مجرای شریانی باز(PDA) چیست؟
بیماری مجرای شریانی باز یک بیماری قلبی است که عموماً در هفته‌ها یا ماههای اولیه تولد در نوزادان مشاهده می‌شود. در واقع مجرای شریانی یک ارتباط شریانی نرمال در دوران جنینی بین شریان آئورت و ریوی می‌باشد که به خون غنی از اکسیژن اجازه گردش در سراسر بدن را می‌دهد.
تمام نوزادان با همین ارتباط بین آئورت و شریان ریوی متولد می‌شوند. زمانیکه کودک شما در رحمتان در حال رشد است نیازی به حضور شش برای اکسیژنه کردن خون وجود ندارد چراکه بندناف این کار را انجام می‌دهد. در دوران بارداری وجود ارتباط بین شریان ریوی و آئورت ضروری است تا به عبارت عامیانه تر خون اکسیژن‌دار شش‌های ناکارآمد را دور زده! و به تمام بدن برسد. این ارتباط نرمال دوره جنینی مجرای شریانی نام دارد.
در حین تولد جفت به دلیل قطع کردن بندناف خارج می‌شود. اکنون ضروری است که ریه‌های نوزاد کار خود را شروع کنند. زمانیکه نوزاد اولین دم را می‌کند،رگهای خونی شش‌ها باز می‌شوند و خون شروع به جریان به سمت شش‌ها می‌کند تا اکسیژن دریافت کند. در این حالت دیگر نیازی به وجود مجرای شریانی نیست. در شرایط نرمال تا چند روز بعد از تولد این مجرا بسته می‌شود و دیگر خونی از درون آن عبور نمی‌کند.
در بعضی نوزادان این مجرا باز می‌ماند و سبب ایجاد بیماری می‌شود در این حالت می‌گوییم که نوزاد مورد نظر به بیماری مجرای شریانی باز مبتلا شده است. باز بودن این مجرا سبب مخلوط شدن خون روشن و تیره درون مجرا می‌شود.
نوزادان دختر به میزان دوبرابر بیشتر از نوزادان پسر به بیماری مجرای شریانی باز مبتلا می‌شوند.
چرا PDA ایجاد می‌شود؟
مجرای شریانی در حین تولد همواره وجود دارد. در بعضی نوزادان این مجرا بسته نمی‌شود.با این‌حال دلیل اصلی این بسته نشدن هنوز مشخص نشده است اما عمده‌ترین ترین تولد نارس نوزاد است.
بیماری مجرای شریانی باز در همراهی با سایر بیماری‌های قلبی نیز می‌تواند رخ دهد.
چرا PDA می‌تواند نگران کننده باشد؟
زمانیکه مجرای شریانی باز می‌ماند خون غنی از اکسیژن(خون روشن) که از آئورت وارد شریان ریوی می‌شود با خون کم اکسیژن(خون تیره) که در حال رفتن به سوی شش‌ها جهت تصفیه است،مخلوط می‌شود. در نتیجه رگهای ششی مجبور به حمل مقدار خون بیشتری نسبت به حالت عادی می‌شوند.اینکه رگهای ششی تا چه اندازه بتوانند از عهده خون اضافی بر بیایند به دو عامل بستگی دارد:۱.اندازه مجرای شریانی۲.میزان خون عبوری از مجرا به شریان ریوی.
خون اضافی سبب افزایش فشار در رگهای خونی ششی می‌شود. هرچه حجم زیادتری از خون پرفشار وارد شش‌ها شود، انرژی زیادتری از جانب شش‌ها جهت مقابله با خون پرفشار لازم خواهد شد.
نوزاد به دلیل این فلوی اضافی خون به سمت شش دچار مشکل تنفسی می‌شود. این نوزادان اگر نارس هم باشند به میزان طولانیتری در ونتیلاتور باقی خواهند ماند. ساپورت دستگاه ونتیلاتور نیز به خاطر این حجم اضافی خون بیشتر خواهد بود.
در موارد نادر در صورت درمان نشدن در دراز مدت آسیب ششی ایجاد خواهد شد. به طور عمده این مشکل بسیار نادر است و اکثر کودکان دارای این نقص تا زمان ایجاد آسیب ششی درمان می‌شوند.
PDA می‌تواند کاملاً خاموش و بدون علامت باشد. این حالت مخصوصاً در نوزادان چندماهه که مجرای شریانیشان اندکی باز مانده است ظاهر می‌شود.
علائم مجرای شریانی باز چیست؟
قطر مجرای ارتباطی بین آئورت و شریان ریوی در نوع علائم بروز یافته، شدت علائم و زمان بروز اولین علائم دخیل خواهد بود. هرچه اندازه مجرا بزرگتر باشد میزان خون اضافی وارده به شش‌ها نیز بیشتر خواهد بود.
