عفونت گوش (اوتیت مدیای حاد) بیشتر اوقات عفونتی باکتریال یا ویروسی است که گوش میانی را، فضای پر از هوای پشت پرده‌ی گوش که حاوی استخوان‌های کوچک آن است، تحت تأثیر قرار می‌دهد. احتمال بروز این عفونت در بین کودکان بسیار بالاتر می‌باشد. عفونت‌های گوش اغلب دردناک اند؛ چون با التهاب و تجمع مایع در گوش میانی همراه می‌باشند.
چون بیشتر عفونت‌های گوش خودبه‌خود مرتفع می‌شوند، شاید درمان منحصر به مدیریت درد و پایش مشکل باشد. عفونت‌های گوش در نوزادان و در کل، در موارد شدید نیازمند آنتی‌بیوتیک است. مشکلات طولانی‌مدتِ مرتبط با عفونت گوش؛ حضور دائمی مایع در گوش میانی، عفونت دائم یا متناوب، می‌تواند موجب مشکلات شنوایی و دیگر عوارض جدی شود.
نشانه‌ها
علائم و نشانه‌های عفونت گوش معمولاً به طور سریع ظاهر می‌شوند.
کودکان
علائم و نشانه‌های شایع در کودکان عبارتند از:
- درد گوش؛ به‌ویژه هنگام دراز کشیدن
- کشیدگی یا فشار در یکی از گوش‌ها
- مشکل خواب
- گریه کردن بیش از حالت معمول
- تحریک‌پذیری بیش از حالت عادی
- دشواری در شنوایی یا پاسخ‌دهی به صداها
- از دست دادن تعادل
- تب ۳۸ درجه‌ی سانتی‌گراد یا بالاتر
- تخلیه‌ی مایع از گوش
- سردرد
- از دست دادن اشتها
بزرگسالان
علائم و نشانه‌های شایع در بزرگسالان عبارتند از:
- درد گوش
- تخلیه‌ی مایع از گوش
- کاهش شنوایی
زمان مراجعه به پزشک
علائم و نشانه‌های عفونت گوش می‌توانند شماری از عوارض را نشان دهند. تشخیص دقیق و درمان فوری بسیار مهم است. در صورت مشاهده‌ی موارد زیر در کودک به پزشک اطلاع دهید:
- نشانه‌هایی که بیشتر از یک روز به طول بیانجامند
- نشانه‌های پیوسته در کودک زیر ۶ ماه
- درد گوش شدید
- عدم خواب کافی یا تحریک‌پذیری پس از سرماخوردگی یا دیگر عفونت‌های سیستم تنفسی فوقانی
- مشاهده‌ی ترشحات مایع، چرک یا خونی از گوش
فرد بزرگسالی با درد یا ترشحات از گوش باید فوراً به پزشک مراجعه نماید.
دلایل
عفونت گوش به سبب وجود عفونت باکتریایی یا ویروسی در گوش میانی ایجاد می‌شود. این عفونت اغلب در نتیجه‌ی بیماری دیگری به‌وجود می‌آید (سرماخوردگی، آنفولانزا یا آلرژی) که موجب احتقان و تورم مسیرهای بینی، گلو و شیپور اُستاش می‌شوند.
نقش شیپور اُستاش
شیپور اُستاش جفت لوله‌های باریکی هستند که از گوش میانی در هر گوش به پشت و بالای گلو، خلف مسیرهای نازل ختم می‌شوند. انتهایی حلقی آن‌ها برای منظور زیر باز و بسته می‌شود:
- تنظیم فشار هوا در گوش میانی
- تازه کردن هوا در گوش
- تخلیه‌ی ترشحات معمول از گوش میانی
تورم، التهاب و موکوز در شیپور اُستاش به‌دلیل عفونت مجرای تنفسی فوقانی یا آلرژی می‌تواند موجب انسداد آن‌ها شود و این امر به تجمع مایه در گوش میانی خواهد انجامید. عفونتی ویروسی یا باکتریایی در این مایع معمولاً چیزی است که نشانه‌های عفونت گوش را به‌وجود می‌آورد.
عفونت‌های گوش در کودکان شایع‌تر است؛ چون شیپور اُستاش آن‌ها باریک و افقی‌تر می‌باشد؛ این عوامل تخلیه‌ی مایع را مشکل‌تر کرده و موجب انسداد می‌شوند.
نقش آدنوئیدها
آدنوئیدها دو برجستگی در بالا و پشت بینی هستند و باور بر این است که در فعالیت سیستم ایمنی نقش ایفا می‌کنند. این نقش شاید آن‌ها را به طور ویژه‌ای نسبت به عفونت‌ها، التهاب و تورم آسیب‌پذیر کند.
