کژپشتی (Scoliosis) به خمیدگی ستون مهره‌ها به طرفین می‌گویند که بیشتر در طول جهش رشد قبل از بلوغ رخ می‌دهد. با اینکه عوارضی مانند فلج مغزی و دیستروفی عضلانی نیز می‌توانند سبب کژپشتی شوند ولی علت بیشتر آن‌ها ناشناخته است.
بیشتر کیس‌های کژپشتی ملایم اند ولی برخی از کودکان بدشکلی‌هایی در ستون مهره‌ای ایجاد می‌کنند که با ادامه‌ی رشدشان شدیدتر می‌شود. کژپشتی‌های شدید می‌تواند به ناتوانی بیانجامد. انحنای خاصی از ستون مهره می‌تواند فضای قفسه‌ی سینه را به حدی محدود سازد که عملکرد ریه‌ها مشکل گردد.
کودکانی که این ناهنجاری را با دقت تحت نظر قرار گرفته می‌شوند تا اگر وضع بدتر شد متوجه شوند. در بسیاری از موارد، درمان ضروری نیست. برخی از کودکان نیاز است تا برای جلوگیری از بدتر شدن انحنا و راست کردن کیس‌های شدید اسکولیوز پشت‌بند بپوشند.
نشانه‌ها
- شانه‌های ناصاف
- یک تیغه‌ی شانه که برجسته‌تر از دیگریست
- دور کمر ناصاف
- یکی از مفاصل ران بالاتر باشد
اگر انحنای اسکولیوز بدتر شود، علاوه بر منحنی شدن طرف‌ها، مهره‌ها نیز چرخش کرده یا به هم می‌پیچند. این مورد باعث می‌شود دنده‌ها در یک طرف بدن بیشتر از طرف دیگر پیش‌آمدگی داشته باشند.
زمان مراجعه به پزشک
اگر نشانه‌های مذکور را در کودکان دیدید به پزشک مراجعه نمائید. انحناهای ساده می‌توانند بدون جلب توجه رشد کنند و معمولاً دردی هم ندارند. گاهاً، معلم‌ها، دوستان و هم‌تیمی‌ها ورزشی اولین کسانی هستند که به این مسأله شاید اشاره می‌نمایند.
دلایل
پزشکان علت موارد زیادی از اسکولیوز را نمی‌دانند ولی به نظر می‌آید عوامل ارثی دخیل باشند؛ چون این ناهنجاری تمایل دارد در خانواده‌ها خود را نشان دهد. با احتمالی کمتر، شاید دلیل اسکولیوز موارد زیر باشد:
- عوارض عصبی‌عضلانی، مثل فلج مغزی یا دیستروفی عضلانی
- نواقص هنگام تولد که رشد و تکوین استخوان‌های مهره‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
- آسیب یا عفونت در مهره‌ها
عوامل خطرزا
- سن: علائم و نشانه‌های این ناهنجاری معمولاً هنگام جهش رشد کمی قبل از بلوغ دیده می‌شوند.
- جنسیت: درست است که خطر در دختران و پسران تقریباً برابر است ولی احتمال ببشتری وجود دارد که انحنا در دختران بدتر شود.
- سابقه‌ی خانوادگی
عوارض
با این که بیشتر مبتلایان به این عارضه نشانه‌های خفیفی دارند ولی شاید اسکولیوز عوارض دیگری را نیز سبب گردد:
- آسیب ریوی و قلبی: در اسکولیوز شدید، قفسه‌ی سینه شاید در مقابل ریه‌ها و قلب فشار وارد کند. در این موقع تنفس مشکل‌تر شده و پمپاژ قلب سخت‌تر می‌شود.
- مشکلات کمر: کودکان و بزرگسالانی که دچار این عارضه هستند نسبت به عموم مردم بیشتر از درد مزمن کمر رنج می‌برند.
- ظاهر: بیشتر این بیماران درباره‌ی ظاهر خود خجالت می‌کشند.
تشخیص
پزشک ابتدا سابقه‌ی پزشکی بیمار را با جزئیات خواهد خواست و شاید سؤالاتی درمورد رشد اخیر بپرسد. در طول بررسی بدنی، شاید از کودک خواسته شود که با بازوهای آزاد به طرفین خم گردد تا اگر دنده‌های یک طرفه برجسته‌تر اند مشخص شود.
همچنین امکان دارد پزشک آزمایشی عصبی برای بررسی موارد زیر از شما بخواهد:
- ضعف عضلانی
- بی‌حسی
- رفلکس‌های شکمی
تست‌های تصویربرداری
تصاویر پرتو X ساده برای تعیین شدت انحنای ستون مهره‌ها کمک‌کننده باشند. همچنین اگر دلیلی اساسی پشت این عارضه باشد،؛ مثل تومور، شاید تست‌های دیگر نظیر MRI نیز ترتیب داده شود.
