ناهنجاری‌هایی که عروق بدن را درگیر می‌کنند، ممکن است عوارض بسیاری را برای فرد به دنبال داشته باشند. برخی پرسروصدا بوده و برخی دیگر بدون بروز هیچ علائمی، اتفاقی تشخیص داده می‌شوند. شما تا چه میزان با ناهنجاری‌های عروقی آشنایی دارید؟ آیا تاکنون نام بد شکلی شریانی وریدی را شنیده‌اید؟ AVM یا بدشکلی شریانی وریدی می‌تواند در هر نقطه از بدن ایجاد شود اما اغلب در مغز یا ستون فقرات رخ می‌دهد. علت ایجاد بدشکلی شریانی وریدی مشخص نیست اما به ندرت حالت ارثی دارد. ای وی ام مغزی اغلب می‌تواند با موفقیت درمان شود و از بروز عوارض بیشتر جلوگیری شود یا عوارض کاهش یابد. در این مقاله به بررسی بیشتر این ناهنجاری و روش‌های درمان و تشخیص آن خواهیم پرداخت.
بدشکلی شریانی وریدی چیست
بدشکلی شریانی وریدی (AVM) به درهم پیچیدن غیرطبیعی رگ‌های خونی گفته می‌شود که شریان‌ها و وریدها را به هم متصل کرده و جریان خون طبیعی و گردش اکسیژن را مختل می‌کنند.
شریان‌ها وظیفه انتقال خون غنی از اکسیژن را از قلب به مغز برعهده دارند. وریدها خون کم اکسیژن را به ریه‌ها و قلب بازمی‌گردانند.
هنگامی که بدشکلی شریانی وریدی این روند حیاتی را مختل کند، ممکن است بافت‌های اطراف اکسیژن کافی دریافت نکرده و عروق و رگ‌های آسیب دیده می‌توانند ضعیف و پاره شوند. اگر ای وی ام در مغز ایجاد و پاره شود، موجب خونریزی مغزی، سکته مغزی یا آسیب مغزی می‌شود.
علائم بدشکلی شریانی وریدی
علائم مالفورماسیون شریانی وریدی براساس محل قرارگیری آن متفاوت خواهد بود. اغلب اولین علائم و نشانه‌ها پس از خونریزی ظاهر می‌شود و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- خون ریزی
- کاهش تدریجی عملکرد عصبی
- سردرد
- تهوع و استفراغ
- تشنج
- از دست دادن هوشیاری
دیگر علائم و نشانه‌های احتمالی عبارتند از:
- ضعف عضلانی
- فلج شدن بخشی از بدن
- از دست دادن هماهنگی بدن (آتاکسی) که می‌تواند موجب مشکل در راه رفتن فرد شود
- مشکل در انجام کارهایی که به برنامه ریزی نیاز دارند (آپراکسی)
- ضعف اندام‌های تحتانی
- کمردرد
- سرگیجه
- مشکلات بینایی، از جمله از دست دادن بینایی در بخشی از میدان بینایی، از دست دادن کنترل حرکات چشمی، تورم بخشی از عصب بینایی
- مشکلات گفتاری یا درک زبان (آفازی)
- احساس غیرمعمول مانند بی حسی، گزگز شدن یا درد ناگهانی
- از دست دادن حافظه یا زوال عقل
- توهم
- گیجی
ممکن است کودکان و نوجوانان در یادگیری یا از نظر رفتار مشکلاتی داشته باشند.
نوعی بدشکلی شریانی وریدی به نام نقص ورید گالن وجود دارد که علائمی آن هنگام تولد یا اندکی پس از آن ظاهر می‌شوند. نقص رگ جالینوس در اعماق مغز شکل می‌گیرد و علائم زیر را ایجاد می‌کند:
- تجمع مایع در مغز (هیدروسفالی) که باعث بزرگ شدن سر می‌شود
- تورم وریدهای پوست سر
- تشنج
- عدم رشد
- نارسایی احتقانی قلب
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم
در صورت مشاهده علائم و نشانه‌های ای وی ام مانند سردرد، سرگیجه، مشکلات بینایی و تغییرات شناختی یا عملکرد عصبی، باید به دنبال کمک پزشکی بود. در حال حاضر بسیاری از موارد مالفورماسیون شریانی وریدی به طور تصادفی، اغلب پس از CT اسکن یا MRI و به دلایلی که ارتباط مستقیمی با AVM ندارند، کشف می‌شوند.
