فتودینامیک درمانی (PDT) یک روش درمانی است که از داروهای مخصوصی که بعضاً به عنوان عوامل حساس‌کننده نوری نامیده می‌شوند، به همراه نور برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شوند. این داروها فقط پس از فعال یا روشن شدن توسط نور کار می‌کنند. PDT همچنین ممکن است فوتوتراپی یا فوتوشیمی‌درمانی نامیده شود.
بسته به قسمتی از بدن که تحت درمان قرار می‌گیرد، ماده حساس‌کننده نوری یا از طریق ورید وارد جریان خون می‌شود یا روی پوست قرار می‌گیرد. پس از مدت زمان مشخصی دارو توسط سلول‌های سرطانی جذب می‌شود. سپس نور بر روی ناحیه مورد نظر تابیده می‌شود. نور باعث واکنش دادن دارو شده و نوع خاصی از مولکول اکسیژن را تشکیل می‌دهد که سلول‌ها را از بین می‌برد. PDT همچنین ممکن است با از بین بردن رگ‌های خونی که سلول‌های سرطانی را تغذیه می‌کنند و یا با فعال سازی سیستم ایمنی برای حمله به سلول‌های سرطانی، عمل کنند.
دوره زمانی بین زمان مصرف دارو و زمان تاباندن نور، فاصله بین دارو و نور گفته می‌شود. بسته به داروی مصرفی، از چند ساعت تا چند روز متغیر می‌باشد.
نوری که در PDT استفاده می‌شود از انواع خاصی از لیزرها یا از نوع دیودهای ساطع کننده نور (LED) است. نوع نور مورد استفاده بسته به نوع سرطان و محل قرارگیری آن در بدن متغیر است. PDT معمولاً به صورت سرپایی انجام می‌شود (به این معنی که مجبور نخواهید بود در بیمارستان بمانید) اما بعضی اوقات با جراحی، شیمی‌درمانی یا تجویز سایر داروهای ضد سرطان و یا پرتودرمانی همراه است.
نکات مثبت و منفی PDT
مطالعات نشان داده است كه PDT می‌تواند در درمان برخی از انواع سرطان‌ها و پری- سرطان، همانند جراحی یا پرتودرمانی موثر باشد. این مزایا عبارتند از:
- در صورت استفاده صحیح هیچ گونه عوارض جانبی طولانی مدتی ندارد.
- نسبت به عمل جراحی، کمتر تهاجمی‌است.
- معمولاً در هر نوبت مدت کوتاهی طول می‌کشد و بیشتر اوقات به صورت سرپایی انجام می‌شود.
- این روش می‌تواند بسیار دقیق مورد سلول سرطانی را هدف قرار دهد.
- برخلاف رادیوتراپی، PDT در صورت لزوم می‌تواند چندین بار در همان محل تکرار شود.
- معمولاً بعد از بهبودی جای زخم کم یا ناچیزی باقی می‌ماند.
- هزینه این روش اغلب کمتر از سایر درمان‌های سرطانی است.
اما PDT نیز محدودیت‌هایی دارد:
- PDT فقط می‌تواند مناطقی را که نور می‌تواند به آن جا برسد را درمان کند. این به معنای آن است که عمدتاً برای معالجه مشکلات روی سطح پوست یا فقط در زیر پوست یا در لبه اندام‌ها، استفاده می‌شود. از آنجا که نور خیلی نمی‌تواند از بافت‌های بدن عبور کند، از PDT نمی‌توان برای درمان سرطان‌های بزرگ یا سرطان‌هایی که عمیقاً در پوست یا اندام‌های دیگر رشد کرده اند استفاده کرد.
- PDT برای درمان سرطان‌هایی که به بسیاری از نقاط گسترش یافته اند، نمی‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
- داروهای مورد استفاده برای PDT برای مدتی افراد را نسبت به نور بسیار حساس می‌کند، بنابراین باید اقدامات احتیاطی ویژه پس از درمان صورت بگیرد.
- PDT در افرادی که بیماری خونی خاصی دارند، قابل استفاده نیست.
PDT برای چه مواردی استفاده می‌شود؟
PDT در افراد مبتلا به انواع خاصی از سرطان برای داشتن زندگی طولانی‌تر و بهبود کیفیت زندگی قابل استفاده است. این روش درمانی به عنوان یک گزینه درمانی ارزشمند برای انواع خاصی از سرطان‌هایی است که به جای دیگری گسترش پیدا نکرده‌اند.
