تقریباً جایی در محیط‌های شهری وجود ندارد که سیطرۀ گربه‌ها بر آن سایه نینداخته باشد. این قلمرو پهناور چگونه بدست آمده است؟
طبق آنالیزهای جدیدی که بر روی مادۀ ژنتیک نو و کهن گربه‌ها صورت گرفته است؛ گربۀ اهلی امروزی، نوادۀ دو جمعیت خاور نزدیک (و یا خاور میانه) و مصری زیرگونۀ وحشی Felis silvestris lybica می‌باشد؛ که چندین بار در نقاط مختلف دنیا پروسۀ اهلی‌سازی را پشت سر گذاشته است، که خود شامل دو موج اهلی‌سازی عمده می‌باشد. یافته‌های این مطالعۀ جدید در ژورنال Nature Ecology & Evolution منتشر شده است.
گربۀ وحشی (Felis silvestris) توزیع گسترده‌ای در دنیای قدیم دارد. دانشمدان تا کنون موفق به شناسایی ۵ زیرگونۀ عمده شده‌اند:
۱. Felis silvestris silvestris
۲. Felis silvestris lybica
۳. Felis silvestris ornata
۴. Felis sylvestris cafra
۵. Felis silvestris bieti
اما بررسی‌های ژنتیکی جدید حکایت از اهلی‌سازی موفقیت‌آمیز تنها یکی از آن‌ها، Felis silvestris lybica، دارد.
آن‌طور که محققان می‌گویند، گربه‌ها برای اولین بار در حدود ۱۰ هزارۀ قبل توسط اولین کشاورزان خاور نزدیک تحت تعلیم قرار گرفتند تا جزو اهل قریه به حساب آیند. این گربه‌ها به صورت خودجوش به جوامع انسانی نزدیک شدند و برای این کار خود نیز یک دلیل منطقی داشتند؛ تراکم گستردۀ جوندگان (نظیر موش) در آبادی‌ها به دلیل وجود انبارهای غله.
اتفاقاً این جهش تکاملی لیبیکا برای آدمیان نیز بد نشد؛ اجداد ما نه تنها توانستند به راحتی آب خوردن از شر موش‌های غله‌دزد خلاصی یابند، بلکه تمدن انسانی خود را نیز از تمام گزینه‌های موجود در منوی غذایی این گونۀ خوش‌قدم، از جمله مارها و سایر گونه‌های سمی، پاک‌سازی نمودند.
البته مطلب فوق یک فرضیۀ بی‌پایه نیست، بلکه طولا مدت‌زمانی است که یافته‌های باستان‌شناسان مهر تأییدی بر حقیقت این فرضیه زده است.
سال‌ها قبل، اسکلت گربه‌ای به قدمت ۹۵۰۰ سال در مقبرۀ کودکی در قبرس یافت شده بود.
به شکل مشابه، مقبره‌ای شامل استخوان چندین گونه‌از گربه‌ها (که ارتباط خاصی هم با یک‌دیگر نداشتند) در قبرستانی در مصر کشف شده بود که تاریخچه‌اش به ۴۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد. این گربه‌ها زمانی به عنوان ندیمان خدای آفتاب، را (Ra)، پرستش می‌شدند. به‌علاوه تمثال این گربه‌ها در صحنه‌های شکار هزارۀ دوم قبل از تولد مسیح نیز دیده می‌شود، که در ادامه به نقاشی‌های خانگی نیز نفوذ کرده و زیر نشیمن آقا و یا بانوی منزل، گاهی با قلاده‌ای در گردن، نیز جا خوش کرد.
مطالعات ژنتیکی صورت گرفته بر روی گربه‌های جهان مدرن، قرابت ژنتیکی موجود در میان گربه‌های اهلی امروزی و لیبیکا را اثبات نموده است، اما چگونگی گسترش این جمعیت هم‌چنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
در این مطالعه، محققان جهت ره‌گیری خاستگاه گربۀ اهلی به بررسی ۲۳۰ نمونه از DNA گربه‌های نو و کهن متعلق به اروپا، آفریقای شمالی و شرقی و آسیای جنوب‌شرقی؛ از قدمت چند ده سال گرفته تا ۹ هزار (دورۀ مزولیتیک۱)، پرداختند (جمله کمی طولانی و تکلف‌آمیز شد، ولی چاره چیست؟).
چندی از نمونه‌های بررسی‌شده در این مطالعه
گربه‌های اروپایی که ۹۰۰۰ هزار سال قبل گذران زندگی می‌کرده‌اند.