علت بدشکلی شریانی وریدی
بدشکلی شریانی وریدی در اثر ایجاد ارتباط مستقیم و غیرطبیعی بین شریانی‌ها و وریدها ایجاد می‌شود، اما علت دقیق بروز آن مشخص نیست. برخی تغییرات ژنتیکی ممکن است رد ایجاد این مالفوزماسیون نقش داشته باشد، اما بیشتر انواع آن ارثی نیستند.
عوامل خطر مالفورماسیون شریانی وریدی
در موارد نادری ممکن است سابقه خانوادگی مثبت از نظر AVM، خطر بروز آن را افزایش دهد. اما بیشتر انواع بدشکلی شریانی وریدی ارث نمی‌باشند.
برخی از بیماری‌های ارثی ممکن است خطر ابتلا به ای وی ام را افزایش دهد؛ از جمله تلانژکتازی خونریزی دهنده ارثی (HHT) که سندرم اوسلر وبر رندو نیز نامیده می‌شود.
عوارض مالفورماسیون شریانی وریدی
شایع‌ترین عارضه بدشکلی شریانی وریدی خونریزی است. در صورت عدم توجه، می‌تواند آسیب عصبی قابل توجهی را باعث شود. خونریزی می‌تواند کشنده باشد.
تشخیص بدشکلی شریانی وریدی
برای تشخیص AVM، پزشک علائم بیمار را بررسی کرده و معاینه فیزیکی انجام می‌دهد.
پزشک در معاینه به دنبال صدای بروئی (bruit) خواهد بود. بروئی یک صدای هولناک است که در اثر جریان خون پر سرعت در عروق و رگ‌های دچار ای وی ام ایجاد می‌شود؛ گویی آب به سرعت از یک لوله باریک عبور می‌کند. بروئی ممکن است موجب اختلال در شنوایی یا خواب یا پریشانی عاطفی فرد شود.
آزمایشاتی که در تشخیص بدشکلی شریانی وریدی کمک کننده هستند عبارتند از:
- آنژیوگرافی مغزی. در این تست که آرتریوگرافی نیز نامیده می‌شود، یک رنگ مخصوص به نام ماده حاجب به جریان خون تزریق می‌شود. این رنگ ساختار رگ‌های خونی را برجسته‌تر می‌کند تا در تصویر برداری با اشعه ایکس بهتر نشان دیده شوند.
- سی تی اسکن (CT). در سی تی اسکن از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویری از سر، مغز یا نخاع استفاده می‌شود و می‌تواند خونریزی را نشان دهد.
- ام آر آی (MRI). از آهن ربا و امواج رادیویی قدرتمند برای نشان دادن تصاویر دقیق از بافت‌ها استفاده می‌شود. MRI می‌تواند تغییرات اندک دیده شده در بافت‌ها را نشان دهد.
- آنژیوگرافی با تشدید مغناطیسی (MRA). الگو، سرعت و فاصله جریان خون در بخش دچار بدشکلی شریانی وریدی را مشخص می‌کند.
- سونوگرافی ترانس کرانیال داپلر. این نوع سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصویری از جریان خون استفاده می‌شود. این دستگشاه می‌تواند در تشخیص یدشکلی شریانی وریدی بزرگ، متوسط و خونریزی کمک کند.
