زونا چیست؟
زونا بیماری ویروسی می‌باشد که باعث پیدایش راش‌ها و بثورات پوستی دردناک می‌شود. این ضایعات معمولا به شکل رشته‌های منفردی از تاول‌ها هستند و می‌توانند هرجایی از بدن را درگیر کنند. بیماری زونا بیشتر در نیمه راست یا نیمه چپ تنه خود را نشان می‌دهد.
عامل ویروسی ایجاد کننده بیماری زونا، ویروس واریسلا زوستر می‌باشد. این ویروس می‌تواند بیماری آبله مرغان را نیز ایجاد کند. پس از اینکه فرد به بیماری آبله مرغان مبتلا شده و آن را پشت سر می‌گذارد، این ویروس درواقع به طور کامل از بدن حذف نمی‌شود بلکه به صورت نهفته در بافت عصبی مغز و نخاع باقی می‌مانند. سپس بعد از گذشت چندین سال مجددا به فرم فعال تبدیل شده و بیماری زونا را ایجاد می‌کند.
البته زونا چندان بیماری خطرناکی محسوب نمی‌شود اما نکته اینجاست که بسیار دردناک می‌باشد. واکسن‌های مخصوص وجود دارند که نسبتا پیشگیرانه عمل می‌کنند. همچنین راه‌های درمانی مورد استفاده برای زونا می‌تواند بهبودی را تسریع کرده و عوارض آن را کاهش دهد.
علائم زونا
علائم و تظاهرات بیماری زونا سیستمیک نبوده و فقط ناحیه بدنی درگیر را شامل می‌شوند. علائم آن به شرح زیر هستند:
- احساس درد، سوزش، بی‌حسی و مورمور شدن
- افزایش حساسیت به لمس
- ضایعات پوستی قرمز رنگ که چند روز پس از آغاز درد شروع می‌شوند
- تاول‌های پر از مایع که ظرف چند روز پاره شده و دلمه می‌بندند
- خارش
برخی افراد همچنین علائم دیگری را نیز ممکن است تجربه کنند:
- تب
- سردرد
- حساسیت به نور
- خستگی
معمولا اولین تظاهرات بیماری زونا، درد است که البته در برخی افراد به صورت شدید درمی‌آید. با توجه به ناحیه‌ای که در زونا درگیر می‌شود، ممکن است به اشتباه تصور شود که اختلالی مربوط به قلب یا ریه‌ها و یا کلیه رخ داده است. البته در برخی افراد احساس درد بدون ظهور هیچ راش پوستی صورت می‌گیرد.
در اغلب مواقع ضایعات مربوط به زونا به صورت نوارهای تاول هستند که در سمت راست یا چپ بدن رخ می‌دهند. در برخی مواقع این بثورات در اطراف چشم یا یک طرف گردن یا صورت قرار دارند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر احساس کردید عارضه شما ممکن است زونا باشد بلافاصله به پزشک اطلاع دهید، خصوصا اگر موارد زیر شامل حالتان می‌شود:
- داشتن درد و راش اطراف چشم که در صورتی که درمان نشود ممکن است عفونت باعث کوری دائم شود.
- اگر ۶۰ سال یا حتی بالاتر هستید زیرا ممکن است عوارض بیشتر و شدیدتری را تجربه کنید.
- داشتن سیستم ایمنی ضعیف (خودتان یا اعضای خانوادتان) که می‌تواند به علت سرطان، برخی داروها یا بیماری‌های دیگر باشد.
- در صورت گسترش بثورات و دردناک‌تر شدن آن‌ها
علت زونا چیست؟
عامل عفونی بوجود آورنده زونا ویروسی به نام واریسلا زوستر ویروس می‌باشد. این ویروس همان عامل بیماری آبله مرغان است. افرادی که قبلا به آبله مرغان مبتلا شده باشند ممکن است درگیر بیماری زونا نیز بشوند. روش کار اینگونه است که پس از بهبودی از آبله مرغان، ویروس وارد سیستم عصبی فرد می‌شود و آنجا به صورت خاموش تا سال‌ها باقی می‌ماند.
