پروتونتراپی نوعی از پرتودرمانی است که از پرتوهای پرانرژیِ پروتون برای درمان تومورها استفاده می‌کند.
پرتودرمانی از اشعه‌های پرقدرت اشعه‌ی X برای درمان تومورهای سرطانی و غیرسرطانی استفاده می‌کند؛ پروتونتراپی زیرمجموعه‌ای از پرتودرمانی است که از انرژی پرتوهای ساخته شده از ذرات پروتون با بار مثبت استفاده می‌کند.
پروتونتراپی در درمان انواعی از سرطان نتایج امیدوارکننده‌ای نشان داده است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که پروتونتراپی ممکن است عوارضی جانبی کمتر نسبت به رادیوتراپیِ رایج نشان دهد، چرا که پزشکان، با توجه به باردار بودن این ذرات، کنترل بهتری روی پرتوهای گسیل‌شده از پروتون‌ها دارند. با این حال، تحقیقات اندکی مستقیماً به مقایسه‌ی پروتونتراپی و رادیوتراپی پرداخته‌اند، بنابراین نمی‌توان با قطعیت اثربخشی این دو را با هم مقایسه کرد.
پروتونتراپی در ایالت متحده چندان رایج نیست.
موارد استفاده‌ی پروتونتراپی کدام‌اند؟
پروتونتراپی برای درمان سرطان و برخی تومورهای غیرسرطانی استفاده می‌شود و ممکن است تنها روش قابل استفاده برای سرطان محسوب شود. و یا در ترکیب با سایر روش‌های درمان، نظیر جراحی و شیمی‌درمانی استفاده شود.
موارد استفاده‌ی پروتونتراپی عبارت‌اند از:
- تومورهای مغزی
- سرطان در کودکان
- ملانومای چشم
- تومورهای سر و گردن
- سرطان ریه
- سرطان غده‌ی هیپوفیز
- سرطان پروستات
- تومورهای که ستون مهره را مورد حمله قرار می‌دهند
- سرطان‌هایی که به قسمت پایه‌ی جمجمه حمله می‌کنند
آزمایش‌هایی برای بررسی مؤثر بودن پروتونتراپی برای سرطان‌های نیز در حال انجام است:
- سرطان آنال
- سرطان مثانه
- سرطان سینه
- سرطان سرویکس
- سرطان مری
- لنفوما
- سرطان پانکراس
- سارکومای بافت نرم
ریسک‌ها
پروتونتراپی می‌تواند با کشتن سلول‌های سرطانی درون بدن از طریق پرتوهای پرانرژی، آسیب‌هایی را برای سلامتی نیز ایجاد کند. از آن جایی پزشکان می‌توانند محل تمرکز پرتوها را در بالاترین تمرکز تعیین کنند، به نظر می‌رسد این روش کمترین تهدید و عوارض جانبی را در فرد داشته باشد. با این حال، پروتونتراپی قسمتی از انرژی خود را به بافت‌های اطراف می‌دهد. عارضه‌ی جانبی که فرد ممکن است تجربه کند، به محل تحت درمان و دوز پرتوها وابسته است.
در حالت کلی، برخی از عوارض جانبی رایج پروتونتراپی عبارت‌اند از:
- خستگی
- مشکلاتی در ناحیه‌ی دهان و یا عمل غذاخوردن و گوارش
- سردرد از دست دادن موها در ناحیه‌ی تحت درمان
- سردرد
- سرخی پوست و احساس درد در ناحیه‌ی تحت درمان
چگونه آماده شوید؟
پیش از قرارگیری تحت پرتودرمانی، تیم درمانی شما را از پروسه‌ای که پیش‌رو دارید، مطلع می‌کنند و محل دقیقی از بدنتان که نیاز است برای تمرکز پرتوها مورد استفاده قرار گیرد را مشخص می‌کند. برخی از کارهایی که در پروسه‌ی آماده‌سازی نیاز است انجام شوند عبارت‌اند از:
- مشخص کردن بهترین محل برای درمان. در حین پرتودهی، تیم درمانی تلاش می‌کنند که نقطه‌ای مناسب و راحت را در محل موردنظر برای درمان بیابند. با احتمال بالایی شما در طی پروسه، دراز خواهید کشید، بنابراین پیدا کردن مکان مناسب ضروری است. بالشک‌ها و محدویت‌ها نیز برای نگه‌داشتن شما در یک موقعیت استفاده می‌شوند. بسته به شرایط، ممکن است با استفاده از مارکر‌هایی در نقاطی از بدن طرح‌هایی کشیده شود.