درمان بدشکلی شریانی وریدی
درمان بدشکلی شریانی وریدی به محل تشخیص ناهنجاری، علائمی بیمار و سلامت کلی فرد بستگی دارد. گاهی، ممکن است AVM با آزمایش‌های روتین تصویربرداری مانتیور شود تا پزشک از تغییرات یا مشکلات احتمالی مطلع شود. سایر موارد ای وی ام به درمان نیاز دارند. تعیین این که آیا مالفورماسیون شریانی وریدی به درمان نیاز دارد یا نه بر اساس عوامل زیر تعیین می‌شود:
- اگر AVM خونریزی کرده است
- اگر AVM برای درمان به اندازه کافی کوچک باشد
- اگر محل AVM در قسمتی از مغز باشد که دسترسی به آن راحت باشد
دارو درمانی
داروها درمانی می‌توانند در مدیریت علائمی مانند تشنج، سردرد و کمردرد کمک کننده باشد.
جراحی AVM
جراحی AVM اصلی‌ترین راه درمان است. اگر خطر خونریزی در بیمار بالا باشد، ممکن است جراحی AVM توصیه شود. در جراحی ممکن است مالفورماسیون شریانی وریدی به طور کامل از بین برود. این جراحی معمولاً زمانی استفاده می‌شود که AVM کوچک بوده و در منطقه‌ای واقع شود که حراج بتوانند با خطر پایین آسیب به بافت‌های مغزی، AVM را خارج کند.
آمبولیزاسیون اندوواسکولار نوعی جراحی است که در آن جراح به کمک یک کاتتر را از طریق شریان‌ها به AVM می‌رسد. سپس ماده‌ای را تزریق می‌کند تا یک لخته خون مصنوعی در وسط AVM ایجاد شده و جریان خون به طور موقت کاهش یابد. این کار ممکن است قبل از نوع جراحی دیگر، به منظور کاهش عوارض بیماری انجام شود.
گاهی از رادیو جراحی استریوتاکتیک استفاده می‌شود. در این روش معمولاً بر روی مالفورماسیون‌هایی که کوچک بوده و پاره نشده‌اند، انجام می‌شود. در این روش از پرتوهای شدید و متمرکز برای آسیب به عروق خونی و قطع خون رسانی به AVM استفاده می‌شود.
تصمیم گیری در مورد درمان یا عدم درمان بدشکلی شریانی وریدی تصمیمی است که بیمار و پزشک باید با ارزیابی و بررسی فواید احتمالی درمقابل خطرات، اتخاذ کنند.
فالوآپ
پس از درمان بدشکلی شریانی وریدی ممکن است بیمار به فالوآپ منظم با پزشک نیاز داشته باشد. برای اطمینان از برطرف شدن کامل AVM و عدم تکرار مجدد آن ممکن است به آزمایشات تصویربرداری بیشتر نیاز باشد. در صورت کنترل شرایط، بیمار به آزمایش‌های منظم تصویربرداری و جلسات ملاقات با پزشک نیاز دارد.
کنار آمدن و پشتیبانی
فهمیدن این که فرد بدشکلی شریانی وریدی دارد، ممکن است ترسناک بوده و فرد احساس کند که کنترل کمی بر روی وضعیت سلامتی خود دارد. اما می‌توانید برای کنار آمدن با احساساتی که همراه با تشخیص و درمان برای شما پیش می‌آید، گام‌هایی را بردارید.
- درباره AVM اطلاعات کافی داشته باشید تا تا در مورد ادامه مسیر خود آگاهانه تصمیم بگیرید. ازپزشک خود در مورد اندازه و محل AVM، و گزینه‌های درمانی و عوارض هر یک سوال کنید. داشتن اطلاعات بیشتر در مورد AVM می‌تواند به فرد در تصمیم گیری‌های درمانی اعتماد به نفس کافی را بدهد.
- احساسات خود را بپذیرید. عوارض بدشکلی شریانی وریدی مانند خونریزی و سکته مغزی می‌تواند مشکلات عاطفی و جسمی را برای فرد ایجاد کند. کنترل و تشخیص این احساسات ممکن است دشوار باشد و برخی از تغییرات عاطفی و خلقی به دلیل آسیب و یا تطابق با وضعیت پیش آمده محتمل است.
- ارتباط نزدیکی با دوستان و خانواده خود داشته باشید. ارتباط قوی با نزدیکان خود می‌تواند به شما در دوران نقاهت کمک می‌کند. دوستان و خانواده می‌توانند پشتیبانی عملی مورد نیاز شما را فراهم کنند؛ مانند همراهی در ویزیت پزشک و حمایت عاطفی.
