معمای چهارم اسوتریکا از آن دست معماهایی نیست که بتوان جواب‌اش را لای کلی لحاف پیچید که خواننده تا لحظۀ آخر بتواند روی پاسخ آن بیندیشد! تصویری که در بالا مشاهده می‌کنید، تمام جوابی است که می‌توان به این معماوارۀ زنده داد. ما نیز قصد نداریم با پرچانگی بی‌مورد جذابیت آن را خدشه‌دار کنیم. در ادامه، توجه‌تان را به ۵۰ حقیقت علمی از مغز انسان، این بزرگ‌ترین معمای زمان، جلب می‌کنیم.
نگاه کلی
- مغز معمولی، ۲ درصد وزن بدن را تشکیل داده و ۲۰ درصد از کل اکسیژن و انرژی دریافتی را مصرف می‌کند.
- ۷۳ درصد مغز متشکل از آب بوده، و از دست دادن فقط ۲ درصد آن، تأثیرات نامطلوبی روی توجه، حافظه و مهارت‌های شناختی می‌گذارد.
- ۹۰ دقیقه عرق‌ریزی مداوم اثری برابر با یک سال افزایش سن بر روی مغز دارد.
- مغز انسان وزنی بالغ بر ۱۳۵۰ گرم دارد، که ۶۰ درصد از وزن خشک آن را چربی‌ها تشکیل می‌دهند؛ از همین رو مغز چرب‌ترین اندام در بدن است.
- ۲۵ درصد از مجموع کلسترول بدن در مغز ذخیره شده است. کلسترول، جزء لاینفک تک‌تک سلول‌های مغزی است، و بدون آن، این سلول‌ها نمی‌توانند زنده بمانند.
- تعیین دقیق آن دشوار است، ولی طبق آخرین شواهد، مغز انسان دارای ۸۶ میلیارد سلول می‌باشد.
- هر سلول عصبی، به طور متوسط، در ۴۰ هزار سیناپس با سلول‌های مجاور ارتباط برقرار می‌کند.
- در تکه‌ای از مغز به اندازۀ یک دانۀ شن، ۱۰۰ هزار نورون و ۱ میلیون سیناپس یافت می‌شود که همگی با یک‌دیگر مرتبط‌اند.
- همۀ سلول‌های مغزی مشابه نیستند. بیش از ۱۰ هزار نوع سلول عصبی متمایز در مغز حضور دارد.
- فقط ۵ دقیقه محرومیت از اکسیژن، بافت مغزی را دچار آسیب می‌کند.
- به دلیل سرعت چشم‌گیر رشد مغز در کودکان، سر نوزادان [نسبت به جثه] بزرگ‌تر می‌باشد. اندازۀ مغز یک کودک ۲ ساله برابر با ۸۰ درصد مغز یک بزرگ‌سال است.
- والدین درست می‌گویند، مغز نوجوانان تماماً بلوغ‌یافته نیست. در حقیقت بلوغ مغز در ۲۵ سالگی تکمیل می‌شود.
- پیام‌های عصبی در مغز در بازه‌ای از سرعت‌های مختلف انتقال می‌یابند، از سرعت پایۀ یک مایل بر ساعت گرفته تا رقم باورنکردنی ۲۶۸ مایل بر ساعت که از ماشین‌های ۲۴۰ مایلی فرمول یک نیز سریع‌تر است.
- مغز انسان توانی بالغ بر ۱۲ تا ۲۵ وات بر ساعت دارد، که برای روشن نگاه‌داشتن یک لامپ LED کافی است.
- اعتقاد بر این است که روزانه ۵۰ هزار فکر مختلف توسط مغز ساخته‌وپرداخته می‌شود؛ که به طور باورنکردنی بیش از ۷۰ درصد این افکار، منفی است!
- در هر ثانیه بیش از ۱۰۰ هزار واکنش شیمیایی در مغز انجام می‌شود.
آیا اندازه مهم است؟
- به طور معمول، مغز آقایان – با در نظر گرفتن جثه – ۱۰ درصد بزرگ‌تر از بانوان است.
- مغز آلبرت اینشتین ۱۲۳۰ گرم وزن داشت، که ۱۰ درصد از وزن نرمال آن پایین‌تر است. با این حال، تراکم سلول‌های عصبی مغز وی از مقدار نرمال، فراتر بود.
- مغز انسان نئاندرتال ۱۰ درصد از مغز انسان به‌خرد (homo sapiens) بزرگ‌تر بوده است.
- انسان دارای بزرگ‌ترین مغز در بین جانوران نیست. نهنگ عنبر، با مغزی به وزن ۷/۷ کیلوگرم رکورددار است.
