طی پیشرفتی جدید که میتواند به درمانهای جدیدی برای ناباروری منجر گردد، محققان سلولهای تخمک نابالغ انسانی را پرورش دادند تا به مرحلهی رشد کامل برسد. برای اولین بار است که چنین دستاوردی نصیب دانشمندان میشود. هنوز این موضوع که تخمکهای حاصل میتوانند با اسپرم لقاح یافته و رویان انسان را تشکیل دهند یا خیر مشخص نیست. تخمکهای آزمایشگاهی در طول ۲۲ روز به بلوغ کامل رسیدهاند؛ در حالی که برای بلوغ تخمک در بدن انسان پنج ماه زمان لازم است.
Kyle Orwig، زیستشناس سلول بنیادی در مؤسسهی تحقیقاتی Magee-Womens در دانشگاه پیتزبورگ پنسیلوانیا که در این کار دخیل نبوده است میگوید:
این دستاورد با وجود این که به شکل عجیبی مهم است، پتانسیل واقعی برای بهرهبرداری کاربردی دارد. بیماران هنوز منتظرند.
بیمارانی که اروینگ از آنها صحبت میکند، شامل زنانی است که تحت شیمیدرمانی قرار گرفتهاند؛ چون شیمیدرمانی میتواند به تخمکها آسیب زده و موجب ناباروری شود. دخترانی که قبل از بلوغ، گرفتار سرطان میشوند، تخمک بالغ تولید نخواهند کرد. به همین سبب است که ترجیح میدهند بخشی از تخمدان آنها منجمد گردد تا پس از طول درمان به بدن بازگردانده شود. با این حال، تصمیم مذکور برای بیمار همراه با خود خطر دارد؛ چون شاید همراه با آن قسمت، سرطان هم دوباره به بدن بازگردد. اگر دستاورد اخیر قابلیتهای خود را اثبات کند، این دختران میتوانند قبل از بلوغ بخشی از تخمدان خود را منجمد کنند تا بعداً در آزمایشگاه از آن تخمک بالغ تولید شود.
مقالهی مرتبط: چرا بحران ناباروری مردان میتواند خبر خوبی برای زنان باشد؟!
بافت تخمدانی حاوی خوشههایی از سلولها، به نام فولیکولهای بدوی است که تخمک نابالغ، پیشساز سلول تخمک، را احاطه کردهاند. با بزرگ و بالغ شدن این فولیکولها، تخمکها هم پروسهی بلوغ خود را درون آنها شروع میکنند. پس از رسیدن به سن بلوغ، در هر ماه، یک فولیکول پاره شده و تخمک بالغ را به طرف رحم آزاد میکند.
چند تیم تحقیقاتی از سالها پیش در این عرصه کار میکردند. در سال ۲۰۰۸، زیستشناس تولیدمثلی، Evelyn Telfer و همکارانش در دانشگاه ادینبورگ نصف کار را پیش بردند. آنها کار را با فولیکولهای بدوی از بافت تخمدانی آغاز کرده و آنها را تا یک وضعیت نیمهرشدیافته رساندند. سپس در سال ۲۰۱۵، گروهی در دانشگاه نورثوسترن کار نهایی را انجام دادند؛ آنها تخمکهایی بالغ از فولیکولهای نسبتاً رشدیافته به وجود آوردند.
در کار جدید، تِلفر و همکارانش چرخهی رشد کامل را تکمیل کردند. آنها نمونههایی کوچک از تخمدان ۱۰ زن را که زایمان سزارین انتخاب کرده بودند، برداشتند. ۸۷ فولیکول جدا شد و در محیط کشت رشد یافت. ولی این بار یک گام جدید نیز برداشته شد: آنها با دقت، تخمکهای نابالغ و شکننده و بعضی از سلولهای اطراف آن را از فولیکولها خارج کرده، و به آنها اجازهی رشد بیشتر روی غشایی ویژه، در حضور پروتئینهای رشد بیشتری دادند. در نهایت، فقط ۹ عدد از این تخمکها از پس مرحلهی آخر برآمدند. این ۹ تخمک توانایی نصف کردن کروموزومهایشان را دارند؛ بنابراین برای لقاح با اسپرم آمادهاند. دانشمندان گزارش این پیشرفت را سیام ژانویه در Molecular Human Reproduction منتشر کردند.
مقالهی مرتبط: گروه خونی میتواند روی باروری تأثیر داشته باشد
شاید پروسههای آزمایشگاهی کارآمد نباشند، ولی این کار، بسیار مهیج است. در واقع محققان انتظار موفقیت، حتی به اندازهی یک تخمک هم نداشتند، ولی اتفاق دیگری افتاد.
با این حال، بقیه برای اعلام پیروزی آماده نیستند. مقالهی اصلی شامل هیچ آنالیز ژنتیکی برای تأیید سالم بودن این تخمکها نیست. به نظر برخی متخصصان، پروسههای تقلیل یافتهی آزمایشگاهی نمیتوانند همان تکوین طبیعی را که در بدن ماهها طول میکشد، شبیهسازی کنند. یک مسألهی دیگر هم وجود دارد. در تقسیم طبیعی تخمک، اجزایی به نام اجسام قطبی هم بهوجود میآیند؛ در آزمایش اخیر این اجسام قطبی بزرگتر از حالت عادی هستند و این یعنی شاید تخمکها کاملاً رشد نیافتهاند. محصولات نهایی آنها ظاهراً غیرعادی است. حتی اگر گزارشها درست بوده باشد، نیاز به تأییدهای فراوان داریم.
تلفر پیشنهاد میکند که دلیل بلوغ زودتر تخمکها این است که سیگنالهای مهاری فراوانی که در بدن وجود دارند، در محیط آزمایشگاه حاضر نیستند. نه زمان زودتر، و نه اجسام قطبی بزرگتر، ضرورتاً نمیتوانند نشانگر مشکلاتی راجع به تخمکها باشند. تیم او در حال ادامهی کار است و اگر سازمان مسئول رویانشناسی و باروری انسان در انگلستان به آنها اجازه دهد، اقدام به تولید رویانهای انسانی با این تخمکها خواهند کرد. البتهی همهی این رویانها برای تحقیقات است و برنامهای برای حاملگی با آنها وجود ندارد.