اختلال استرس پس از سانحه (Post Traumatic Stress Disorder – PTSD) یکی از اختلالات روانی می‌باشد که تعبیر‌های نادرست و سوءتفاهم‌های فراوانی در مورد آن وجود دارد. برای مثال، بیشتر افراد فکر می‌کنند که قرارگیری در معرض هر‌گونه استرس و ترومای روانی، وضعیت PTSD را به دنبال خواهد داشت. در حالی که بعضی دیگر باور دارند که چیزی به اسم استرس پس از سانحه اصلاً وجود ندارد.
تعریف علمی PTSD، یک واکنش روانی بلند‌مدت به هر‌گونه تجربه‌ٔ ناگواری است که زندگی فرد را به خطر انداخته و یا اثرات عمیق و ماندگاری در روان فرد گذاشته باشد. امکان بروز PTSD در همه آدم‌ها وجود دارد، ولی در بین سربازانی که تجربه جنگ دارند، قربانی‌های تجاوز و سوءاستفاده جنسی و یا افرادی که شاهد حوادث تروماتیک مثل تصادفات رانندگی یا قتل بوده‌اند، معمول‌تر است.
علائم متداول PTSD عبارتند از:
- بازتاب ناگهانی و مکرر خاطرات تلخ (Flashbacks)
- تفکرات مزاحم و مضطرب‌کننده که از کنترل فرد خارج هستند
- کابوس‌های مکرر
- کرخ شدن عواطف
- واکنش‌های شدید و اغراق‌آمیز به خطرات احتمالی
میانگین میزان شیوع اختلال PTSD در کشور ایران ۷.۸ درصد جمعیت و در کشور آمریکا ۸ درصد جمعیت می‌باشد و سالانه حدود ۸ میلیون نفر به این وضعیت دچار می‌شوند. بزرگترین بخشی از جمعیت دنیا که از PTSD رنج می‌برند، سربازان و به ویژه سربازان دارای سابقه جنگ هستند. علائم استرس شدید در ۱۷ تا ۳۰ درصد سربازانی که از میدان جنگ برمی‌گردند، تشخیص داده می‌شود و تقریباً همه این سربازان بعد‌ها به PTSD دچار می‌شوند. البته بین روش‌های تشخیص و درمان PTSD برای سربازان نسل‌های مختلف یک تفاوت چشم‌گیر وجود دارد.
در بین سربازان نسل امروز که با عنوان «Generation PTSD» (نسل PTSD) شناخته می‌شوند، میزان شیوع علائم PTSD به شدت نسبت به جنگ‌های گذشته افزایش یافته، ولی این افزایش در تشخیص PTSD به این معنا نیست که سربازان جنگ‌های عراق و افغانستان نسبت به سربازان جنگ‌های جهانی اول و دوم، بیشتر به PTSD دچار می‌شوند، بلکه افزایش آگاهی و پذیرش اجتماعی، باعث تسهیل فرآیند تشخیص و درمان برای سرباز‌های نیازمند شده.
سربازان جنگ ویتنام، برعکس سربازان نسل امروز، با عنوان «Forgotten Generation» (نسل فراموش‌شده) شناخته می‌شوند، چون برای بیشتر سربازانی که علائم PTSD را بروز می‌دادند، هیچ درمانی انجام نمی‌گرفت و این باعث می‌شد سربازان به خود‌درمانی با استفاده از الکل و مواد مخدر رو بیاورند. بیش از ۲۰۰،۰۰۰ نفر از سربازان جنگ ویتنام هنوز از PTSD رنج می‌برند که بسیاری از این سربازان تا ده‌ها سال بعد از بازگشت از جنگ مورد درمان قرار نگرفتند. تفکر غالب و البته نادرستی که در زمان جنگ ویتنام بر سربازان القا می‌شد، این بود که بعد از برگشتن از جبهه، باید جنگ را برای همیشه فراموش کنید، در مورد جنگ صحبت نکنید، استرس‌ها و درد‌های خود را بیان نکنید و به هیچ وجه به دنبال کمک یا حمایت نباشید.
مطالعات انجام گرفته به سرپرستی دکتر Isabelle Mansuy، منتشر شده در ژورنال Biological Psychiatry، نیز نشان می‌دهد که بروز PTSD در میان افراد نسل دوم بسیار محتمل‌تر و شدید‌تر از افراد نسل اول است. به این معنی که اگر پدر یک خانواده در جنگ ویتنام شرکت کرده و به PTSD مبتلا شده باشد، و بعد‌ها فرزند او تصمیم بگیرد برای شرکت در جنگ افغانستان به جبهه اعزام شود، احتمال ابتلا آن فرزند به PTSD نسبت به سایر سربازانی که سابقه خانوادگی ترومای شدید یا PTSD نداشته‌اند، بسیار بیشتر است.
خبر خوب این که PTSD یک اختلال مادام‌العمر نیست و با درمان صحیح و به موقع می‌توان به مرور علائم آن را از بین برد. ولی با وجود تعداد زیاد سربازانی که برای درمان وضعیت خود هیچ اقدامی نمی‌کنند، PTSD ساده می‌تواند در صورت نادیده گرفتن علائم، به PTSD پیچیده تبدیل شود، اختلالی که نسبت به PTSD ساده، اثرات بسیار بلند‌مدت و درمان بسیار سخت‌تری دارد. آمار خود‌کشی در بین سربازان دارای سابقه جنگ رو به افزایش گذاشته که شاید مهم‌ترین دلیل آن PTSD (چه تشخیص داده شده و چه تشخیص داده نشده) باشد. به همین دلیل، حیاتی است که افراد در معرض PTSD (مثل سربازان مشغول به جنگ) به دقت تحت نظر باشند و با بروز کوچک‌ترین علائم PTSD، سریعاً تحت درمان قرار بگیرند.
