی وجود داشته باشد، این مقدار بالا است.
- · 1/4- 9/4 میلیمول بر لیتر: اگر بیماری قلبی وجود نداشته باشد، این مقدار زیاد است. در صورت وجود بیماری قلبی این مقدار بسیار زیاد است.
- بالاتر از ۹/۴ میلیمول بر لیتر: محدوده بسیار بالا
- محدوده کلسترول HDL براساس استانداردهای کانادا و بیشتر کشورهای اروپایی
- زیر۱ میلیمول بر لیتر در آقایان و زیر ۳/۱ میلیمول بر لیتر در خانمها: کم
- · 1- 5/1 میلیمول بر لیتر در آقایان و ۳/۱- ۵/۱ میلیمول بر لیتر در خانمها: قابل قبول
- بالاتر از ۵/۱ میلیمول بر لیتر: بهینه و مطلوبترین حالت
- محدودهتریگلیسیرید براساس استانداردهای کانادا و بیشتر کشورهای اروپایی
- زیر ۷/۱ میلیمول بر لیتر: محدوده طبیعی
- · 7/1- 2/2 میلیمول بر لیتر: محدوده مرز بالا
- · 3/2- 6/5 میلیمول بر لیتر: بالا
- بالاتر از ۶/۵ میلیمول بر لیتر: بسیار بالا
انجام آزمایش کلسترول و کودکان
برای اکثر کودکان، انستیتوی ملی قلب، ریه و خون انجام یک آزمایش غربالگری کلسترول را در سنین ۹ تا ۱۱ سالگی و سپس انجام آزمایش غربالگری کلسترول دیگری در سنین ۱۷ تا ۲۱ سالگی توصیه میکند.
اگر فرزند شما سابقه خانوادگی بروز بیماری زودرس قلبی یا سابقه شخصی چاقی یا دیابت دارد، پزشک ممکن است انجام آزمایش کلسترول از سنین پایینتر با فاصله کمتری را توصیه کند.
درمان کلسترول بالا خون
تغییرات سبک زندگی مانند ورزش و داشتن رژیم غذایی سالم اولین خط دفاعی در برابر کلسترول بالا خون است. اما اگر این تغییرات مهم در شیوه زندگی را ایجاد کردهاید و سطح کلسترول خون شما همچنان بالا باقی مانده است، پزشک ممکن است مصرف دارو را توصیه کند.
انتخاب دارو یاترکیبی از داروها برای بیمار به عوامل مختلفی از جمله ریسک فاکتورهای شخص، سن، وضعیت سلامت و عوارض جانبی احتمالی دارو بستگی دارد. انتخابهای رایج شامل موارد زیر است:
استاتینها: استاتین مسیر ساخت کلسترول در کبد را مسدود میکند. استاتینها همچنین سبب میشوند تا کبد خون را از کلسترول پاک کند. استاتینها همچنین میتوانند کلسترول ناشی از رسوبات ایجاد شده در دیواره شریانها را، مجددا جذب کنند و به طور بالقوه در جهت عکس بیماری عروق کرونری حرکت کنند.
استاتینها شامل آتورواستاتین، فلوواستاتین، لوواستاتین، پیتاواستاتین، پراواستاتین، رزوواستاتین و سیمواستاتین هستند.
رزینهای اسیدهای صفراوی: کبد ما از کلسترول برای ساختن اسیدهای صفراوی، ماده ای که برای هضم غذا لازم است، استفاده میکند. داروهای کلستیرامین، کوله سولام و کولستیپول کلسترول را به طور غیر مستقیم با اتصال به اسیدهای صفراوی و دفع آن پایین میآورند. این امر باعث میشود تا کبد از کلسترول اضافی برای ساخت اسیدهای صفراوی بیشتر استفاده کند و این باعث کاهش سطح کلسترول خون میشود.
مهار کنندههای جذب کلسترول: روده کوچک کلسترول را از رژیم غذایی مصرف شده جذب کرده و آن را به جریان خون رها میکند. داروی ازتیمایب با محدود کردن جذب کلسترول از رژیم غذایی به کاهش کلسترول خون کمک میکند. ازتیمایب را میتوان به همراه داروی استاتین استفاده کرد.