در نهایت زمانش که برسد مجددا فعال می‌شود و توسط همان اعصاب به پوست مهاجرت می‌کند و باعث ایجاد زونا می‌شود. البته این اتفاق لزوما برای هر فردی که آبله مرغان را زمانی تجربه کرده رخ نمی‌دهد.
علت دقیق زونا هنوز مشخص نیست. اما می‌توان حدس زد که دلیل آن می توان ضعیف‌تر شدن سیستم ایمنی در برابر ویروس‌ها با گذشت سن باشد. زونا بین افراد سالخورده و بیماران دارای ایمنی ضعیف شیوع بالایی دارد.
واریسلا زوستر ویروس در واقع عضو دسته‌ای از ویروس‌ها به نام هرپس ویروس‌ها می‌باشد. این دسته از ویروس‌ها می‌توانند باعث ایجاد تاول تبخالی و هرپس تناسلی شوند. به این علت است که زونا را عموما تحت عنوان «هرپس زوستر» نیز می‌شناسند. اما ویروسی که باعث ایجاد آبله مرغان و متعاقبا زونا می‌شود با ویروس عامل تبخال و هرپس تناسلی (بیماری‌های منتقل از راه جنسی) متفاوت است.
آیا بیماری زونا واگیردار است؟
فرد مبتلا به زونا می‌تواند هر کسی که نسبت به بیماری آبله مرغان ایمن نشده‌باشد را آلوده کند. این انتقال معمولا از طریق تماس مستقیم با ضایعات باز ناشی از زونا رخ می‌دهد. البته توجه به این ضروریست که فرد غیرایمنی که از این طریق به ویروس زونا آلوده شود به آبله مرغان مبتلا می‌شود نه زونا!
با این حال خود بیماری آبله مرغان برای برخی افراد بسیار خطرناک می‌باشد. درنتیجه تا زمانی که پوست روی زخمتان را نگرفته شما می‌توانید این بیماری را منتقل کنید. در این برهه از تماس مستقیم با افرادی که هنوز آبله مرغان نگرفته‌اند یا واکسن آن را دریافت نکرده‌اند خودداری کنید. افراد با ایمنی پایین، زنان باردار و نوزادان در خطر بیشتری قرار دارند.
عوامل خطر
احتمال وقوع زونا در تمامی افرادی که سابقا به آبله مرغان مبتلا شده‌اند ، وجود دارد. بیشتر بزرگسالان آمریکا قبل از اینکه واکسن این ویروس کشف شود قبلا به آبله مرغان مبتلا شده‌اند. واکسن آبله مرغان امروزه از جمله واکسن‌های روتین نوزادان است و ایمنی خوبی در بدن فرد می‌سازد.
عواملی که باعث افزایش احتمال ابتلا به زونا در فرد می‌شوند عبارتند از:
- سن بالا (۵۰ و بیشتر): بیماری زونا بیشتر در افراد سالخورده و بالای ۵۰ سال دیده می‌شود. ریسک ابتلا به زونا همراه سن افزایش می‌یابد. طبق آمار کارشناسان، حدود نصف افراد بالای ۸۰ سال درگیر زونا خواهند شد.
- بیماری‌های زمینه‌ای: بیماری‌هایی که سیستم ایمنی بدن را پایین می‌آورند می توانند شرایط را برای زونا آماده کنند مانند؛ ایدز، سرطان و… .
- تداوی سرطان: روش‌های درمانی انجام شده برای سرطان مانند پرتودرمانی و شیمی‌درمانی می‌توانند مقاوت شما را در برابر ویروس به مخاطره بیندازند و منجر به بروز زونا شوند.
- داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی: داروهایی که معمولا به منظور جلوگیری از پس زدن عضو در پیوند اعضا مصرف می‌شوند، ریسک زونا را بالا می‌برند. از جمله این داروها می‌توان به استروئید‌هایی مانند پردنیزون (در صورت مصرف طولانی مدت) اشاره کرد.
