اسکن دگزا معمولا برای سنجش یا اندازه‌گیری تراکم استخوان به کار می‌رود. اسکن DEXA همچنین برای تعیین ساختار بدن هم به کار می‌رود؛ مثل درصد عضله یا چربی بدن.
اسکن دگزا (dual-energy X-ray absorptiometry (DEXA) scan) از دو پرتوی X-ray با انرژی کم استفاده می‌کند. پزشک‌ها این پرتوها را مستقیما به سمت استخوان هدایت می‌کنند. با استفاده از این سطوح انرژی دوگانه، تصویر به دو جزء تقسیم می‌شود؛ بافت نرم و استخوان.
زمانی که تشخیص داده می‌شود فرد تراکم استخوان پایینی دارد و یا شرایط او درحال بدتر شدن است، از اسکن دگزا کمک می‌گیریم. در این مواقع اسکن دگزا می‌تواند از X-ray معمولی دقیق‌تر عمل کند. زیرا حتی تغییرات بسیار کوچک در از دست دادن بافت استخوانی را هم شناسایی می‌کند.
پزشک‌ها معتقداند اندازه‌گیری درصد چربی بدن با اسکن دگزا از سایر روش‌ها قابل اعتمادتر است. (مثل روش وزن کردن در زیر آب)
نتایج اسکن ممکن است شدت پوکی استخوان را نشان دهد. این نتایج به دکترها کمک می‌کند ریسک شکستگی استخوان را در آن فرد مشخص کنند.
نتایج ارزیابی ترکیبات بدن با اسکن دگزا، ممکن است به تخمین زدن سطح چربی محیطی فرد هم کمک کند. بدن این چربی را در اطراف ارگان‌های داخلی مشخصی ذخیره می‌کند.
هدف از انجام اسکن دگزا چیست؟
رایج‌ترین هدف انجام اسکن DEXA ارزیابی استخوان‌های فرد است. اینکه ببینند آیا استخوان‌ها ضعیف یا در معرض شکستگی هستند یا خیر. اسکن دگزا همچنین به پزشک کمک می‌کند پوکی استخوان را در شما تشخیص دهد.
پوکی استخوان باعث می‌شود استخوان‌های شما تراکم خود را از دست داده و نازک شوند. وقتی استخوان نازک می‌شود، شکننده شده و احتمال شکستگی در آن‌ها بالاتر می‌رود.
تشخیص زودهنگام پوکی استخوان در جلوگیری از شدت یافتن آن بسیار اهمیت دارد. همچنین باعث جلوگیری و کاهش ریسک شکستگی می‌شود.
اسکن دگزا همچنین روش تشخیصی مناسبی برای ارزیابی پوکی استخوان است؛ اینکه ببینیم آیا بیماری شدت یافته یا خیر. دکتر معمولا چندسال پس از انجام اولین اسکن دگزا، درخواست انجام اسکن دگزای دیگری را می‌کند. این کار برای بررسی تغییرات تراکم استخوان در طول این سال‌ها صورت می‌گیرد.
اسکن DEXA همچنین برای ارزیابی تاثیر درمان‌های تجویزی برای پوکی استخوان هم به کار می‌رود. این اسکن ممکن است بهتر یا بدتر شدن یا حتی عدم تغییر تراکم استخوان را نشان دهد.
براساس گفته انجمن جهانی پوکی استخوان (National Osteoporosis Foundation) زنان در سنین بالاتر از ۶۵ و مردان در سنین بالاتر از ۷۰ باید اسکن دگزا را انجام دهند. زمان و فواصل مناسب برای تکرار این اسکن در افراد مختلف ممکن است با توجه به نتیجه آن، متفاوت باشد.
افرادی که تحت درمان برای پوکی استخوان هستند، ممکن است هر ۱ یا ۲ سال یک بار اسکن دگزا را انجام دهند.
زنانی که در دوران یائسگی هستند اما در گروه سنی کمتر از ۶۵ سال قرار داشته و ریسک فاکتورهایی برای تراکم استخوانی کم دارند هم باید اسکن دگزا را انجام دهند. ریسک فاکتورهایی مثل استفاده از داروهای استروئیدی یا وزن پایین.
چرا توصیه می‌شود زنان در سنین پایین‌تری نسبت به مردان اسکن دگزا را انجام دهند؟
زیرا به نظر می‌رسد زنان زودتر دچار کاهش تراکم و پوکی استخوان می‌شوند.
فرآیندهای لازم برای انجام اسکن دگزا:
پیش از انجام اسکن DEXA به آمادگی خاصی نیاز نیست. افراد در روز انجام اسکن می‌توانند به طور عادی غذا و مایعات بخورند.
اما به افرادی که مکمل کلسیم مصرف می‌کنند گفته می‌شود حدودا ۲۴ ساعت پیش از انجام اسکن مصرف آن را قطع کنند.