گربه‌های بالکان۲ به قدمت ۶۰۰۰ سال.
و گربه‌های ۶ هزار سالۀ ساکن در آناتولی۳.
هم‌چنین ۱۲ نمونه از گربه‌های مومیایی‌شدۀ متعلق به دروۀ بطلمیوس۴ مصر (قرن سوم تا اول پیش از میلاد). اما تنها بررسی ۶ مورد از آن به نتیجه رسید؛ چرا که نیمۀ دیگر در وضعیت چندان جالبی قرار نداشتند.
توجه: نمونۀ DNA مورد بررسی قرار گرفته است، نه خود گربه.
در این که لیبیکا جد گربۀ اهلی کنونی است [تقریباً] شک و شبهه‌ای باقی نمانده است، ولی محققان در کمال ناباوری موفق به کشف دو موج اهلی‌سازی شدند (انتظار می‌رفت فقط یک موج وجود داشته باشد).
به نظر می‌رسد اولین موج عمده ۷۵۰۰ سال قبل در ناحیۀ هلال حاصل‌خیز۵ (بخشی از خاور میانه) و از گربه‌های وحشی ساکن در آناتولی آغاز شده باشد. در حدود یک هزاره بعد، گربه‌ها به وفور به همراه کشاورزان، ۶ تا ۵ هزار سال قبل، مشاهده می‌شدند که در ادامه از خاور نزدیک به سمت اروپا گسترش پیدا کردند. به نظر می‌رسد پراکندگی گربه‌ها به مرزهای فراتر از خاستگاه‌شان از طریق سفرهای دریایی و لشکرکشی‌های زمینی صورت گرفته باشد. در دوران قرون وسطی نیز به همراه داشتن گربه برای دریانوردان به یک الزام تبدیل شده بود؛ چرا که جوندگان حضور پررنگی در کشتی‌های تجاری داشتند.
و اما دومین موج عمدۀ اهلی‌سازی در یونان و روم باستان صورت گرفت؛ که عمدتاً به دلیل محبوبیت گذرای گربه‌های مصری در اروپا بوده است، و همین قضیه موجب سرازیری موجی از لیبیکای اهلی از سمت شمال آفریقا به اروپا گردید. چنان‌چه هرودت تاریخ‌نگار (قرن پنجم پیش از میلاد) نیز به این گربه‌گرایی و هجوم گربه‌ها اشاره کرده است. البته دیری نپایید که محبوبیت گربه‌ها مرزهای یونان و روم را نیز درنوردید به اروپای شمالی (دریای بالتیک۶) رسید؛ چرا که در سال‌های ۵۰۰ تا ۸۰۰ میلادی حضور این موجودات در بنادر وایکینگ‌ها به مسئله‌ای عادی بدل گشته بود.
محقان علاوه بر بررسی‌های مذکور، یکی دیگر از نشان‌گر‌های ژنتیکی [نسبتا] نادر در اهلی‌سازی گربه را نیز مورد مطالعه قرار دادند؛ رنگ مو.
ژن کدکنندۀ نقاط و خال‌خال‌های نامظنم موجود بر روی پوست تنها در گربه‌های اهلی مشاهده می‌شود؛ حال آن‌که پوست انواع وحشی عمدتاً راه‌راه است. (توجه کنید که خال‌خال mottling با خال‌خالی که در پوست پلنگ مشاهده می‌شود متفاوت است. mottling در حقیقت خال نیست بلکه مناطق بزرگ و کوچک رنگی بر روی پوست می‌باشد).
محققان در این‌جا نیز با یک غافل‌گیری بزرگ مواجه شدند؛ نقاط مذکور برای اولین بار در امپراطوری عثمانی و بین سال‌های ۵۰۰ تا ۱۳۰۰ میلادی مشاهده شدند؛ که پس از آن از قرن چهاردهم عمومیت بیشتری یافته و در اروپا نیز گسترش پیدا نمود.
طرح‌های موجود بر روی پوست گربه‌ها یک صفت تکاملی بسیار جدید است، و با این که در روابط بین این حیوانات و انسان تأثیرگذار است؛ به هیچ عنوان آغازگر این ارتباط، که قدمت بسیار طولانی‌تری دارد، نبوده است.
پیوست
۱. Mesolithic
۲. Balkan
۳. Anatolia
۴. Ptelomaic
۵. Fertile Cresent
۶. Baltic Sea
