قندخون بالا(هایپرگلایسمی) بیماران دیابتی را تحت تاثیر می‌گذارد. عوامل زیادی می‌توانند منجر به افزایش قند خون در بیماران دیابتی شوند که شامل غذا و فعالیت‌های فیزیکی، بیماری، داروهای غیردیابتی یا عدم مصرف کافی داروهای کاهنده‌ی قندخون می‌شود.
بسیار اهمیت دارد که قند خون بالا درمان شود، زیرا اگر درمان نشود عوارض جدی و اورژانسی مانند کمای دیابتیک ایجاد می‌کند. در دراز مدت قندخون مداوم، حتی اگر شدید نباشد می‌تواند چشم و کلیه و اعصاب و قلب شما را تحت تاثیر قرار دهد و باعث ایجاد عوارض شود.
علائم
تا زمانی که گلوکز خون شما به طور قابل توجهی بالا نرفته باشد(mg/dl 180-200 یا ۱۰-۱۱.۱ mmol/l) علائم ظاهر نمی‌شوند. علائم هایپرگلایسمی به تدریج و طی روزها و هفته‌ها ظاهر می‌شود. هرچه مدت بالا بودن قند خون بیشتر باشد، علائم شدیدتر خواهد بود. اما بعضی از افرادی که دیابت نوع دو را به مدت طولانی دارند ممکن است به جز افزایش قند خون، هیچ علائمی را بروز ندهند.
علائم و نشانه‌هایی که در کوتاه مدت بروز می‌یابند
تشخیص علائمی که در کوتاه مدت بروز می‌یابند می‌تواند به درمان فوری بیماری کمک کند.
- تکرر ادرار
- افزایش تشنگی
- تاری دید
- خستگی
- سردرد
علائم و نشانه‌هایی که در بلند مدت بروز می‌یابند
اگر قندخون بالا درمان نشود، می‌تواند باعث ایجاد اسیدهای توکسیک(کتون‌ها) در خون و ادرار شود(کتوراسیدوز). علائم و نشانه‌ها شامل:
- تهوع و استفراغ
- تنگی نفس
- خشکی دهان
- ضعف
- سرگیجه
- کما
- درد شکم
علل
طی هضم، بدن شما کربوهیدرات غذاهایی مانند نان و برنج و پاستا را به مولکول‌های متنوع قندی می‌شکند. یکی از این مولکول‌ها گلوکز است که منبع اصلی انرژی بدن می‌باشد. گلوکز مستقیما توسط جریان خون جذب می‌شود اما بدون کمک انسولین(هورمونی توسط پانکراس ترشح می‌شود) نمی‌تواند وارد سلول‌های بدن شود. زمانی که سطح گلوکز خون شما افزایش می‌یابد، پانکراس را تحریک می‌کند تا انسولین ترشح کند. انسولین باعث ورود گلوکز به سلول‌های بدن شده و انرژی مورد نیاز آنها برای کارکرد مناسب را فراهم می‌کند. گلوکز اضافی در کبد و عضلات به صورت گلیکوژن ذخیره می‌شود. این پروسه مثدار گلوکز جریان خون را پایین می‌آورد و از رسیدن آن به مقادیر بالای خطرناک پیشگیری می‌کند. هر چه قندخون شما به سطح نرمال نزدیک می‌شود، مقدار ترشح انسولین نیز به مقدار نرمال می‌رسد.
دیابت به شدت تاثیر انسولین روی بدن را کاهش می‌دهد. این ممکن است به دلیل ناتوانی پانکراس در ترشح انسولین باشد(دیابت نوع یک) یا ممکن است به دلیل مقاومت بدن به انسولین یا عدم تولید انسولین کافی برای نرمال نگه داشتن سطح گلوکز باشد(دیابت نوع دو). در نتیجه افزایش قند خون در بیماران دیابتی رخ می‌دهد (هایپرگلایسمی) و در صورت عدم درمان ممکن است به سطح خطرناکی برسد. انسولین یا سایر داروها برای کاهش قند خون استفاده می‌شوند.