اثرات مدرنیته روی مغز
- مغز ما رفته‌رفته در حال کوچک‌تر شدن است. طی ۲۰ تا ۱۰ هزار سال گذشته، مغز آدمی به اندازۀ یک توپ تنیس، دچار کاهش حجم شده است.
- انسان امروزی در حال باهوش‌تر شدن نیست. از دوران ویکتوریایی به بعد (ابتدای قرن بیستم)، متوسط IQ انسان ۱/۶ واحد به ازای هر دهه کاهش داشته است، که در مجموع یک کاهش ۱۳/۳۵ واحدی تا به کنون محسوب می‌شود.
- مالتی‌تسکینگ (Multitasking) یا انجام دادن هم‌زمان چندین فعالیت، بهره‌وری مغز را کاهش می‌دهد. هنگام مالتی‌تسکینگ، مغز به طور سریع از یک فعالیت روی دیگری زوم کرده و همین عامل منجر به افت فراخنای توجه، یادگیری، عملکرد و حافظۀ کوتاه‌مدت می‌شود.
- جالب است که جوانان (۱۸ تا ۳۴ سال سن) فراموش‌کارتر از سالمندان‌اند. آن‌ها تاریخ‌ها را بیشتر فراموش کرده و با احتمال بیشتری کلیدشان را جا می‌گذارند.
- عرف است که مغز انسان با پیشرفته‌ترین فناوری عصر خود مقایسه شود. این اندام اسرارآمیز تا کنون با ساعت، خط تلفن، رایانه و اخیراً اینترنت، مقایسه شده است.
- فراخنای توجه انسان در حال افول است. در آغاز قرن جاری، این رقم برابر با ۱۲ ثانیه بود، که اکنون به ۸ کاهش یافته، که از فراخنای توجه ۹ ثانیه‌ای ماهی قرمز هم کم‌تر است!
- سلول‌های مغزی به عنوان آخرین راه فرار از مرگ، می‌توانند از یک‌دیگر تغذیه کنند. بنابراین رژیم‌های کاهش وزن افراطی می‌توانند چنین آسیبی را به مغز وارد نمایند.
- گفته می‌شود ظرفیت ذخیره‌سازی مغز بینهایت است و مانند حافظۀ رم رایانه پر نمی‌شود.
باورهای نادرست
- باور معروفی که انسان فقط از ۱۰ درصد ظرفیت مغز خود بهره می‌گیرد تماماً اشتباه است. اسکن‌های مغزی آشکارا نشان می‌دهد که انسان در اکثر موارد – حتی در حین خواب – از اکثر بخش‌های مغز خود استفاده می‌کند.
- چیزی به نام “تیپ شخصیتی چپ‌مغز/راست‌مغز” وجود ندارد. ما تمام‌مغز هستیم.
- بر خلاف باور عموم، الکل سلول‌های مغزی را از بین نمی‌برد. الکل صرفاً به بافت هم‌بند اطراف نورون‌ها آسیب می‌رساند (البته “صرفا” در این‌جا به مفهوم کم‌اهمیت بودن این آسیب نیست).
- اثر موزارت نقض شده است. درست است که گوش دادن به موسیقی می‌تواند حافظه و تمرکز را بهبود بخشد، ولی موسیقی موزارت هیچ‌گونه مزایای منحصربه‌فردی را در این زمینه ارائه نمی‌کند.
- حتما شنیده‌اید که تعداد سلول‌های مغز انسان از تعداد ستاره‌های موجود در راه شیری بیشتر است. این کاملاً اشتباه است، چرا که تخمین زده می‌شود چیزی در حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد ستاره در کهکشان‌مان وجود داشته باشد که مسلماً بیشتر از ۸۶ میلیارد سلول سازندۀ مغز است.
- گفته می‌شود که مجموع رگ‌های خونی تغذیه‌کنندۀ مغز طولی بالغ بر ۱۰ هزار مایل دارند. این باور نیز نادرست است. مجموع طول رگ‌های خونی مغز برابر با ۴۰۰ مایل است، که خب هم‌چنان رقم بسیار درشتی است!
- بر خلاف باور عموم، داشتن کلسترول بالا برای مغز آسیب‌زا نیست (در صورتی که موجب بروز آسیب در رگ خونی نشود)، بلکه احتمال بروز زوال عقل را نیز کاهش می‌دهد.
حافظه
- خاطرات به طور باورنکردنی غیرقابل‌استناد هستند. احساسات، انگیزش، سرنخ‌ها و زمینه فکری بر روی کیفیت یادآوری خاطرات تأثیرگذار است.