چون آدنوئیدها نزدیک مجرای شیپور اُستاش اند، التهاب و بزرگ‌شدگی آن‌ها شاید لوله‌ها را مسدود کرده و به عفونت گوش میانی کمک نماید. احتمال ایفای نقش التهاب آدنوئیدها در عفونت گوش در کودکان بالاست؛ چون آن‌ها آدنوئیدهای نسبتاً بزرگ‌تری دارند.
عوارض مرتبط
- اوتیت مدیا همراه با افیوژن: التهاب و تجمع مایع (افیوژن) در گوش میانی است بدون عفونت باکتریایی یا ویروسی. این مشکل شاید بخاطر تجمع دائمی مایع پس از برطرف شدن عفونت گوش به‌وجود بیاید. همچنین امکان دارد دلیل این مشکل برخی اختلالات یا انسدادهای غیرعفونی شیپور اُستاش باشد.
- اوتیت مدیای مزمن همراه با افیوژن: زمانی اتفاق می‌افتد که مایع در گوش میانی باقی مانده و به برگشت خود بدون عفونت ویروسی یا باکتریایی ادامه دهد. این مشکل کودکان را نسبت به عفونت‌های جدید گوش مستعدتر کرده و شاید بر شنوایی تأثیر بگذارد.
- اوتیت مدیای چرکی مزمن: به عفونت دائمی گوش اطلاق می‌شود که اغلب به پارگی یا سوراخ شدن پرده‌ی گوش منجر می‌گردد.
عوامل خطر
- سن: کودکان بین ۶ ماه تا ۲ سال بیشتر مستعد عفونت گوش اند؛ بخاطر اندازه و شکل شیپور اُستاش‌شان و سیستم ایمنی ضعیفی که دارند.
- مراقبت گروهی از کودکان: کودکانی که برای مثال در مهدکودک‌ها مورد مراقبت قرار می‌گیرند، به‌دلیل مواجهه‌ی بیشتر با عفونت‌ها بیشتر احتمال دارد دچار عفونت گوش شوند.
- غذا دادن به نوزاد: نوزادانی که از شیشه‌شیر شیر می‌خورند، به‌ویژه هنگام دراز کشیدن، بیشتر از نوزادانی که شیرمادرشان را می‌خورند دچار عفونت گوش می‌شوند.
- عوامل فصلی: عفونت‌های گوش بیشتر در پائیز و زمستان شایع اند؛ زمانی که سرماخوردگی و آنفولانزا شایع است. افرادی با آلرژی فصلی شاید خطر بالاتری برای ابتلا به عفونت‌های گوش هنگام بالا بودن شمار گرده‌افشانی داشته باشند.
- کیفیت بد هوا: قرار گرفتن در معرض تنباکو یا سطوح بالای آلودگی هوا می‌تواند خطر عفونت گوش را افزایش دهد.
عوارض
بیشتر عفونت‌های گوش موجب عوارض طولانی‌مدت نمی‌شوند. عفونت‌های پایدار یا متناوب و تجمعات پیوسته‌ی مایع می‌تواند به برخی از عوارض منتج گردد:
- اختلال شنوایی: از دست دادن جزئی شنوایی معمولاً در عفونت گوش شایع است اما قاعدتاً پس از برطرف شدن عفونت مشکل حل می‌شود. عفونت و مایع دائمی در گوش میانی شاید به عوارض جدی‌تر منجر شود. در صورت آسیب دائمی به پرده‌ی گوش یا دیگر ساختارهای گوش میانی می‌توان انتظار داشت شنوایی برای همیشه از دست برود.
- تأخیر در گفتار یا رشد: اگر شنوایی به طور موقت یا دائم در نوزادان و کودکان نوپا مختل شود، شاید شاهد تأخیر در گفتار و مهارت‌های اجتماعی و رشد در آن‌ها باشیم.
- پخش شدن عفونت: عفونت‌های درمان‌نشده یا عفونت‌هایی که خوب به درمان پاسخ نمی‌دهند، می‌توانند به بافت‌های اطراف گسترش یابند. عفونت ماستوئید، برجستگی استخوانی پشت گوش، ماستوئیدیت نام دارد. این عفونت می‌تواند به آسیب استخوان و شکل‌گیری کیست‌های چرکی بیانجامد. کم اتفاق می‌افتد ولی عفونت گوش می‌تواند به جمجمه و پرده‌ی اطراف مغز هم نفوذ کند (مننژیت).
- پاره شدن پرده‌ی گوش: بیشتر پارگی‌های پردهه‌ی گوش در طول ۷۲ ساعت ترمیم می‌یابند. در برخی موارد، ترمیم از طریق جراحی لازم است.
