بیماری‌های نادر ژنتیکی شاید یکی سخت‌ترین بیماری‌هایی باشند که فرد و اطرافیان او بتوانن تجربه کنند. این بیماری‌ها ممکن است به سختی تشخیص داده شوند و درمان دشواری نیز داشته باشند. تشخیص دیررس می‌تواند شانس زنده ماندن فرد را روز به روز کمتر کند. شما با کدام یکی از بیماری‌های نادر ژنتیکی آشنایی دارید؟ آیا تا کنون نام پمپه ب گوشتان خورده است؟ بیماری پمپه نوعی اختلال ژنتیکی نادر است که در آن تجزیه قندهای پیچیده در بدن دچار مشکل می‌شود و در نتیجه اندام‌ها و بافت‌های مختلف به ویژه عضلات را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این مقاله به بررسی بیشتر این بیماری و روش‌های درمان آن خواهیم پرداخت.
بیماری پمپه چیست
بیماری پمپمه نوعی اختلال ژنتیکی است که در آن قند پیچیده‌ای به نام گلیکوژن به درستی تجزیه نشده و در سلول‌های بدن تجمع می‌یابد. این بیماری ناشی از کمبود آنزیمی به نام اسید آلفا گلوکوزیداز (GAA) است که تجزیه قندهای پیچیده بدن را برعهده دارد. این تجمع در اندام‌ها و بافت‌ها به ویژه در عضلات رخ داده و باعث آسیب بافتی می‌شود.
علل
گلیکوژن قندیست که در سلول‌های عضلانی، کبدی و اسکلتی ذخیره شده و به عنوان ذخیره طولانی مدت انرژی عمل می‌کند.
هنگامی که بدن به انرژی نیاز دارد، این مولکول بزرگ به مولکول‌های کوچک‌تر ساده قند به نام گلوکز تجزیه می‌شود. پروتئین‌های خاصی به نام آنزیم‌ها برای این فرآیند مورد نیاز هستند. یکی از این آنزیم‌ها اسید آلفا گلوکوزیداز (GAA) است. جهش در ژن GAA می‌تواند مانع از تولید این آنزیم شود یا آنزیمی را تولید کند که مطابق آنچه در نظر گرفته شده عمل نکند. در هر دو صورت، گلیکوژن نمی‌تواند به گلوکز تجزیه شود و به میزان سمی در سلول‌ها تجمع یافته و باعث آسیب ارگان‌ها و بافت‌ها به ویژه عضلات می‌شود.
نحوه وراثت بیماری پمپه
بیماری پمپه در کودکان الگوی وراثتی اتوزومال مغلوب دارد. به این معنی که علائم بیماری تنها در افرادی بروز می‌یابد که هر دو نسخه معیوب ژنی را از هر دو والدین به ارث ببرند.
افرادی که تنها یک ژن معیوب دارند علائم و نشانه‌های بیماری را نشان نمی‌دهند اما می‌توانند بیماری را به فرزندان خود منتقل کنند. به این افراد حامل یا ناقل گفته می‌شود. زمانی که والدین هر دو حامل باشند، ۲۵ درصد احتمال دارد که کودک هر دو نسخه معیوب ژن را به ارث برده و به بیماری پمپه مبتلا شود. به همین ترتیب، ۵۰ درصد احتمال دارد که کودک یک ژن جهش یافته را به ارث ببرد و خود ناقل شود و ۲۵ درصد احتمال به ارث بردن هر دو نسخه سالم ژن وجود دارد که در این حالت کودک نه بیمار خواهد بود نه حامل.
چه کسانی به بیماری پمپه مبتلا می‌شود؟
از آن جا که این بیماری ژنتیکی است، افرادی که ژن‌های معیوب را به ارث ببرد به این بیماری مبتلا خواهد شد. اغلب هیچ یک از والدین علائمی از بیماری را نشان نمی دهند. بیماری پمپه بیماری نادری محسوب می‌شود. در آمریكا تنها ۱ نفر در هر ۴۰۰۰۰ نفر به بیماری پمپه مبتلاست. این بیماری می‌تواند هم در مردان و هم زنان را در همه قومیت‌ها بروز یابد.
انواع بیماری پمپه
بیماری پمپه به سه فرم کلی تقسیم بندی می‌شود:
- نوع کلاسیک که در دوران نوزادی و طی چند ماه اول بعد تولد ظاهر می‌شود.
- نوع غیر کلاسیک که در دوران نوزادی حدود ۱ سالگی ظاهر می‌شود.
- نوع سوم که در سال‌های بعدی زندکی کودک و حتی در نوجوانی یا بزرگسالی ظاهر می‌شود.
علائم هر یک از انواع بیماری پمپه
بسته به این که بیماری چه زمانی خود را نشان دهد، ممکن است علائم کمی متفاوت باشد. علائم بیماری پمپه در نوزادان شامل موارد زیر است:
نوع کلاسیک
شکل کلاسیک بیماری پمپه در چند ماه اول بعد از تولد ظاهر می‌شود. نوزادان مبتلا به این اختلال معمولاً از ضعف عضلانی میوپاتی پمپه ، تون ضعیف عضلانی (هیپوتونی)، بزرگ بودن کبد (هپاتومگالی) و نقایص قلبی رنج می‌برند. نوزادان مبتلا ممکن است افزایش وزن نرمال و رشد به میزان مورد نظر را تجربه نکنند و از مشکلات تنفسی، تغذیه‌ای، عفونت دستگاه تنفسی و مشکلات شنوایی رنج ببرند. در صورت عدم درمان، این شکل از بیماری به علت بروز نارسایی قلبی در سال اول زندگی منجر به مرگ می‌شود.