ریسک فاکتورها
عوامل زیادی می‌توانند باعث افزایش قند خون در بیماران دیابتی شوند:
- عدم استفاده کافی از انسولین یا داروهای ضد دیابتی خوراکی
- عدم تزریق مناسب انسولین یا استفاده از انسولین منقضی
- عدم پیروی از برنامه‌ی غذایی مناسب افراد دیابتیک
- عدم فعالیت
- داشتن بیماری یا عفونت
- استفاده از داروهای مشخصی مانند استروئیدها
- آسیب دیدن یا جراحی کردن
- استرس‌های روانی مانند کمکش‌های خانوادگی یا چالش‌های شغلی
بیماری و اضطراب می‌تواند هایپرگلایسمی را تشدید کند. زیرا هورمون‌هایی که برای مبارزه با بیماری یا استرس ترشح می‌شوند می‌توانند سطح قندخون را بالا ببرند. حتی افرادی که دیابت ندارند ممکن است طی یک بیماری شدید، دچار هایپرگلایسمی موقت شوند. اما افراد مبتلا به دیابت ممکن است داروهای دیابتیک بیشتری نیاز داشته باشند تا سطح قند خون را طی بیماری یا استرس، نزدیک به نرمال نگه دارند.
عوارض
عوارض بلند مدت
نرمال نگهداشتن سطح قند خون می‌تواند از عوارض بسیاری پیشگیری کند. عوارض طولانی مدتی که در هایپرگلایسمی درمان نشده ایجاد می‌شود، شامل:
- بیماری‌های قلبی عروقی
- آسیب‌های عصبی(نوروپاتی)
- آسیب‌های کلیوی(نفروپاتی دیابتیک) یا نارسایی کلیوی
- آسیب به عروق شبکیه(دیابتیک رتینوپاتی) به به طور بالقوه باعث از دست دادن بینایی می‌شود.
- تار شدن عدسی چشم(کاتاراکت)
- مشکلات پا که به دلیل آسیب به عصب یا جریان خون کم می‌تواند باعث عفونت، زخم و در موارد شدید قطع عضو شود
- مشکلات استخوانی و مفصلی
- عفونت لثه و دندان
عوارض اورژانسی
اگر قندخون از یک مقدار کافی بالاتر رود یا به مدت بیشتری بالا باقی بماند، می‌تواند باعث دو مشکل اساسی شود.
- کتواسیدوز دیابتیک: زمانی که انسولین کافی در بدن نداشته باشید دچار این عارضه می‌شوید. در این صورت قندخون نمی‌تواند برای تولید انرژی وارد سلول‌ها شود. قندخون افزایش یافته و بدن برای تولید انرژی شروع به چربی سوزی می‌کند. این فرآیند باعث تولید مواد سمی اسیدی به نام کتون می‌شود. کتون اضافه در خون تجمع می‌یابد و سرانجام وارد ادرار می‌شود. در صورت عدم درمان، کتواسیدوز دیابتیک می‌تواند منجر به کمای دیابتیک شود و زندگی فرد را تهدید کند.
- وضعیت هایپرگلایسمی هایپراسمولار: این وضعیت زمانی ایجاد می‌شود که بدن فرد انسولین ترشح می‌کند اما این انسولین کارکرد مناسبی ندارد. سطح قند خون ممکن است به بالاتر از ۱۰۰۰mg/dl برسد. زیرا انسولین وجود دارد اما عملکردی ندارد؛ بنابراین بدن نه می‌تواند از گلوکز برای تولید انرژی استفاده کند نه از چربی.
گلوکز از ادرار دفع می‌شود و باعث افزایش ادرار می‌شود. در صورت عدم درمان هایپرگلایسمی هایپراسمولار، دهیدراتاسیون شدید و کما می‌تواند رخ دهد. اقدامات درمانی فوری نیاز است.
پیشگیری
موارد زیر می‌توانند به حفظ قندخون در محدوده‌ی مورد نظر کمک کنند:
- از برنامه‌ی غذایی مربوط به بیماران دیابتی پیروی کنید. در صورت استفاده از انسولین یا داروهای ضد دیابتی خوراکی، بسیار اهمیت دارد تا مقدار و زمان وعده‌های غذایی را رعایت کنید. غذایی که می‌خورید باید با انسولینی که در بدن شما فعالیت می‌کند، در تعادل باشد.