عوارض زونا
عوارض مربوط به بیماری زونا به شرح زیر هستند:
- پُست هرپتیک نورالژی: به این معنی که در برخی افراد درد ناشی از زونا حتی پس از بهبودی و از بین رفتن زخم‌ها نیز ادامه می‌یابد که با نام پست هرپتیک نورالژی یا درد اعصاب پس از هرپس شناخته می‌شود. علت این پدیده این است که رشته‌های عصبی آسیب دیده پیام‌های گیج کننده و بیش از حدی از درد را از ناحیه پوست به مغز ارسال می‌کنند.
- از دست دادن بینایی: در صورتی که زونا در داخل یا اطراف چشم ظاهر شود (زونای افتالمیک یا چشمی) می‌تواند عفونت‌هایی را در چشم سبب شود که در نهایت به از بین رفتن دید در فرد منجر می‌شود.
- مشکلات نورولوژیکی: بسته به این که ویروس چه اعصابی را درگیر کرده باشد می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی مانند التهاب مغری (انسفالیت)، فلجی صورت یا مشکلات شنوایی و تعادلی شود.
- عفونت پوستی: درصورت این بیماری به درستی مورد معالجه قرار نگیرد، ممکن است تبدیل به عفونت‌های پوستی شود.
پیشگیری از زونا
واکسن‌های مورد استفاده جهت پیشگیری از زونا شامل دو واکسن آبله مرغان (ویروس واریسلا) و واکسن زونا (واریسلا زوستر) می‌باشد.
واکسن آبله مرغان
واکسنی برای آبله مرغان در دسترس است (واریواکس) به عنوان یکی از واکسن‌های روتین دوران کودکی از بروز بیماری آبله مرغان جلوگیری به عمل می‌آورد. این واکسن همچنین برای بزرگسالانی که هرگز به آبله مرغان مبتلا نشده‌اند قابل استفاده است.
البته توجه به این نکته ضروریست که دریافت واکسن واریواکس به این معنی نیست که هرگز به این بیماری مبتلا نخواهید شد، اما می‌توانید مطمئن شوید که حتی در صورت ابتلا شدت و عوارض آن به مراتب کم‌تر خواهد بود.
واکسن زونا
واکسن‌های پشنهادی برای زونا شامل دو مورد می‌شوند: شینگریکس و زوستاواکس.
زوستاواکس در سال ۲۰۰۶ به تایید سازمان غذا و دارو (FDA) رسید. این واکسن می‌تواند تا ۵ سال نسبت به زونا ایمنی ایجاد کند. زوستاواکس ویروس زنده‌ای می‌باشد که از بالای بازو به صورت تک دوز تزریق می‌شود.
شینگریکس نیز از سال ۲۰۱۷ مورد تایید سازمان FDA می‌باشد. این واکسن به عنوان جایگزین برای زوستاواکس پیشنهاد می‌شود. ایمنی ایجاد شده توسط این واکسن بیش از ۵ سال طول می‌کشد. شینگریکس شامل ویروس‌های غیرزنده‌ای می‌باشد که در دو دوز به فاصله ۶ ماه تزریق می‌شود.
شینگریکس برای افراد ۵۰ سال به بالا توصیه می‌شود حتی اگر قبلا واکسن زوستاواکس را دریافت کرده‌باشند. بهتر است بدانید که تا سن ۶۰ سالگی تزریق زوستاواکس پیشنهاد نمی‌شود.
عوارض شایع هر دو واکسن شامل قرمزی، درد، حساسیت، تورم و خارش در منطقه تزریق و سردرد می‌شود.
همانند مطلب گفته شده برای واکسن آبله مرغان، واکسن‌های مورد استفاده برای زونا نیز عدم ابتلا به زونا را تضمین نمی‌‌کند. ولی استفاده از آن می‌تواند عوارض، شدت و احتمال پست هرپتیک نورالژی را (در صورت ابتلا) کاهش دهد.
همانطور که می‌دانید واکسن زونا صرفا جنبه پیشگیری دارد و برای درمان افرادی که در حال حاضر به زونا مبتلا هستند استفاده نمی‌شود. جهت انتخاب بهترین راه پیشگیری یا درمان ابتدا با پزشک مشورت کنید.