درمان
بیشتر کودکانی که اسکولیوز دارند انحناهایشان خفیف می‌باشد و نیازی به درمان با پشت‌بند یا جراحی نخواهند داشت. کودکانی که اسکولیوز ملایم دارند باید هر ۴ تا ۶ ماه یکبار بررسی شوند تا اگر تغییری در انحنا یا مهره‌ها بود معلوم گردد.
با این که دستوالعمل‌هایی برای انحناهای متوسط و شدید به منظور طراحی درمان وجود دارد، اینکار همیشه بر اساس پایه‌های فردی انجام می‌شود. عواملی که باید در نظر گرفته شوند عبارتند از:
- جنسیت: خطر پیشرفت در دختران بیشتر از پسران است.
- شدت انحنا: انحناهای بزرگ‌تر بیشتر احتمال دارد با گذشت زمان بدتر شوند.
- الگوی انحنا: انحناهای مضاعف یا همان S شکل‌ها بیشتر از C شکل‌ها بدتر می‌شوند.
- محل انحنا: انحناهایی که در مرکز (سینه‌ای) قرار گرفته‌اند بیشتر از بقیه بدتر می‌شوند.
- بلوغ: اگر استخوان‌های کودکی از رشد باز بمانند، خطر پیشرفت پائین است. این به آن معناست که پشت‌بندها بیشترین تأثیر را روی کودکانی دارند که استخوان‌هایشان هنوز در حال رشد می‌باشد.
پشت‌بند اسکولیوز
اگر استخوان‌های کودکتان هنوز در حال رشد می‌باشد و به اسکولیوز متوسط دچار است، پزشک شاید پشت‌بند را توصیه نماید. پشت کژپشتی را علاج نخواهد کرد ولی معمولاً از پیشرفت منحنی جلوگیری می‌نماید.
معمول‌ترین این پشت‌بندها از پلاستیک ساخته شده‌اند و برای تبعیت از بدن خم می‌شوند. این نوع معمولاً همیشه زیر لباس‌هاست و دیده نمی‌شود؛ چون زیر بازوها، دور قفسه‌ی سینه، پائین کمر و باسن‌هاست.
بیشتر پشت‌بندها شبانه‌روز پوشیده می‌شوند. اثرگذاری پشت‌بند با ساعاتی از روز که پوشیده می‌شود ارتباط مستقیم دارد. کودکان در پوشیدن آن زیاد محدودیت ندارند و اگر ضروری باشد برای انجام ورزش می‌توان آن را خارج نمود. پس از توقف رشد استخوان‌ها پشت‌بند دیگر استفاده نمی‌شود. معمولاً پس از اتفاقات زیر:
- تقریباً ۲ سال بعد از آغاز عادات ماهانه در دختران
- وقتی پسران باید هر روز اصلاح کنند.
- وقتی تغییراتی در قد دیده نشود.
جراحی
اسکولیوز شدید معمولاً با گذشت زمان پیشرفت می‌کند، بنابراین پزشک شاید برای کاهش شدت انحنای نخاعی و جلوگیری از بدتر شدن آن جراحی را پیشنهاد نماید. معمول‌ترین نوع جراحی برای اسکولیوز جوش دادن مهره‌ها (spinal fusion) است. در جوش دادن مهره‌ها، جراح دو یا چند استخوان را در ستون مهره‌ای به همدیگر متصل می‌کند، بنابراین نمی‌توانند مستقلانه حرکت نمایند. قسمت‌هایی از استخوان یا ماده‌ای شبیه آن بین مهره‌ها جایگذاری می‌شوند. استوانه‌های فلزی، قلاب‌ها، پیچ‌ها یا سیم معمولاً قسمتی از مهره را مستقیم نگه می‌دارد و در این میان استخوان‌های قدیمی و جدید با هم ادغام می‌شوند.
اگر اسکولیوز در سنین جوانی به سرعت پیشرفت نماید، جراحان می‌توانند استوانه‌ای را که در طول با رشد کودکی تنظیم می‌شود نصب کنند. این استوانه‌ی در حال رشد به بالا و پائین انحنای نخاعی وصل شده و معمولاً هر ۶ ماه کشیده می‌شوند. عوارض این عمل‌ها شاید شامل خونریزی، عفونت، درد یا آسیب عصبی باشد. کمتر هم دیده می‌شود که استخوان‌ها ترمیم نشوند و جراحی دیگری نیاز باشد.