- قندخون خود را کنترل کنید. بسته به برنامه‌ی درمانی، ممکن است چندین بار در هفته یا در روز، سطح قندخون خود را چک کرده و یادداشت کنید. کنترل دقیق قند خون تنها راهی است که می‌توان مطمئن شد که قندخون شما در محدوده‌ی مورد نظر قرار دارد. زمانی که گلوکز خون شما بالاتر یا پایین‌تر از سطح نرمال باشد، آن را یادداشت کنید.
- طبق نسخه‌ی تجویز شده داروهای خود را مصرف کنید.
- در صورتی که فعالیت فیزیکی خود را تغییر دادید، مصرف داروهای خود را تنظیم کنید. این تنظیم، به نتایج سطح قندخون و نوع و مدت فعالیت شما بستگی دارد.
تشخیص
پزشک محدوده‌ی قندخون مورد نظر شما را تنظیم می‌کند. برای بسیاری از بیماران دیابتی،Mayo clinic تارگت سطح قندخون را قبل از مصرف وعده‌ی غذایی به شرح زیر توصیه می‌کند:
- ۸۰-۱۲۰mg/dl(4.4-6.7mmol/L) برای افراد ۵۹سال و جوانتر که بیماری‌های دیگری ندارند.
- ۱۰۰-۱۴۰mg/dl(5.6-7.8mmol/L) برای افراد۶۰سال و بزرگتر که بیماری‌های دیگری مانند قلبی، ریوی و کلیوی یا سابقه‌ی کاهش قندخون(هایپوگلایسمی) دارند یا در افرادی که علائم هایپوگلایسمی در آنها به سختی تشخیص داده می‌شود.
به طور کلی انجمن دیابت آمریکا برای بیشتر بیماران مبتلا به دیابت، محدوده‌های زیر را برای سطح قندخون توصیه می‌کند:
- ۸۰-۱۳۰mg/dL(4.4-7.2mmol/L) قبل از مصرف غذا
- کمتر از ۱۸۰mg/dl (10mmol/L) دو ساعت بعد از مصرف غذا
محدوده‌ی قند خون شما ممکن است متفاوت باشد، به خصوص در صورتی که حامله باشید یا عوارض پیشرفته‌ی دیابتی را داشته باشید. این محدوده ممکن است با افزایش سن نیز تغییر کند. گاهی اوقات رسیدن به محدوده‌ی مورد نظر یک چالش محسوب می‌شود!
کنترل خانگی قندخون
کنترل منظم قندخون با دستگاه قندخون بهترین راه برای اطمینان از برنامه‌ی درمانی است که قندخون را در محدوده‌ی مورد نظر حفظ می‌کند. قند خون را براساس توصیه‌ی پزشک اغلب چک کنید. اگر علائمی از هایپرگلایسمی شدید دارید، سطح قندخون خود را کنترل کنید. اگر قندخون شما ۲۴۰mg/dl(13.3mmol/L) یا بیشتر است از کیت تشخیصی کتون ادرار استفاده کنید. در صورتی که این تست مثبت باشد، بدن شما ممکن است شروع به ایجاد تغییراتی کند که می‌تواند منجربه کتواسیدوز دیابتیک شود. شما به کمک پزشک خود نیاز دارید تا قندخون خود را با اطمینان کاهش دهید.
تست هموگلوبینA1C
طی ویزیت، پزشک ممکن است تست A1C را درخواست کند. این تست خونی قندخون متوسط شما را طی دو تا سه ماه گذشته نشان می‌دهد. این تست با درصد قندخون متصل به هموگلوبین عمل می‌کند. A1C در ۷% یا کمتر به این معناست که برنامه‌ی درمانی شما موثر واقع شده و سطح قند خون شما در محدوده‌ی مورد نظر قرار دارد. در مقادیر بالاتر، قندخون شما بالاتر از محدوده‌ی نرمال است. در این صورت پزشک ممکن است برنامه‌ی درمانی شما را تغییر دهد. اما برای بعضی از افراد به ویژه افراد مسن و کسانی که بیماری‌های خاصی دارند یا امید به زندگی کمتری دارند، A1C بالا تا ۸% ممکن است مناسب باشد. فراموش نکنید که مقادیر نرمال A1C در آزمایشگاه‌های مختلف ممکن است متفاوت باشد. تعداد دفعاتی که به تست A1C نیاز خواهید داشت به نوع دیابتی که دارید و این که چقدر خوب قند خون را کنترل کرده‌اید، بستگی دارد.اغلب بیماران دیابتی این تست را بین دو تا چهار بار در سال دریافت می‌کنند.