یک کودک مبتلا به مجرای شریانی باز در صورت کوچک بودن قطر مجرا ممکن است نشانه ای نداشته باشد و پزشک کودک شما تنها با شنیدن صدای قلب آشفته متوجه آن شود.سایر نوزادان با مجراهای بزرگتر ممکن است نشانه‌های مختلفی از خود نشان دهند. آنچه در اینجا آورده شده است رایج‌ترین علائم دیده شده در بیماران است. هر چند می‌دانیم که علائم متفاوت در کودکان مختلف می‌تواند بروز یابد:
- خستگی
- عرق کردن
- تنفس سریع
- تنفس سخت
- بی میلی به غذا و یا خستگی حین تغذیه
- وزن پایین
نشانه‌های PDA ممکن است با سایر بیماری‌ها مشترک باشد پس بنابراین قبل از شروع روند درمان باید حتما با پزشک نوزاد مشورت داشت.
PDA چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک نوزادممکن است حین معاینه فیزیکی صداهای آشفته‌ای از ناحیه قلبی قفسه سینه بشنود و جهت علت‌یابی نوزاد را به پزشک متخصص کودکان ارجاع دهد.در این شرایط صدای غرغر مانند در حقیقت توربولانس جریان خون در مجرای شریانی است.
یک متخصص اطفال در تشخیص و کنترل نقص‌های قلبی مادرزادی و همچنین پیش‌بینی خطرات و مشکلات احتمالی در آینده تخصص دارد. کاردیولوژیست با ارائه معاینه فیزیکی،گوش دادن به صدای قلب و شش و انجام بعضی کارهای دیگر که به تشخیص بیماری کمک کند در این زمینه فعالیت خواهد داشت. مکان شنیده شدن صدای آشفته و همچنین شدت آشفتگی صدا به متخصص قلب در تشخیص بیماری قلبی نوزاد کمک فراوانی خواهد کرد. روشهای تخصصی‌تر تشخیص بیماری قلبی مادرزادی در نوزاد در سن‌ها و وضعیت‌های بالینی مختلف متفاوت است. برخی تست‌ها که در این زمینه می‌توانند کمک کننند عبارتند از:
- X-ray سینه. یک روش تشخیصی که در آن با استفاده از اشعه‌های X نامرئی تصاویری از بافت‌های داخلی،استخوان]ا و اندان‌ها روی فیلم می‌افتد. در افراد مبتلا به مجرای شریانی باز تصویر حاصله از قلب بزرگتر خواهد بود چرا که اندازه قلب به دلیل ورود خون اضافی از شش به قلب بزرگتر شده است. همچنین ممکن است تصویر شش ها نیز در تصویر نامتعارف باشد.
- الکتروکاردیوگرام(ecgیاekg).دستگاه ثبت فعالیت الکتریکی قلب که در این حالت ممکن است ریتم های غیرمعمول(آریتمی یا دیس ریتمی) ثبت کند.
- اکوکاردیوگرام.یک روش که ساختار و عملکرد قلب را با استفاده از امواج صوتی ضبط شده توسط یک سنسور الکترونیکی انجام می دهد که تصویر متحرک از دریچه های قلب و قلب را نمایان می‌سازد. اکو می‌تواند الگوی جریان خون را از طریق PDA نشان دهد و تعیین می‌کند که مجرا چقدر بزرگ است و همچنین چه میزان خون از طریق آن عبور می کند. اکو معمول‌ترین روش تشخیص بیماری مجرای شریانی باز می‌باشد.
-
کاتتریزاسیون قلبی.کاتتریزاسیون قلب یک روش خاص است که اطلاعات بسیار دقیقی در مورد ساختارهای داخل قلب ارائه می دهد
با استفاده از آرام بخش، لوله ای کوچک و نازک انعطاف پذیر (کاتتر) به یک رگ خون در کشاله ران وارد می شود و به داخل قلب هدایت می شود. اندازه گیری فشار خون و اندازه گیری اکسیژن در چهار اتاقک قلبی و همچنین شریان ریوی و آئورت صورت می‌گیرد.رنگ کنتراست نیز به داخل رگ تزریق می شود تا ساختارهای داخل قلب به وضوح تصویر شوند. روش کاتتریزاسیون قلب ممکن است گزینه ای برای درمان باشد.در طی روش، کودک بیهوش است و یک لوله کوچک ،نازک و انعطاف پذیر (کاتتر) به رگ های خونی در کشاله ران وارد می شود و به داخل قلب هدایت می شود. هنگامی که کاتتر در قلب قرار دارد، متخصص قلب یک وسیله خاص، یا یک کوپل (بسته به اندازه PDA) را نیز به سمت قلب منتقل می‌کند. این وسیله مجرای باز شریانی را خواهد بست و جریان خون از سمت آئورت به شریان ریوی را متوقف خواهد ساخت.
در این مقاله اشاره کلی به مجرای شریانی باز و روشهای تشخیص آن داشتیم در مقالات بعدی مطالبی در مورد نحوه درمان و مراقبت‌های لازم برای افراد مبتلا پس از درمان ارائه خواهیم کرد.
