سرکلاژ دهانه رحم ، به مجموعه‌ای از روش‌هایی گفته می‌شود که با استفاده از بخیه یا نوار مخصوص، دهانه رحم زنان حامله‌ای را که سابقه کوتاهی دهانه رحم دارند، تقویت و حفظ می‌کند. سرویکس یا همان دهانه رحم، بخش پایینی رحم است که به واژن ختم می‌شود.
به طور کلی، انواع سرکلاژ سرویکس به دو صورت است. سرکلاژ معمولاً از راه عبور از واژن (transvaginal cervical cerclage) یا به مقدار کمتری از طریق حفره شکم (transabdominal cervical cerclage) انجام می‌شود. در ادامه، نحوه انجام این دو روش توضیح داده می‌شود.
اگر دهانه رحم مادر در معرض خطر باز شدن پیش از زمان مناسب برای خروج و تولد نوزاد باشد، یا در برخی موارد اگر دهانه رحم خیلی زودتر از موعد باز و گشاد شود، احتمالاً پزشک پیشنهاد عمل سرکلاژ دهانه رحم را به بیمار بدهد. با این وجود، این عمل برای همه افراد مناسب و بی خطر نیست. زیرا می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد و یا مشکل فرد را رفع نکند. برخی از زنانی که عمل سرکلاژ سرویکس را به خاطر کوتاهی دهانه رحم، انجام می‌دهند، ممکن است دچار زایمان زودرس شوند. آگاهی از خطرات این روش و میزان اثرگذاری آن به سلامت مادر و جنین کمک می‌کند.
علت انجام سرکلاژ دهانه رحم
تا قبل از بارداری، دهانه رحم بسته، محکم و بلند تر است. در طی بارداری، دهانه رحم به خاطر آمادگی برای زایمان، به مرور نرم‌تر و طول آن کم‌تر (محوتر) و بازتر (گشادتر) می‌شود. در صورتی که دهانه رحم فرد، از قبل نارسا یا کوتاه باشد، ممکن است زودتر از زمان اصلی زایمان، باز شود و در نتیجه، فرد دچار سقط یا زایمان زودرس شود.
در صورتی که به دلایل زیر، دهانه رحم ضعیف شده باشد، پزشک برای جلوگیری از باز شدن دهانه رحم در بارداری و پیشگیری از زایمان زودرس، می‌تواند عمل سرکلاژ سرویکس را توصیه کند:
- سابقه انجام نمونه برداری مخروطی (cone biopsy) یا پروسه برش به وسیله حلقه الکتریکی (LEEP). در طی بیوپسی مخروطی، پزشک نمونه‌ای از بافت سرویکس را به شکل مخروطی جدا می‌کند و برای بررسی به آزمایشگاه پاتولوژی ارسال می‌نماید. در روش LEEP هم، یک سیم الکتریکی کوچک برای برداشتن سلول‌ها و بافت غیر طبیعی سرویکس، استفاده می‌شود. هر دو این روش‌ها می‌توانند باعث ضعف دهانه رحم شوند.
- سابقه سقط در سه ماهه دوم بارداری.
- سابقه زایمان قبلی پیش از هفته ۳۴ بارداری و کوتاه شدن دهانه رحم در بارداری فعلی پیش از هفته ۲۴ام بارداری.
سرکلاژ سرویکس لزوماً برای تمامی افرادی که در معرض زایمان زودرس هستند، روش مناسبی نیست. در صورتی که مشکلات زیر را داشته باشید، پزشک احتمالاً انجام این عمل را به شما توصیه نخواهد کرد:
- خونریزی فعال واژن
- زایمان زودرس فعال
- عفونت داخل رحمی
- پارگی زودرس پردههای جنینی؛ در این حالت غشاهای پر از مایع که جنین را طی بارداری احاطه و بستری برای نوزاد فراهم می‌کنند (کیسه آب)، پیش از هفته ۳۷ام بارداری دچار نشت یا پارگی می‌شود.
- دوقلویی یا چند قلویی
- جنین غیر طبیعی که قادر به زنده ماندن نیست.
- افتادگی غشاهای جنینی؛ در این حالت کیسه آب به سمت دهانه رحم برجسته می‌شود.
