تحریک عمقی مغزی شامل کار گذاشتن الکترودها در مناطق مشخصی از مغز است. این الکترودها با تولید ایمپالس‌های الکتریکی ایمپالس‌های غیر طبیعی را تنظیم می‌کنند و یا سلول‌ها و مواد به خصوصی را در مغز تحت تاثیر قرار می‌دهند. میزان تحریکات به کمک یک مولد که در قفسه سینه زیر پوست جای گذاری می‌شود، کنترل گردیده و سیمی از زیر پوست این مولد را به الکترودهای مغزی متصل می‌کند.
تحریکات عمقی مغزی برای درمان تعدادی از اختلالات نورولوژیک از قبیل موارد زیر استفاده می‌شود:
- لرزش (Essential tremor)
- بیماری پارکینسون
- دیستونی
- صرع
- سندروم تورت (Tourette syndrome)
- درد‌های مزمن
- اختلال وسواس فکری
همچنین تحریک عمقی مغز به عنوان یک روش آزمایشی در درمان افسردگی شدید، بهبود سکته مغزی، اعتیاد و دمانس مورد مطالعه قرار گرفته است. آزمایشات بالینی برای داوطلبین این روش موجود است.
کاربرد
تحریک عمقی مغز در درمان اختلالات حرکتی از قبیل ترمور، پارکینسون و دیستونی همچنین به تازگی در درمان اختلال وسواس فکری استفاده می‌شود. این درمان برای افرادی که قادر به کنترل علائم اختلالات به کمک دارو نیستند، تجویز می‌شود.
خطرات
با وجود آنکه تحریک عمقی مغز خطری ندارد اما هر گونه جراحی خطرات و مشکلات خاص خود را دارد. همچنین تحریک مغز ممکن است عوارض جانبی نیز به همراه داشته باشد.
خطرات جراحی
تحریک عمقی مغز شامل ایجاد حفرات کوچک در جمجمه برای کار گذاری الکترودها در آن و همچنین جراحی برای جای گذاری دستگاه حاوی باتری‌ها زیر پوست در قفسه سینه است.
عوارض جراحی شامل:
- خونریزی مغزی
- سکته
- عفونت
- مشکلات تنفسی
- تهوع
- مشکلات قلبی
- تشنج
عوارض جانبی پس از جراحی
عوارض مرتبط با تحریک عمقی مغز شامل:
- تشنج
- عفونت
- سردرد
- گیجی
- سکته
- مشکلات سخت افزاری؛ مثل سیم فرسوده
- درد و ورم هر از چند گاه در محل جای‌گذاری
چند هفته پس از جراحی، دستگاه روشن خواهد شد و روند یافتن بهترین تنظیمات برای فرد آغاز می‌شود. برخی تنظیمات ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد؛ اما اغلب با تنظیمِ بیشترِ دستگاه، بهبود خواهد یافت.
عوارض جانبی تحریکات
- بی حسی یا احساس سوزن سوزن شدن
- سفتی عضلات صورت و بازو
- اختلال در تکلم
- اختلال در تعادل
- احساس سبکی در سر
- تغییر خلق ناخوشایند؛ همچون مانیا و افسردگی
آماده سازی
اول؛ جوانب مثبت و منفی را بسنجید
تحریک عمقی مغز، یک روش جدی و بالقوه خطرناک است. حتی اگر فرد واجد شرایط جراحی باشد؛ لازم است پزشک خطرات و مزایای بالقوه این روش را بسنجد.
دوم؛ آماده شدن برای جراحی
پیش از جراحی لازم است برخی آزمایشات پزشکی انجام شود تا از امن و مناسب بودن این روش برای فرد اطمینان حاصل گردد. همچنین برای جای گذاری الکترودها در جای مناسب از مغز تصویربرداری (MRI) صورت می‌گیرد.
نحوۀ انجام جراحی
در طول جراحی
در طول جراحیبه صورت کلی نحوه جراحی تحریک عمقی مغز بدین صورت است؛
- جراحی مغز. در بخش جراحی مغز، اعضا تیم پزشکی ابتدا سر را به کمک یک دستگاه ویژه به نام Stereotactic head frame ثابت نگه می‌دارند؛ سپس به کمک دستگاه MRI محل جای گذاری الکترودها را در مغز می‌یابند. یک متخصص بیهوشی پیش از جراحی پوست فرق سر را بی‌حس می‌کند؛ اما چون خود مغز فاقد گیرنده‌های درد است نیاز به بی‌حسی ندارد. جراح تعدادی سیم سربی متصل به الکترود انتهایی را در نقاط خاصی از مغز کار می‌گذارد و یا یک سیم در هر طرف از مغز قرار داده می‌شود (در کل دو عدد). یک سیم در زیر پوست به مولد جای گرفته در نزدیکی استخوان ترقوه متصل می‌گردد. در بیشتر موارد شخص به هوش و هوشیار است در این حالت نورولوژیست می‌تواند با او صحبت کند تا از صحیح بودن مناطق تحریک شده اطمینان حاصل نماید. پاسخ‌های بیمار به تیم پزشکی این امکان را می‌دهد تا با کمترین عوارض جانبی الکترودها را در نقاط صحیح قرار دهند. در طول عمل، جراح و نورولوژیست هر دو به طور دقیق وضعیت مغز را بررسی می‌کنند تا از جای گیری صحیح الکترودها در مغز مطمئن شوند.
- جراحی قفسه سینه. در طول بخش دوم جراحی که در همان روز و یا زمان دیگری انجام می‌شود، جراح مولد حامل باتری را در زیر پوست قفسه سینه، نزدیک استخوان ترقوه، قرار می‌دهد. در طول این جراحی بی حسی عمومی استفاده می‌شود. سیم‌های الکترودهای مغزی در زیر پوست شما قرار گرفته و به مولد حامل باتری متصل می‌شود. مولد به طور مداوم تحریکات الکتریکی را به مغز ارسال می‌کند و فرد می‌تواند به کمک یک کنترل مخصوص آن را خاموش و روشن کند.
پس از جراحی
چند هفته پس از جراحی مولد تحریکات جای گرفته در قفسه سینه، توسط پزشک فعال شده و آن را به کمک یک کنترل مخصوص مولد را بیرون از بدن بر اساس نیاز فرد برنامه ریزی می‌کند. بر حسب نیاز فرد، ممکن است تحریکات به صورت مداوم ۲۴ ساعت در روز باشد و یا ممکن است پزشک توصیه کند مولد را شب‌ها خاموش و صبح روشن کند این کار به کمک یک کنترل مخصوص انجام می‌شود. برخی مواقع پزشک دسترسی شما را به تنظیمات مولد محدود می‌کند. عمر باتری مولد بر اساس میزان استفاده و تنظیمات آن متغیر است. در زمان نیاز برای تعویض باتری جراح طی یک عمل سرپایی آن را انجام می‌دهد.
نتایج
این روش سبب درمان بیماری نمی‌شود؛ اما موجب تقلیل علایم و عوارض آن می‌گردد. اگر این روش کارگر باشد علایم بیماری به صورت چشمگیری بهبود یافته اما از میان نخواهند رفت. در برخی موارد علاوه بر این روش به دارو نیز نیاز خواهد بود. تحریک عمقی مغز برای همگان موثر نیست؛ متغیرهای متعددی در موفقیت این روش تاثیر گزار است. لازم است بیمار پیش از جراحی با پزشک خود در مورد آنچه باید از بهبود وضعیت خود در این روش انتظار داشته باشد، مشورت کند.