درمان
درمان خانگی
با پزشک خود در مورد کنترل قند خون و دانستن روش‌های درمانی مختلف که می‌توانند قندخون را در محدوده‌ی نرمال حفظ کنند، مشورت کنید. پزشک ممکن است روش‌های زیر را پیشنهاد دهد:
- فعالیت فیزیکی: ورزش منظم اغلب روش موثری برای کنترل قندخون شماست. اما در صورت وجود کتون در ادرار، ورزش نکنید. این کار می‌تواند قند خون را بالاتر ببرد.
- طبق نسخه تجویز شده داروهایتان را مصرف کنید: در صورتی که دچار هایپرگلایسمی مکرر می‌شوید پزشک ممکن است دوز و زمان مصرف داروهایتان را تنظیم کند.
- از برنامه‌ی غذایی مناسب پیروی کنید: این برنامه به شما کمک می‌کند تا غذای کمتری بخورید و از نوشیدنی‌های شیرین و میان وعده‌ها بپرهیزید. در صورتی که در پیروی از برنامه‌ی غذایی مشکل داشتید، با پزشک خود یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
- قند خون خود را کنترل کنید: قند خون خود را طبق دستور پزشک کنترل کنید. در صورتی که بیمار هستید یا هایپرگلایسمی شدید یا هایپوگلایسمی دارید، این کار را مکررا انجام دهید.
- دوز انسولین را برای کنترل هایپرگلایسمی در دیابت تنظیم کنید: انسولین تنظیم شده یا مکملی از انسولین کوتاه اثر می‌تواند به کنترل هایپرگلایسمی کمک کند. این مکمل دوز اضافی انسولین است که برای بهبود موقتی افزایش قند خون در بیماران دیابتی استفاده می‌شود. در صورت بالا بودن قند خون، هربار که به مکمل انسولین نیاز دارید، از پزشک خود درخواست کنید.
درمان اورژانسی هایپرگلایسمی شدید
در صورتی که علائم کتواسیدوز دیابتیک یا هایپرگلایسمی هایپراسمولار را داشته باشید، ممکن است در بخش اورژانس یا پذیرش بیمارستان درمان شوید. درمان اورژانسی می‌تواند قندخون شما را نرمال کند، این درمان معمولا شامل:
- مایعات جایگزین: شما مایعات را( معمولا به صورت تزریق وریدی) تا زمان هیدراته شدن مجدد دریافت خواهید کرد. این مایعات جایگزین مایعات از دست رفته از طریق ادرار می‌شوند. علاوه بر آن به رقیق کردن قند اضافی خون کمک می‌کنند.
- تعویض الکترولیت‌ها: الکترولیت‌ها مواد معدنی در خون هستند که برای عملکرد مناسب بافت‌ها ضروری است. نبود انسولین می‌تواند الکترولیت‌های متعددی را در بدن کاهش دهد. شما الکترولیت‌ها را از طریق ورید دریافت خواهید کرد که به عملکرد نرمال قلب و عضلات و عصب کمک می‌کند.
- انسولین تراپی: انسولین پروسه‌ای را که باعث ایجاد کتون در خون می‌شود را معکوس می‌کند. همراه مایعات و الکترولیت‌ها، انسولین تراپی را نیز معمولا از طریق ورید دریافت خواهید کرد.
زمانی که ترکیب بدن شما به حالت نرمال بازگردد، پزشک مواردی را که ممکن است محرک هایپرگلایسمی شدید باشند را بیان خواهد کرد. بسته به شرایط ممکن است ارزیابی و درمان اضافه‌تری نیاز داشته باشید. اگر پزشک شما به عفونت باکتریایی شک داشته باشید، ممکن است آنتی بیوتیک تجویز کند. در صورت وجود احتمال حمله‌ی قلبی، پزشک ممکن است ارزیابی‌های قلبی بیشتری را توصیه کند.