خطرات سرکلاژ دهانه رحم
- التهاب غشاهای جنینی به دلیل عفونت باکتریایی
- خونریزی واژن
- پارگی سرویکس (cervical laceration)
- پارگی زودرس و نارس غشاهای جنینی
- جا به جا شدن بخیه دهانه رحم
پس از انجام این عمل، در صورتی که مایع از واژن نشت پیدا می‌کند فوراً با پزشک خود تماس بگیرید، زیرا می‌تواند نشانه پارگی زودرس و نارس غشاهای جنینی باشد. در صورتی که این مشکل یا علائم مشکوک به عفونت رحم داشته باشید، پزشک در اسرع وقت، سرکلاژ دهانه رحم را باز می‌کند.
آمادگی برای عمل سرکلاژ دهانه رحم
پیش از انجام عمل، پزشک ابتدا با سونوگرافی، علائم حیاتی جنین را چک می‌کند و از نبودن هرگونه نقص جدی اطمینان حاصل می‌کند. ممکن است پزشک نمونه‌ای از ترشحات دهانه رحم را برای آزمایشگاه بفرستد و یا فرایند آمنیوسنتز را انجام دهد تا این ناحیه را از نظر عفونت مورد بررسی قرار دهد. اگر فرد عفونت داشته باشد، سرکلاژ در دهانه رحم تعبیه نمی‌شود.
زمان ایده‌آل برای انجام عمل دوختن دهانه رحم براساس سوابق مادر، بین هفته ۱۲ تا ۱۴ بارداری است. با این حال، اگر معاینه لگن یا سونوگرافی نشان دهد که دهانه رحم در حال باز و گشاد شدن است، سرکلاژ سرویکس می‌تواند تا هفته ۲۳ام بارداری هم انجام شود. اما به طور معمول سرکلاژ بعد از هفته ۲۴ام بارداری به خاطر خطر پارگی کیسه آب و تحریک زایمان زودرس، انجام نمی‌شود.
سرکلاژ دهانه رحم معمولاً یک فرایند سرپایی در بیمارستان یا مرکز جراحی و تحت بی‌حسی موضعی یا بیهوشی کامل انجام می‌شود. اغلب عمل‌های سرکلاژ دهانه رحم از راه عبور از واژن صورت می‌گیرد.
اگر این عمل از راه واژن موفقیت آمیز نباشد و یا از نظر آناتومیکی به خاطر کوتاهی بیش از حد سرویکس یا پارگی و زخم سرویکس راه واژن مناسب نباشد، می‌توان سرکلاژ را از راه شکم انجام داد.
نحوه عمل سرکلاژ دهانه رحم
برای انجام این عمل از راه واژن، پزشک اسپکولوم را وارد واژن می‌کند و سرویکس را با یک فورسپس حلقوی، جمع می‌کند. برای انجام این فرایند می‌توان از گاید سونوگرافی هم استفاده کرد. پزشک معمولاً از دو روش مکدونالد (McDonald) یا شیرودکر (Shirodkar) برای جراحی استفاده می‌کند. تحقیقات نشان داده است تفاوت بارزی در نتیجه این دو روش وجود ندارد.
در طی روش McDonald، پزشک با استفاده از سوزن، سطح خارجی دهانه رحم را بخیه می‌زند. سپس، انتهای بخیه‌ها را می‌کشد و گره می‌زند تا دهانه رحم بسته‌تر شود.
در روش Shirodkar، پزشک با استفاده از فورسپس حلقه‌ای دهانه رحم را به سمت بیرون می‌کشد و در همان حال، دیواره‌های واژن را به سمت عقب هل می‌دهد. سپس، یک برش کوچک در جایی که دهانه رحم با بافت واژن تلاقی می‌کند، ایجاد می‌نماید. در مرحله بعد، یک سوزن به همراه یک نوار مخصوص، از ناحیه‌ی برش خورده رد می‌کند و با این کار، دهانه رحم را می‌بندد. ممکن است پزشک برای برگرداندن بخشی از بافت واژن که به خاطر برش جا به جا شده است، از بخیه استفاده کند.
در طی سرکلاژ دهانه رحم از راه شکم، ابتدا پزشک یک برش در شکم ایجاد می‌کند. ممکن است لازم باشد رحم به بالا کشیده شود تا دسترسی به سرویکس آسان تر شود. سپس، پزشک با استفاده از سوزن، نوار مخصوص را دور قسمت باریکی که به بخش تحتانی رحم و سرویکس ختم می‌شود، می‌بندد و دهانه رحم را تنگ می‌کند. در نهایت پزشک رحم را به مکان اصلی خود برمی‌گرداند و برش شکم را می‌بندد. فرایند گفته شده می‌تواند به شیوه لاپاروسکوپی هم انجام شود تا نیاز به باز کردن شکم نباشد.