تشخیص
پزشک معمولاً می‌تواند برپایه‌ی نشانه‌ها و معاینه، عفونت گوش را تشخیص دهد. احتمالاً او با نوعی ابزاری نوری (اتوسکوپ) به گوش، گلو و مسیرهای بینی شما نگاه خواهد کرد. احتمال دارد با استفاده از استتوسکوپ به صدای نفس کشیدن کودک هم گوش دهد.
اتوسکوپ پنوماتیک
ابزاری به اسم اتوسکوپ پنوماتیک اغلب تنها ابزار تخصصی برای تشخیص عفونت گوش می‌باشد. با استفاده از آن می‌توان به گوش نگاه کرده و تصمیم گرفت که آیا پشت پرده‌ی گوش مایع تجمع یافته است یا نه. با اتوسکوپ پنوماتیک پزشک کمی در مقابل پرده‌ی گوش پف می‌کند؛ در حالت عادی باید پرده‌ی گوش حرکت نماید ولی اگر مایع در پشت آن تجمع یافته باشد تقریباً هیچ حرکتی در اثر پف کردن مشاهده نمی‌شود.
تست‌های اضافی
در صورت وجود هر گونه تردید در تشخیص، عدم پاسخ به درمان یا دیگر مشکلات پایدار از تست‌های زیر استفاده می‌شود:
تمپانومتری: این تست حرکت پرده‌ی گوش را اندازه می‌گیرد. این دستگاه که مسیر گوش را پاک می‌کند، فشار هوا را تنظیم کرده و موجب حرکت دادن پرده‌ی گوش می‌شود. این حرکت به طور غیرمستقیم معیاری از فشار درون گوش میانی ارائه می‌دهد.
رفلکتومتری شنوایی: این تست میزان صدای انعکاس یافته از پرده‌ی گوش را اندازه می‌گیرد؛ معیاری غیرمستقیم از فشار درون گوش میانی. معمولاً پرده‌ی گوش بیشتر صدا را جذب می‌نماید، اگرچه هر چه فشار بیشتری پشت پرده‌ی گوش باشد، صدای بیشتری از آن بازتابیده خواهد شد.
تمپانوسنتز: به طور نادری پزشک با استفاده از یک لوله پرده‌ی گوش را سوراخ کرده و اجازه می‌دهد مایع گوش میانی بیرون بیاید. سپس بر روی این مایع تست‌های لازم انجام خواهد شد.
تست‌های دیگر: اگر عفونت یا تجمع مایع دائمی در گوش کودک وجود داشته باشد، پزشک او را به متخصص شنوایی (اودیولوژیست)، گفتاردرمان و… ارجاع می‌دهد تا شنوایی، مهارت‌های گفتاری، دریافت مفهوم زبان و توانایی‌های رشد را در او آزمایش کنند.
انواع تشخیص‌ها به چه معنا هستند؟
- اوتیت مدیای حاد: تشخیص “عفونت گوش” در کل با نام اوتیت مدیای حاد شناخته می‌شود. این تشخیص در صورت مشاهده‌ی مایع در گوش میانی و نشانه‌های عفونت و ظهور ناگهانی نشانه‌ها داده می‌شود.
- اوتیت مدیا همراه با افیوژن: این تشخیص به معنای وجود مایع در گوش میانی بدون عفونت می‌باشد.
- اوتیت مدیای چرکی مزمن: این تشخیص یعنی علاوه بر وجود عفونت دائم در گوش، در اثر آن پرده‌ی گوش نیز پاره یا سوراخ شده است.
درمان
برخی عفونت‌های گوش بدون دخالت آنتی‌بیوتیکی درمان می‌شوند. این که بهترین گزینه‌ی درمانی برای کودک کدام است، به عوامل زیادی بستگی دارد؛ شامل سن کودک و شدت نشانه‌ها.
روش انتظار و مشاهده
نشانه‌های عفونت گوش معمولاً در چند روز اول مرتفع شده و بیشتر عفونت‌ها خودبه‌خود در طی یک یا دو هفته بدون هیچ درمانی برطرف می‌شوند. آکادمی پزشکی اطفال آمریکا و آکادمی پزشکان خانواده‌ی این کشور روش زیر را پیشنهاد می‌کند:
- کودکان ۶ تا ۲۳ ماهه با درد گوش داخلی خفیف در یکی از گوش‌ها برای کمتر از ۴۸ ساعت و دمای کمتر از ۳۹ درجه‌ی سانتی‌گراد
- کودکان ۲۴ ماهه و بزرگ‌تر با درد گوش داخلی خفیف در یکی از گوش‌ها برای کمتر از ۴۸ ساعت و دمای کمتر از ۳۹ درجه‌ی سانتی‌گراد
برخی تحقیقات پیشنهاد می‌کنند شاید درمان با آنتی‌بیوتیک برای برخی از کودکان با عفونت گوش مفید واقع شود. درباره‌ی منافع آنتی‌بیوتیک‌ها در برابر عوارض جانبی و نگرانی درباره‌ی مقاومت بیماری با پزشک صحبت کنید.