پیش از انجام اسکن:
متخصص تصویربرداری اسکن را به صورت سرپایی انجام می‌دهد. بیمار باید لباس خود را با گان و لباس پزشکی عوض کند. همچنین باید تمام اشیا فلزی مثل جواهرات یا عینک را درآورده و از خود دور کند.
در شروع اسکن بیمار به پشت بر روی تخت معاینه دراز می‌کشد. متخصص تصویربرداری یک دستگاه تصویربرداری را در بالا و یک دستگاه تولیدکننده پرتو X-ray را در زیر آن‌ها قرار می‌دهد.
در طول انجام اسکن:
در طول فرآیند، قسمت تصویربردار دستگاه به آرامی در طول بدن حرکت می‌کند. این در حالی است که پرتویی با انرژی کم از بدن درحال عبور است. متخصص تصویربرداری درحین اندازه‌گیری تراکم استخوان معمولا لگن و ستون مهره‌ها را بررسی می‌کند. این دو جا محل‌های رایج بروز شکستگی در افراد مبتلا به پوکی استخوان هستند.
در برخی موارد مچ، انگشتان و ساعد هم اسکن می‌شوند. در برخی محل‌ها ممکن است فرآیندی به نام ارزیابی شکستگی مهره (vertebral fracture assessment) هم توسط پزشک صورت بگیرد. در این تست مشخص می‌شود آیا ریسک شکستگی مهره وجود دارد یا خیر.
زمانی که بخواهیم ترکیبات بدن را اندازه‌گیری کنیم، کل بدن اسکن می‌شود. با این کار ضخامت پوست در مناطق مشخصی از بدن اندازه‌گیری می‌شود. با استفاده از یک معادله مشخص و این مقادیر اندازه‌گیری شده می‌توانیم درصد چربی بدن را محاسبه کنیم.
احتیاطات و مراقبت‌ها:
در طول انجام اسکن دگزا فرد باید بی‌حرکت باقی بماند تا تصویر حاصل شده تار نشود. اسکن دگزا بدون درد و سریع بوده و انجام آن نهایتا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد.
اسکن DEXA برای بیشتر افراد بدون خطر است. اما چون برای انجام آن از پرتو X-ray استفاده می‌شود، فرد در معرض تابش امواج قرار می‌گیرد. زنان باردار باید با پزشک خود در این باره مشورت کنند. پزشک ممکن است به آن‌ها بگوید این اسکن را انجام ندهند.
نتیجه اسکن دگزا چگونه بررسی می‌شود؟
بررسی نتیجه اسکن دگزا برای تراکم استخوان با استفاده از سیستمی به نام T-score صورت می‌گیرد. در این سیستم اسکن فرد با تراکم استخون یک فرد بالغِ جوانِ سالم با جنسیت مشابه، مقایسه می‌شود.
سازمان جهانی بهداشت (WHO) برای سطوح مختلف تراکم استخوان تعریف‌های زیر را ارائه داده است:
- T-score با مقدار ۱- یا بالاتر نرمال است.
- T-score با مقدار ۱.۱- تا ۲.۴- نشانه استئوپنی یا کاهش تراکم استخوان است.
- T-score با مقدار ۲.۵- یا کمتر از آن نشاندهنده وجود پوکی استخوان یا استئوپروزیس (osteoporosis) است.
نتایج اسکن دگزا ممکن است براساس سیستم Z-score هم گزارش شود. در این سیستم مقدار استخوانی که فرد در مقایسه با سایر افراد هم‌سایز، هم‌وزن، هم‌سن و هم‌جنس خود دارد، گزارش می‌شود. این کار کمک می‌کند بفهمیم آیا عامل غیرمعمولی باعث ازدست رفتن بافت استخوانی می‌شود یا خیر.
طبق گفته مجمع جهانی تراکم‌سنجی بالینی (International Society for Clinical Densitometry) اگر مقدار Z-score بالای ۲- باشد، نرمال درنظر گرفته می‌شود. اما اگر مقدار آن پایین‌تر از ۲- باشد، پزشک آن را برای فرد در آن سن پایین‌تر از محدوده نرمال تلقی می‌کند.
زمانی که اسکن دگزا برای اندازه‌گیری ترکیبات بدن هم به کار می‌رود، نتایج شامل توده چربی تام و درصد چربی تام بدن هم می‌شوند.
جمع‌بندی:
اسکن دگزا روش تشخیصی مناسبی برای دکترها است که تشخیص دهند آیا تراکم استخوان فردی کاهش داشته و یا احتمال ایجاد شکستگی در فرد بالا است یا خیر.
اسکن دگزا همچنین اطلاعاتی درباره درصد چربی بدن به ما می‌دهد.
نتایج این اسکن به دکتر کمک می‌کند تصمیم بگیرد که آیا لازم است برای پوکی استخوان شما درمانی انجام دهد یا خیر. همچنین به او کمک می‌کند تاثیر درمان صورت گرفته را کنترل و بررسی کند.
اگرچه انجام اسکن دگزا فرد را در معرض میزان کمی تشعشعات قرار می‌دهد، اما فواید انجام آن ارزش این ریسک را دارد.