- کسی را داشته باشید تا بتوانید با او صحبت کنید. شخصی را پیدا کنید که حاضر باشد به صحبت‌های شما درباره امیدها و ترس‌های شما گوش دهد. این فرد ممکن است یکی از دوستان یا اعضای خانواده شما باشد. نگرانی و درک یک مشاور، مددکار اجتماعی-پزشکی، مذهبی یا گروه‌های پشتیبانی نیز می‌تواند مفید باشد.
آمادگی برای قرار ملاقات با پزشک
ممکن است AVM بلافاصله پس از خونریزی و در شرایطی اضطراری تشخیص داده شود. همچنین ممکن است پس از بروز سایر علائم و انجام اسکن فوری تشخیص داده شود.
در برخی موارد، AVM هنگام تشخیص یا درمان بیماری دیگر غیرمرتبط کشف می‌شود. بیمار متخصص مغز و اعصاب، متخصص نورورادیولوژی مداخله‌ای یا جراح مغز و اعصاب ارجاع داده می‌شود.
از آن جایی که اغلب صحبت‌های زیادی پیرامون بدشکلی شریانی وریدی وجود دارد، بهتر است برای قرار با پزشک آماده باشید. در ادامه چندین نکته برای کمک به آمادگی فرد برای قرار ملاقات و مواردی که از پزشک انتظار می‌رود، گفته شده است.
شما چه کاری می‌توانید انجام دهید
- از محدودیت قبل از قرار ملاقات آگاه باشید. هنگام تعیین زمان ویزیت، حتماً سوال کنید که آیا باید کاری انجام دهید یا خیر.
- علائمی را که تجربه می‌کنید لیست کنید. حتی علائمی که به نظر می‌رسد ارتباطی با علت قرار ملاقات ندارند را نیز بنویسید.
- لیستی از تمام داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی مصرفی خود را تهیه کنید.
- در صورت امکان از یکی از اعضای خانواده یا دوست خود بخواهید که همراه شما باشد. گاهی اوقات ممکن است به یاد داشتن تمامی اطلاعاتی که هنگام قرار ملاقات به شما ارائه می‌شود، دشوار باشد. فرد همراه می‌تواند به شما در یادآوری مواردی که فراموش کرده‌اید کمک کند.
- سوالات خود را بنویسید. از پرسیدن سوالات بیشتری که ممکن است در حین ویزیت پیش بیاید، ابایی نداشته باشید.
وقت شما با پزشک محدود است ، بنابراین تهیه لیستی از سوالات به شما کمک می‌کند تا از وقت خود بیشترین استفاده را ببرید. در مورد AVM، برخی از سوالات اساسی که باید از پزشک بپرسید عبارتند از:
- علل احتمالی دیگر علائم من چیست؟
- برای تأیید تشخیص به چه آزمایشاتی نیاز است؟
- گزینه‌های درمانی پیش روی من کدامند و جوانب مثبت و منفی هر یک کدام چیست؟
- چه نتایجی در انتظار من است؟
- چگونه فالوآپ‌ها خواهم شد؟
چه انتظاری از پزشک می‌رود
متخصص مغز و اعصاب احتمالاً در مورد علائم بیمار، سوال کرده و معاینه بدنی انجام می‌دهد و تست‌هایی را برای تأیید تشخیص درخواست می‌کند.
آزمایشات اطلاعاتی را در مورد اندازه و محل AVM جمع آوری می‌کند تا به فرد در مورد گزینه‌های درمانی کمک کند. سوالاتی که پزشک ممکن است بپرد عبارتند از:
- چه زمانی برای اولین بار علائم را تجربه کردید؟
- آیا علائم شما مداوم بوده یا گاه به گاه؟
- شدت علائم چقدر است؟
- چه چیزهایی موجب بهبود علائم شما می‌شوند؟
- چه چیزهایی موجب تشدید علائم شما می‌شوند؟