مدیریت درد
کمپرس گرم: پارچه‌ای گرم و مرطوب را روی گوش قرار دهید تا شاید درد کمتر شود.
داروهای درد: شاید پزشک استفاده از استامینوفن (Tylenol) یا ایبوپروفن (Advil, Motrin IB) را برای تسکین درد پیشنهاد دهد. در دادن آسپرین به کودکان و نوجوانان با احتیاط برخورد کنید. مصرف آسپرین در کودکان و نوجوانانی که نشانه‌های آنفولانزا یا آبله‌مرغان مانندی داشتند می‌تواند به سندرم ری بیانجامد که نادر اما کشنده است.
آنتی‌بیوتیک درمانی
پس از گذر از مرحله‌ی اولیه‌ی مشاهده، پزشک در صورت وجود شرایط زیر آنتی‌بیوتیک تجویز خواهد کرد:
- کودکان ۶ ماهه و بزرگ‌تر با درد گوش متوسط تا شدید در یکی یا هر دوی گوش‌ها برای حداقل ۴۸ ساعت یا دمای ۳۹ درجه‌ی سانتی‌گراد یا بالاتر
- کودکان ۶ تا ۲۳ ماهه با درد گوش داخل خفیف در یکی یا هر دوی گوش‌ها برای حداقل ۴۸ ساعت و دمای کمتر از ۳۹ درجه‌ی سانتی‌گراد
- کودکان ۲۴ ماهه یا بزرگ‌تر با درد گوش داخل خفیف در یکی یا هر دوی گوش‌ها برای حداقل ۴۸ ساعت و دمای کمتر از ۳۹ درجه‌ی سانتی‌گراد
کودکان زیر ۶ ماه با اوتیت مدیای تأیید شده بیشتر احتمال دارد با آنتی‌بیوتیک و بدون مشاهده‌ی اولیه درمان شوند.
حتی پس از بهبود نشانه‌ها، از استفاده‌ی کاملِ آنتی‌بیوتیک‌ها مطمئن شوید. عدم انجام چنین کاری به عفونت مجدد و مقاومت باکتریایی نسبت به آنتی‌بیوتیک درمانی می‌انجامد.
لوله‌های گوش
اگر کودک مبتلا به اوتیت مدیای راجعه یا اوتیت مدیا همراه با افیوژن بود، پزشک از روشی برای تخلیه‌ی مایع استفاده خواهد کرد. اوتیت مدیا با ۳ اپیزود از عفونت در طول ۶ ماه یا ۴ اپیزود از عفونت در طول یک سال حداقل با یک بار در طول ۶ ماه گذشته تعریف می‌شود. اوتیت مدیا همراه با افیوژن به تجمع مایع در گوش میانی پس از پاکسازی گوش از عفونت یا بدون هیچ عفونتی گفته می‌شود.
در طول روش جراحی سرپایی میرنگوتومی، جراح حفره‌ای کوچک در پرده‌ی گوش ایجاد می‌کند تا بتواند مایع را از گوش میانی خارج سازد. لوله‌ای کوچک (لوله‌ی تمپانوستومی) در مجرا جایگذاری شده و به تهویه‌ی گوش میانی و جلوگیری از انباشت مایع بیشتر کمک می‌کند. برخی از این لوله‌های ۶ ماه تا ۱ سال در جای خود مانده و سپس خودبه‌خود می‌افتند. بقیه طوری طراحی شده‌اند تا بیشتر بمانند و شاید برای برداشتن آن‌ها به جراحی نیاز باشد.
پس از برداشته شدن لوله‌ها معمولاً پرده‌ی گوش بسته می‌شود.
درمان اوتیت مدیای چرکی مزمن
عفونت مزمنی که به سوراخ شدن پرده‌ی گوش بیاجامد، سخت درمان می‌شود. درمان معمولاً با قطرات آنتی‌بیوتیک صورت می‌گیرد.
پایش
عفونت‌های دائمی و متناوب یا مایع دائمی در گوش میانی نیازمند پایش دقیق است. با پزشک خود درباره‌ی مراجعاتتان صحبت کنید. احتمالاً تست‌های منظم شنوایی و زبانی از شما گرفته خواهد شد.
پیشگیری
- از سرماخوردگی‌های معمولی و دیگر بیماری‌ها پیشگیری کنید.
- از قرار گرفتن در معرض دود دست‌دوم بپرهیزید.
- کودکتان را خودتان شیر بدهید.
- اگر کودکتان از شیشه‌شیر شیر می‌خورد، او را در این کار سرپا نگه دارید.
- با پزشک درباره‌ی واکسیناسیون در برابر آنفولانزای فصلی و واکسن پنوموکوکال صحبت کنید.