- ایجاد نقشه برای مسیر پروتون‌ها با روش‌های تصویربرداری. تیم پرتودرمانی ممکن است از روش MRI یا اسکن CT برای دست‌یابی به مسیر دقیق پروتون‌ها استفاده کنند. این امر کمک می‌کند که بهترین و کم‌خطر‌ترین مسیر را برای پرتوها بیایند.
هزینه را در نظر داشته باشید
پروتونتراپی نسبت به رادیوتراپی روش جدیدتری محسوب می‌شود بنابراین هزینه آن بالاتر است و بیمه‌های کمی آن را پوشش می‌دهند. زمانی که در حال بررسی گزینه‌های درمانی خود هستید، اطلاع دقیقی از وضعیت بیمه و هزینه‌ی آن حاصل کنید.
چه چیزی انتظار می‌رود؟
در حین پروسه
پروتونتراپی معمولا ۵ بار در هفته، برای چندین هفته انجام می‌شود با این حال در برخی موارد، بسته به شرایط بیمار، ممکن است تنها یک بار یا دفعات معدودی کافی باشد.
هر بار درمان با پروتون اغلب تنها چند دقیقه، بیشتر یا کمتر، طول می‌کشد اما آماده‌سازی پروسه برای هر جلسه ممکن است ۳۰ تا ۴۰ دقیقه طول بکشد. شما ممکن است برای تعیین میزان اثربخشی دوز دریافتی پروتون با توجه به تغییرات در وزن، شکل و سایز تومور و با توجه به شرایطتان، هر هفته تصویربرداری CT را انجام دهید.
برای آماده‌سازی، شما روی یک میز مخصوص دراز می‌کشید، وسایل مورد نیاز جهت فیکس کردن بدن در موقعیت طراحی‌شده، نظیر بالشک‌ها یا بندهایی تعبیه می‌شوند.
تیم رادیوتراپی اتاق را ترک خواهند کرد و در اتاقی مخصوص، شرایط را کنترل می‌کنند. ارتباط صوتی شما نیز با آنان برقرار است. چیزی که شما پس از این تجربه می‌کنید به نوع پروتونتراپی که تیم تعیین کرده‌است، وابسته است. از روش‌های مختلف پروتونتراپی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ماشین پروتونتراپی که دور فرد می‌چرخد. این ماشین که گانتری (gantry) نامیده می‌شود، دارای یک میز است که پس از دراز کشیدن بیمار روی آن، به آرامی به درون دهانه‌ی مدور دستگاه می‌لغزد. این ماشین، پس از قرارگیری فرد درون آن، شروع به چرخیدن می‌کنند و پرتوهای پرتون را به سمت مسیر مشخص‌شده در مرحله‌ی آماده‌سازی می‌فرستد.
- ماشین پروتونتراپی ثابت. این ماشین، برخلاف نوع متحرک آن، نمی‌چرخد. در عوض میزی که بیمار روی آن قرار می‌گیرد حرکت می‌کند. حرکت میز توسط تیم متخصصی که در اتاق کنترل وجود دارند، انجام می‌شود. به علاوه، میزان حرکت میز بسته به شرایط بیمار است.
هیچ یک از انواع رادیوتراپی سبب سبب ایجاد حس درد نمی‌شوند.
پس از پرتو درمانی
پس از پایان جلسه‌ی پروتونتراپی، پس از یک روز، تا جلسه‌ی بعد مرخص می‌شوید. پس از این زمان بدن شما قادر به گسیل پرتو نمی‌باشد. عوارض جانبی آن نیز معمولا در طول زمان ظاهر می‌شوند اما ممکن است اثراتی بلافاصله ظاهر شوند.
بعد از چند جلسه ممکن است شما احساس خستگی کنید، که موجب می‌شود برای فعالیت‌های خود از آن چه سابقاً تجربه داشته‌اید، انرژی بیشتری مصرف کنید. به علاوه، ممکن است در محل تمرکز پرتوهای پروتون، رنگ قرمزی مشابه آفتاب‌سوختگی ایجاد شود.
نتایج
پس از پروتونتراپی، پزشک ممکن است تست‌های تصویربرداریِ دوره‌ای را برای تعیین میزان پاسخ‌دهی تومور به درمان، تجویز کند. میزان دفعات انجام دادن این تست‌ها به شرایط بیمار بستگی دارد.