نوع غیر کلاسیک
فرم غیر کلاسیک بیماری پمپه در ابتدای کودکی و معمولاً در ۱ سالگی بروز می‌یابد. در این فرم با تاخیر در مهارت‌های حرکتی (مانند غلت شدن و نشستن) و ضعف عضلانی پیشرونده مواجه خواهیم بود. قلب کودک نیز ممکن است رشد غیر طبیعی داشته باشد (کاردیومگالی)، اما معمولاً افراد مبتلا نارسایی قلبی را تجربه نمی‌کنند. میوپاتی پمپه منجر به مشکلات جدی در تنفس فرد شده و بیشتر کودکان مبتلا به نوع غیر کلاسیک تنها تا سال‌های ابتدایی کودکی زنده می‌مانند.
نوع تأخیری
نوع تاخیری بیماری تا سنین بعد از کودکی، نوجوانی یا بزرگسالی ظاهر نمی‌شود. نوع تاخیری معمولاً عوارض خفیف‌تری نسبت به فرم کلاسیک و غیر کلاسیک داشته و درگیری قلبی کمتر در این فرم دیده می‌شود. بیشتر افراد مبتلا به بیماری پمپه با شروع دیررس، ضعف عضلانی پیشرونده را به ویژه در پاها و تنه از جمله عضلات کنترل کننده تنفس تجربه می‌کنند. با پیشرفت بیماری، مشکلات تنفسی می‌تواند منجر به نارسایی تنفسی شود. از علائم دیگر بیماری پمپه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بزرگ شدن قلب
- مشکل در راه رفتن که به تدریج بیشتر می‌شود
- درد عضلانی بیش از یک ناحیه بزرگ
- از دست دادن توانایی ورزش کردن
- افتادن یا سقوط کردن
- عفونت‌های مکرر ریوی
- تنگی نفس زمانی که فرد خود را تحت فشار قرار می‌دهد
- سردرد صبحگاهی
- خستگی در طول روز
- کاهش وزن
- دشواری در بلعیدن غذا
- ضربان قلب نامنظم
- مشکلات شنوایی
- سطح بالای کراتین کیناز؛ آنزیمی که در عملکرد بدن و رساندن انرژی به سلول‌ها نقش دارد
روش تشخیص بیماری پمپه چیست
نمونه خون از بیمار گرفته شده و آنزیم‌های موجود در خون مورد بررسی و شمارش می‌شوند. همچنین آزمایشاتی مانند مطالعات خواب، تست تنفس به منظور اندازه گیری ظرفیت ریه‌ها و الکترومیوگرافی (آزمایشی که میزان عملکرد عضلات را اندازه گیری می‌کند) نیز انجام خواهد شد. تأیید بیماری از طریق آزمایش DNA نیز انجام می‌شود.
از جمله تست‌های تشخیصی دیگر عبارتند از:
- گرفتن یک تاریخچه کامل از بیمار و خانواده او
- آزمایش‌های تنفسی برای اندازه گیری ظرفیت ریه (آزمایش عملکرد ریوی)
- الکترومیوگرافی و MRI
- مطالعات قلبی، از جمله عکس برداری با اشعه ایکس، الکتروکاردیوگرافی و اکوکاردیوگرافی
- مطالعات خواب
روش‌های تشخیصی پیش از بارداری ممکن است در زنانی که در معرض خطر هستند انجام شود
آیا بیماری پمپه درمان دارد
درمان جایگزینی آنزیم (ERT) یک درمان تایید شده برای کلیه بیماران مبتلا محسوب می‌شود. دارویی به نام آلوگلوکزیداز آلفا (alglucosidase alfa) به صورت داخل وریدی تزریق می‌شود. این دارو حاوی آنزیم‌هایی این که با روش مهندسی ژنتیکی تغییر یافته و مانند آنزیم طبیعی اسید آلفا گلوکوزیداز عمل می‌کنند.
تیمی متشکل از پزشکان متخصص، متحصصان قلب، ریه، اعصاب و … می‌توانند علائم بیمار را درمان کرده و مراقبت ای حمایتی لازم را برای مبتلایان انجام دهند. در مورد جزئیات مربوط به هر مورد خاص، می‌توان از پزشک سوال کرد.
عوارض بیماری پمپه
بدون درمان، نوزادان مبتلا خواهند مرد. بسیاری از مبتلایان دچار مشکلات تنفسی، قلبی شده و تقریباً همگی میوپاتی پمپه را تجربه خواهند کرد. بیشتر افراد مجبور هستند در نقطه زمانی خاصی از بیماری از اکسیژن درمانی و ویلچر استفاده کنند.
چگونه بیماری پمپه قابل پیشگیری است
از آن جایی که بیماری پمپه یک بیماری ژنتیکی است، در حال حاضر نمی‌توان از بروز آن جلوگیری کرد. اما درمان و مراقبت‌های حمایتی در دسترس هستند.
چشم انداز افراد مبتلا به بیماری پمپه چیست
حتی در بیماران مبتلا به نوع کلاسیک که بیماری در ماه‌های ابتدایی زندگی آغاز می‌شود، می‌توان با تشخیص و درمان به موقع زندگی طولانی داشته باشند. با این حال، این بیماری اغلب کشنده است. بیماران مبتلا به نوع كلاسیک اغلب تا ۱ سالگی و غیر کلاسیک ممکن است تا اواخر کودکی زنده بمانند. كودكان مبتلا به نوع ديررس با توجه به پیشرفت آهسته بیماری می‌توانند طول عمر بيشتری داشته باشند.
منابع
my.clevelandclinic و pompediseasenews و nih