داروهای تزریقی: یک کلاس جدید از داروها، با عنوان مهار کنندههای PCSK9 شناخته میشوند، میتوانند به کبد در جذب کلسترول LDL بیشتر کمک کنند و میزان کلسترول درحال گردش در خون دهند. الیروکومب (Alirocumab) و اوولوکومب (evolocumab) ممکن است برای افرادی مبتلا به یک بیماری ژنتیکی هستند و این بیماری باعث ایجاد سطح بسیار بالای LDL شده یا در افرادی که سابقه بیماری عروق کرونری دارند و استفاده از استاتینها یا سایر داروهای کاهنده کلسترول برایشان قابل تحمل نیست، مناسب باشد.
داروهای کاهنده تریگلیسیرید
اگرتری گلیسیرید خون بالایی دارید، پزشک ممکن است موارد زیر را تجویز کند:
فیبر: داروهای فنوفیبرات و جم فیبروزیل میزان تولید لیپوپروتئین با چگالی بسیار کم ( (VLDL توسط کبد را کاهش داده و حذفتری گلیسیریدها از خون را سرعت میبخشند. کلسترول VLDL بیشتر حاویتری گلیسیرید است.
استفاده از فیبراتها همزمان با استاتینها میتواند خطر بروز عوارض جانبی استاتینها را افزایش دهد.
نیاسین: نیاسین توانایی کبد را در تولید کلسترول LDL و VLDL محدود میکند. اما نیاسین مزایای بیشتری نسبت به استاتینها ندارد. نیاسین همچنین با آسیبهای کبدی و سکته مغزی مرتبط بوده، بنابراین اکثر پزشکان آن را فقط به افرادی امکان مصرف استاتینها را ندارند، توصیه میکنند.
مکمل اسید چرب امگا ۳: مکملهای اسید چرب امگا ۳ میتوانند به کاهشتری گلیسیرید کمک کنند؛ که به دو صورت نسخهای و بدون نسخه در دسترس هستند.
اگر تصمیم به مصرف مکملهای بدون نسخه گرفتهاید، حتما با پزشک خود در این باره مشورت کنید؛ زیرا این مکملها میتوانند بر روی سایر داروهای مصرفی شما تأثیر بگذارند.
تحمل داروها در افراد مختلف، متفاوت است
تحمل داروها در افراد مختلف، متفاوت است. از عوارض جانبی رایج استاتینها میتوان به درد عضلانی و آسیب عضلانی، از دست رفتن قابل برگشت حافظه، سردرگمیو بالا رفتن قند خون اشاره کرد. اگر تصمیم به مصرف داروهای کاهنده کلسترول گرفته شده است، پزشک ممکن است انجام آزمایشات عملکردی کبد را برای بررسی و کنترل تأثیر داروها بر کبد، توصیه کند.
کودکان و درمان کلسترول خون بالا
رعایت رژیم غذایی و ورزش بهترین درمان اولیه برای کودکان ۲ سال و بالاتری که کلسترول خون بالایی دارند و یا چاق هستند، میباشد.
برای كودكان ۱۰ سال و بالاتر كه مبتلا به كلسترول خون بسیار بالا هستند، ممكن است داروهای کاهنده كلسترول مانند استاتین تجویز شود.
سبک زندگی و درمانهای خانگی
تغییرات سبک زندگی برای بهبود سطح کلسترول ضروری هستند. برای پایین آوردن سطح کلسترول خون، موارد زیر را امتحان کنید:
کاهش وزن: کاهش وزن میتواند به کاهش سطح کلسترول خون کمک کند.
رژیم غذایی سالمیداشته باشید: روی غذاهای گیاهی از جمله میوه، سبزیجات و غلات کامل تمرکز کنید. مصرف چربیهای اشباع شده موجود در گوشت قرمز و لبنیات پرچرب و چربیهایترانس موجود در بسیاری از غذاهای فرآوری شده را، محدود کنید.
چربیهای تک اشباع نشده موجود در روغن زیتون و کانولا گزینههای سالمتری هستند. آووکادو، آجیل و ماهی روغنی از دیگر منابع چربی سالم هستند.
به طور منظم ورزش کنید: با تایید پزشک، حداقل ۳۰ دقیقه ورزش متوسط، ۵ بار در هفته یا ورزش شدید ۵ بار در هفته ورزش کنید.
سیگار: اگر سیگار میکشید، بهتر است راهی برایترک آن پیدا کنید.