بعد از عمل سرکلاژ سرویکس
پس از انجام این فرایند، پزشک با استفاده از روش سونوگرافی وضعیت و سلامت جنین را بررسی می‌کند.
ممکن است شما بعد از این جراحی تا چند روز کمی لکه بینی، درد شکمی و سوزش ادرار پیدا کنید. قرص استامینوفن (Tylenol) برای کاهش درد یا ناراحتی پیشنهاد می‌شود. در صورتی که پزشک از بخیه برای بازگرداندن بافت واژن به محل اصلی خود استفاده کرده باشد، ممکن است طی دو تا سه هفته بقایای حاصل از بخیه‌های جذبی از بدن دفع شوند.
اگر با سابقه قبلی عمل سرکلاژ سرویکس را انجام داده‌اید، بعد از رفع بیهوشی، می‌توانید به خانه برگردید. برای احتیاط کردن و پیشگیری از مشکلات، پزشک توصیه می‌کند تا چند هفته یا بیشتر، بسته به دلیل اولیه سرکلاژ، از برقراری رابطه جنسی پرهیز کنید.
اگر علت سرکلاژ دهانه رحم به خاطر شروع گشاد شدن آن در زمان‌های اخیر است و یا سونوگرافی نشان دهنده کوتاهی سرویکس است، لازم است پس از جراحی، برای بررسی بیشتر در بیمارستان بمانید. به عنوان یک اقدام احتیاطی، پزشک ممکن است فعالیت جسمی و جنسی شما را تا زمان زایمان، محدود کند.
پس از ترخیص، همچنان پزشک علائم شما را به صورت مداوم چک می‌کند تا زایمان زودرس اتفاق نیافتد.
برداشتن سرکلاژ دهانه رحم
سرکلاژ واژینال، معمولاً در حدود هفته ۳۷ام بارداری یا شروع زایمان زودرس، برداشته می‌شود.
سرکلاژ به روش McDonald اغلب می‌تواند در مطب پزشک و بدون بی‌حسی برداشته شود، اما برداشتن سرکلاژ به روش Shirodkar نیاز به مراجعه به بیمارستان یا کلینیک‌های جراحی دارد. پس از این که هر کدام از این سرکلاژهای واژینال برداشته شوند، شما می‌توانید به انجام فعالیت‌های سابق خود بپردازید تا زمانی که زایمان به طور طبیعی اتفاق بیافتد.
اگر می‌خواهید در آینده باز هم بچه دار شوید یا به روش سزارین زایمان کنید، می‌توانید سرکلاژ Shirodkar را در طی بارداری و نیز بعد از به دنیا آمدن کودک خود، در بدن نگه دارید. با این وجود، ممکن است سرکلاژ بر باروری شما در آینده اثرگذار باشد. بنابراین برای یافتن گزینه‌های موجود در این زمینه، باید با پزشک خود مشورت کنید.
اگر سرکلاژ از راه شکم تعبیه شده است، باید مجدداً شکم برش داده شود و سرکلاژ برداشته شود. در نتیجه به طور معمول روش سزارین برای زایمان پیشنهاد می‌شود. در این حالت نوزاد از راه برشی بالاتر از محل سرکلاژ دهانه رحم، به دنیا آورده می‌شود. در طی این روش، شما می‌توانید به دلخواه خود، سرکلاژ را بردارید یا آن را برای بارداری‌های بعدی همچنان در بدن باقی بگذارید.
نتیجه گیری
میزان اثرگذاری سرکلاژ دهانه رحم، همچنان محل بحث است.
تحقیقات نشان می‌دهد سرکلاژ سرویکس، خطر زایمان زودرس را در زنانی که نارسایی دهانه رحم دارند، کاهش می‌دهد. با این حال، میزان مؤثر بودن این روش، به مدت زمانی که سرکلاژ تعبیه شده است، بستگی دارد. به عنوان مثال، سرکلاژ اورژانسی در زمانی که تغییرات پیشرفته سرویکس و افتادگی غشاهای جنینی رخ می‌دهد، نتایج قابل قبولی ندارد.
زمان مراجعه به پزشک
پس از انجام عمل سرکلاژ دهانه رحم، در صورتی که هر یک از علائم زیر را تجربه می‌کنید، سریعاً به پزشک مراجعه کنید:
- تب، لرز، تهوع، استفراغ یا خروج ترشحات بد بو از واژن
- انقباضات، دردهای کرامپی و شکمی
- خونریزی شدید یا مداوم از واژن
- پاره شدن کیسه آب
- مشکلات ادراری