تشخیص
تشخیص ابتلای فرد به زونا بر اساس تظاهراتی مانند درد در نیمه‌ای از بدن و وجود راش‌های مشخص و تاول در یک ناحیه صورت می‌پذیرد. البته پزشک می‌تواند نمونه‌ای از پوست یا تاول را برای کشت و مشاهدات آزمایشگاهی بردارد.
درمان زونا
باید بدانید که درمان قطعی برای بیماری زونا وجود ندارد. گاها داروهای آنتی‌ویرال (ضدویروس) که تجویز می‌شود جهت کنترل و کاهش عوارض و افزایش سرعت بهبودی است. این داروهای عبارتند از:
- آسیکلوویر (زوویراکس)
- والاسیکلوویر (والترکس)
همچنین برای کنترل درد ناشی از زونا مصرف داروهای زیر ممکن است پیشنهاد شود:
- پچ‌های موضعی کپساییسین (کوتنزا)
- ضدانعقادهایی مانند گاباپنتین (نورونتین)
- آنتی دپرسانت‌های تری سایکلیک (ضد افسردی‌های حلقوی) مانند آمی تریپتیلین
- مواد بی‌حس کننده مانند لیدوکائین که می‌تواند در قالب کرم، ژل، اسپری یا پچ پوستی استفاده شود
- داروهای محتوی نارکوتیک مانند کودئین
- تزریق کورتیکواستروئیدها و بی‌حسی‌کننده‌های موضعی
دوره بیماری زونا معمولا از دو هفته تا ۶ هفته می‌باشد. اغلب افراد تنها یک بار به این بیماری دچار می‌شوند اما احتمال مجددا (تا چندین بار) وجود دارد.
سبک زندگی و درمان خانگی
دوش آب خنک و قرار دادن کمپرس خنک و مرطوب بر روی تاول‌ها، خارش و درد آن را کاهش می‌دهد. همچنین کنترل و کاهش استرس می‌تواند به بهبودی علائم آن کمک کند.
آمادگی‌های لازم برای ملاقات با پزشک
در مواردی که علائم فرد خفیف باشد ممکن است حتی مراجعه به پزشک ضروری به نظر نرسد. اما در موارد شدیدتر نیاز است حتما به صورت اورژانسی به پزشک اطلاع دهید.
اقدامات لازم
لیستی از موارد زیر تهیه کنید:
- علائم بیماری با جزئیات
- سوابق پزشکی گذشته و حال
- سوابق بیماری‌های خانوادگی و نزدیکان
- داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی که مصرف می‌کنید
پیشنهاد می‌شود سوالاتی که از پزشک دارید را نیز یادداشت کنید تا از زمان ملاقات خود بهترین استفاده را ببرید. ترجیحا سوالات خود را الویت بندی کنید تا در صورت ضیق وقت مهم‌ترین‌ها را بپرسید. سوالات زیر از جمله مهم‌ترین سوالات در مورد بیماریتان است:
- علت بیماری من چیست؟
- این علائم تا کی طول خواهند کشید؟
- چگونه به این بیماری مبتلا شده‌ام؟ آیا احتمال ابتلای مجدد وجود دارد؟
- چه راه‌های درمانی را پیشنهاد می‌کنید؟ حالم از کی شروع به خوب شدن می‌کند؟
- در صورتی که علائم من بهبود پیدا نکردند چکار باید بکنم؟
- بروشور یا منبعی را برای اطلاع بیشتر پیشنهاد می‌کنید؟
اقدامات پزشک
او ابتدا راش‌های شما را بررسی می‌کند سپس شروع به پرسیدن تعدادی سوال می‌کند. این سوالات عبارتند از:
- علائمتان از کی شروع شده‌اند؟
- چیزی وجود دارد که باعث بهتر شدن یا شدیدتر شدن علائمتان شود؟
- به خاطر دارید که آیا تابحال به آبله مرغان مبتلا شده‌اید یا خیر؟