داروهای جایگزین
برای تعداد کمیاز محصولات طبیعی ثابت شده است دارای اثرات کاهنده کلسترول هستند، اما برخی از میتوانند مفید باشند. با تایید پزشک، از این مکملها و محصولات کاهنده کلسترول کمک بگیرید:
- جو
- استرولها و استنولهای گیاهی، موجود در مکملهای خوراکی و برخی از آبمیوههای پرتقالی غنی شده
- پیسیلوم یا اسفرزه، موجود در پوسته دانه و محصولاتی مانند متاموسیل
- سبوس جو دوسر، که در بلغور جو دوسر و جو دوسر کامل یافت میشود
یکی دیگر از مکملهای کاهش دهنده کلسترول، مخمر برنج قرمز است. شواهدی وجود دارد که مخمر برنج قرمز میتواند به کاهش کلسترول LDL شما کمک کند. با این حال، سازمان غذا و داروی آمریکا اعلام کرده است که محصولات مخمر برنج قرمز حاوی مونوکولین K هستند، که یک نوع طبیعی از داروهای تجویزی معروف به لوواستاتین است؛ درنیجه در ایالات متحده قابل فروش نیستند.
اگر مکملهای مخمر برنج قرمز را در ایالات متحده خریداری کنید، هیچ راهی برای اطلاع از اینکه آیا به اندازه کافی مونولولین K برای کاهش کلسترول LDL خود مصرف کردهاید یا نه، وجود ندارد.
در سایر کشورها نیز، لوواستاتین موجود در محصولات مخمر برنج قرمز به طور بالقوه خطرناک است زیرا هیچ راهی برای اطلاع از مقدار و یا کیفیت لوواستاتین موجود در آن نیست.
حتی اگر از مکملهای کاهنده کلسترول استفاده میکنید، اهمیت یک سبک زندگی سالم را دستکم نگیرید؛ همچنین از داروهای کاهنده کلسترول نیز استفاده کنید و پزشک خود را از مصرف مکملها مطلع کنید.
آماده شدن برای ملاقات با پزشک
اگر فرد بزرگسالی هستید که تاکنون به طور منظم سطح کلسترول خون خود را بررسی نکرده اید، به پزشک خود مراجعه کنید. در اینجا برخی از اطلاعات به شما کمک میکند تا برای قرار ملاقات خود آماده شوید.
آنچه شما میتوانید انجام دهید
درهنگهم گرفتن نوبت، درباره کارهایی که برای قبل ملاقات باید انجام دهید، سوال بپرسید.
برای انجام تست کلسترول، به احتمال زیاد باید به مدت ۹ یا ۱۲ ساعت قبل از گرفتن نمونه خون از خوردن یا نوشیدن هر چیزی جز آب خودداری کنید.
لیستی از موارد زیر تهیه کنید:
- هرگونه علائمیکه دارید
- اطلاعات كليدي و مهم شخصي، از جمله سابقه خانوادگي كلسترول خون بالا، بيماري عروق كرونر، سكته مغزي، فشار خون بالا يا ديابت
- تمام داروها، ویتامینها یا مکملهایی که مصرف میکنید به همراه دوز مصرفی
- سؤالاتی که باید از پزشک خود بپرسید
- در مورد کلسترول خون بالا، برخی از سؤالات اساسی که باید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- به انجام چه تستهایی نیاز دارم؟
- بهترین روش درمانی چیست؟
- چند وقت یکبار باید آزمایش کلسترول انجام دهم؟
- آیا بروشوری وجود دارد که بتوانم با خودم به خانه ببرم؟ از چه وب سایتهایی میتوانم کمک بگیرم؟
- از پرسیدن سوالات دیگر دریغ نکنید.
چه انتظاراتی از پزشک باید داشته باشید
احتمالاً پزشک از شما سؤالاتی از قبیل موارد زیر را خواهد پرسید:
- رژیم غذایی شما چگونه است؟
- چقدر ورزش میکنید؟
- میزان مصرف الکل شما چقدر است؟
- آیا سیگار استعمال میکنید؟ آیا در کنار سایر افراد سیگاری قرار دارید؟
- آخرین آزمایش کلسترول خود را چه زمانی انجام دادهاید؟ نتیجه آن چگونه بودهاست؟