چند داروی PDT در ایالات متحده برای معالجه سرطان تأیید شده‌اند
چندین عامل حساس‌کننده نوری در حال حاضر توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) برای درمان برخی از سرطان‌ها یا پری-سرطان تأیید شده‌اند. در اینجا دو مورد از پرکاربردترین‌ها ذکر شده‌اند:
- سدیم پورفیمر (Porfimer sodium) یا فوتوفرین یک حساس‌کننده نوری بسیار پرمصرف و مورد مطالعه است. توسط نور قرمز تولیدشده توسط لیزر فعال می‌شود. توسط FDA تائید شده است. برای بیماران مبتلا به انواع خاصی از سرطان‌های مری و ریه مورد استفاده قرار می‌گیرد و در سایر انواع سرطان در حال مطالعه است.
- آمینولوولینیک اسید(ALA) دارویی است که روی پوست قرار می‌گیرد. این دارو برای درمان کراتوز اکتینیک (AK)، که یک بیماری پوستی است و می‌تواند به سرطان تبدیل شود، استفاده می‌شود و فقط در صورت و یا پوست سر قابل استفاده می‌باشد. برای فعال کردن این دارو از یک نور آبی خاص به جای نور لیزر استفاده می‌شود.
محققان همیشه به دنبال داروهای جدید PDT و روش‌های جدید برای تجویز آن‌ها هستند. PDT همچنین با سایر روش‌های درمان، مانند جراحی و پرتودرمانی همراه می‌شود. احتمالات قابل وقوع در آینده شامل سایر درمان‌های‌ترکیبی با داروهای PDT و همچنین داروهای جدید PDT است که می‌توانند سلول‌های سرطانی را بهتر مورد هدف قرار دهند همچنین می‌توانند کمتر به سلول‌های عادی صدمه برسانند و اجازه دهند تا نور به عمق بیش‌تری نفوز کند.
عوارض جانبی PDT
واکنش‌های حساسیت به نور
شایع‌ترین اثر جانبی PDT، حساسیت به نورهای روشن و نور خورشید است. این واکنش‌ها می‌توانند در پوست جایی که دارو تجویز شده، ظاهر شوند. این واکنش‌ها معمولاً شامل قرمزی و احساس سوزن سوزن شدن یا سوزش می‌باشند. برای مدتی بعد از درمان باید مراقب باشید که نواحی تحت درمان صورت و پوست سر خود را در معرض نور قرار ندهید.
- از نور شدید و مستقیم خودداری کنید.
- تا حد امکان در داخل خانه بمانید.
- از لباس‌های محافظ و کلاه‌های لبه‌دار استفاده کنید تا در هنگام بیرون آمدن از خانه از نور خورشید محافظت شوید.
- از سواحل، برف، بتن با رنگ روشن یا سایر سطوحی که می‌توانند نور را منعکس کنند، خودداری کنید.
- کرم‌های ضد آفتاب از پوست در برابر واکنش‌های حساسیتی به نور محافظت نمی‌کنند.
تغییرات پوستی
بسته به نوع و محل درمان، پوست درمان شده ممکن است قرمز شود و ممکن است برای مدت زمانی متورم شود. همچنین ممکن است در برخی از درمان‌ها، تاول تشکیل شود که ممکن است ساعت‌ها تا روزها پس از درمان طول بکشد. پوست ممکن است احساس سوزش نیز داشته باشد یا ممکن است خارش داشته باشد و یا بعد از درمان تغییر رنگ دهد.
تورم و درد
تورم در ناحیه تحت درمان می‌تواند منجر به درد و مشکل در عملکرد مناسب بافت‌ها و اندام‌ها شود. حتما از پزشک خود بپرسید که چه عوارض جانبی را باید انتظار داشته باشید و در چه مواردی باید بلافاصله تماس بگیرید.
تغییر سیستم ایمنی بعضی اوقات درمان PDT باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن متفاوت عمل کند، معمولاً باعث تحریک سیستم ایمنی و کار بیشتر آن می‌شود. بعضی اوقات ممکن است برای مدتی ضعیف‌تر شود. در موارد بسیار نادر، PDT می‌تواند باعث ایجاد سرطان پوست در محلی شود که درمان انجام شده است. برخی محققان معتقدند اگر سیستم ایمنی بدن توسط PDT تضعیف شود، این اتفاق می‌افتد.
