هاری یک بیماری ویروسی است که در انسان و سایر پستانداران باعث التهاب شدید مغزی(انسفالیت) میشود. علایم اولیهی آن میتوانند شامل احساس خارش در ناحیهی آلوده شده و تب باشند. علایم دیگری که به دنبال این علایم ظاهر میشوند، عبارتند از حرکات خشونتآمیز، سرگردانی، ترس از آب و بیهوشی. دوره کمون بیماری معمولا بازهی زمانی در حدود ۱ تا ۳ ماه را دربرمیگیرد ولی میتواند به کوتاهی ۱ هفته یا به بلندی ۱ سال نیز باشد. زمانی که علایم بیماری ظاهر شوند، مرگ تقریبا قطعی است. این بیماری سالانه ۲۴۰۰۰ تا ۶۰۰۰۰ قربانی در سراسر جهان میگیرد. بیش از ۹۵ درصد قربانیان از قارههای آسیا و آفریقا هستند.
هاری هنگامی منتقل میشود که حیوانی آلوده، حیوان یا انسان دیگری را چنگ بزند یا گاز بگیرد. همچنین، بزاق دهان حیوان آلوده، در صورت تماس با سطوح مخاطی بدن فرد (از جمله چشم ها و دهان) نیز میتواند فرد را آلوده کند. در سراسر جهان، سگ ها مهمترین جانداران درگیر این بیماری هستند و دربیش از ۹۹ درصد از مورد های گزارش شدهی هاری، سگ ها عامل انتقال بیماری بودهاند. در قارهی آمریکا ۵ درصد از موارد مربوط به سگها و باقی موارد مربوط به خفاشهاست. کنترل حیوانات و برنامههای واکسیناسیون راه مناسبی برای پیشگیری از این بیامری به نظر میرسد. واکسیناسیون قبل از تماس با عامل بیماری(pre-exposure vaccination) برای کسانی که ریسک ابتلای بالایی دارند ، از جمله دامپزشکان حیات وحش، ضروری است. همچنین به شدت توصیه میشود افراد پس از مواجه با هر گونه گاز گرفتگی حیوانات، محل آسیب را با آب گرم و محلول حاوی ید شستشو دهند، زیرا این کار ویروس های احتمالی موجود در محل زخم را کاهش میدهد. سپس برای دریافت واکسن هاری به مراکز ویژه مراجعه کنند.
اغلب سایر پستانداران نیز از لحاظ بیولوژیکی، میتوانند ناقل هاری باشندولی این احتمال بسیار کم است. زیرا، برای مثال احتمال اینکه جوندهای از برخورد با گرگی هار جان سالم به در ببرد و سپس همگونهی خود یا گونهی دیگری را با گاز گرفتن آلوده کند، بسیار بعید به نظر میرسد!
ویروس هاری پس از ورود به محل زخم یا مخاط، وارد اعصاب محیطی آن ناحیه میشود. سپس مسیر اعصاب محیطی را تعقیب میکند و به سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) میرسد. دوره کمون بیماری هم بستگی به فاصلهای دارد که ویروس باید از محل عارضه تا اعصاب مرکزی طی کند. این ویروس باعث التهاب شدید مغزی میشود که عامل اصلی تمام علایم این بیماری است. ویروس هاری یک رترو-ویروس است. به این معنی که مادهی ژنتیک درون آن DNA نیست بلکه RNA است، و از طریق فرآیند رونویسی معکوس در درون سلول تکثیر میشود. تشخیص هاری در مراحل اولیهی آن بسیار دشوار است. چون علایم ظاهری آن ممکن است با بسیاری از بیماری های شایع دیگر، همانند سرماخوردگی و آنفولانزا یا بیماری های روانی، اشتباه گرفته شوند. تشخیص رفرانس(اصلی) بیماری هاری، با استفاده از روش FAT یا تست فلورسنت آنتیبادی است که در کنار آن یک پروسهی تشخیصی ایمونوهیستوشیمیایی نیز معمولا انجام میشود.
روش پیشگیری از علایم و شروع این بیماری، واکسیناسیون کامل، به خصوص در اطراف محل عارضه، در ۱۰ روز اول پس از تماس با ویروس است. بدون دریافت واکسن، احتمال زنده ماندن فرد پس از شروع علایم تقریبا صفر است. تاکنون فقط ۵ نفر در جهان، بدون واکسسیناسون پس از تماس یا ویروس (post-exposure vaccination) از مرگ جان به در بردهاند. اولین کسی که نجات یافت، دختری نوجوان اهل میلواکی، Jeanna Giese، بود که در سال۲۰۰۴ با استفاده از روش آزمایش نشدهای به نام روش کمای القایی (induced coma) نجات یافت. پس از نجات او با این روش، انگشت شمار افراد دیگری به این روش نجات یافتند. این روش به Milwaukee Protocol مشهور شد. در این روش، بیمار را با استفاده از دارو، به کمای مصنوعی میبرند تا از التهاب مغز کاسته شود. سپس صبر میکنند تا بدن، خود، علیه ویروس پادتن های لازم را تولید کند.
وجود بیماری هاری، سابقه تاریخی دارد و بارز ترین علامت آن نیز در نظر آنان، ترس از آب بوده است. این ویروس به علت ایجاد التهاب در غدد بزاقی، توانایی بلع را از فرد یا جانور مبتلا میگیرد و باعث تولید بزاق دارای ویروس میشود. در واقع ویروس با این مکانیسم، خود را برای آلوده کردن قربانی بعد آماده میکند. به همین علت این بیماری را در گذشته آب-ترسی (hydrophobia) مینامیدهاند. در منابع تاریخی، قتل افراد مشکوک به ابن بیماری نیز ثبت شدهاست! با این حال تاکنون، به نظر میرسد بهترین راه پیشگیری آن، اطلاع رسانی به عموم و خدمات واکسیناسیون است.