- خاطره بیشتر جنبۀ فعالیتی دارد، تا مکانی. هر نوع خاطره‌ای می‌تواند در بخش‌های متفاوت مغز توزیع و ذخیره‌سازی شود. هنگام فراخوانی، این خاطره دوباره از اجزای ریزتری بازسازی می‌شود.
- مغز انسان در سن ۲۴ سالگی کم‌کم دچار افت سرعت می‌شود، با این حال، پیک‌هایی (اوج) برای تعدادی از مهارت‌های شناختی در سنین بالاتر نشان می‌دهد. در حقیقت، در هر سنی محتمل است که شما در پاره‌ای از مهارت‌ها بهتر شوید و در بقیه افت کنید.
- فراموشی پس از مصرف الکل، واقعی نیست. در حقیقت پس از مصرف الکل، تا مدتی خاطره‌ای تشکیل نمی‌شود که بخواهیم فراموشش کنیم.
عجیب‌غریب!
- مغز انسان تماماً جامد نیست. بلکه همانند ژلاتین، ساختاری نرم دارد، و بسیار ظریف و شکننده است.
- گاهی اوقات نیمی از مغز عملکردی مشابه یک مغز کامل دارد. همیسفرکتومی (Hemispherectomy) نوعی عمل جراحی است که در آن، جراح یکی از نیم‌کره‌های مغز را – جهت درمان صرع – خارج می‌کند. جالب است که این بیماران تغییر قابل توجهی را در شخصیت و یا خاطرات تجربه نمی‌کنند. (البته این نوع عمل بسیار به ندرت انجام می‌شود)
- آیا فکر می‌کنید اختیار زندگی‌تان در دست خودتان است؟ کمی بیشتر فکر کنید. ۹۵ درصد از تصمیماتی که می‌گیرید در ذهن ناخودآگاه صورت می‌گیرد.
- مغز موجود در سر، تنها مغز موجود در بدن نیست. مغز کوچک دیگری هم در بدن وجود دارد که در روده‌ها یافت شده و متشکل از ۱۰۰ هزار نورون می‌باشد. از همین رو، باکتری‌های موجود در روده مسئول تولید بیش از ۳۰ نوع انتقالدهندۀ عصبی مختلف، از جمله سروتونین (مولکول خوش‌حالی)، هستند.
- از دیدگاه بعضی از دانشمندان، زامبی‌ها می‌توانند واقعی باشند؛ بدین معنی که ممکن است نوعی ویروس و یا انگل جهش‌یافته مغز انسان را مورد حمله قرار داده و به سرعت همه‌گیر شود.
- نوعی سد خونی-مغزی نظارت بسیار دقیقی روی تبادلات سلولی-خونی موجود در مغز دارد، ولی خب این دستگاه هم بی‌نقص نیست. نیکوتین موجود در سیگار در عرض ۷ ثانیه از این سد عبور می‌کند. الکل نیز با کمی تأخیر، پس از ۶ دقیقه خود را به سلول‌های مغزی می‌رساند.
- داروهای خواب‌آور شما را وارد خواب نمی‌کنند. آن‌ها صرفاً مغز را در وضعیتی مشابه اغما قرار می‌دهند که هر گونه ارزش بازتوان‌سازی خواب را نادیده می‌گیرد.
- مغز انسان عاشق تحریک روانی است! مردان، به خصوص، ترجیح می‌دهند شوک الکتریکی دریافت نمایند، ولی مجبور نباشند یک گوشه نشسته و فکر کنند!
- بیش از ۱۴۰ نوع پروتئین در مغز وجود دارد که از امواج الکترومغناطیسی تأثیر منفی می‌گیرد، همان موجی که تلفن همراه منتشر می‌کند.
- هر چند مغز مسئول پردازش حس درد است، با این حال خود این پردازنده هیچ‌گونه گیرندۀ دردی ندارد و دردی از خود حس نمی‌کند. به همین دلیل، عمل جراحی مغز را می‌توان در شرایطی که بیمار کاملاً هشیار است انجام داد، چرا که مغز متوجه درد نمی‌شود (ذکر این نکته ضروری است که سایر بافت‌های موجود بین تیغ جراحی و خود مغز، گیرندۀ درد دارند و از این رو باید بی‌حس شوند).
- شاید هیچ‌کدام از حقایق مربوط به مغز، به اندازۀ مغز آلبرت اینشتین عجیب نباشد. پاتولوژیستی که کالبد‌شکافی مغز مرموز وی را بر عهده داشت، آن را به مدت ۴۰ سال در شیشه‌ای در زیرزمین خود نگه داشت. او در ادامه، طی یک سفر بین‌کشوری، مغز اینشتین را به دختر وی تحویل داد.
حقایق علمی آورده شده در این مطلب مستقیما از وب‌سایت Be Brain Fit ترجمه شده است. ذکر این نکته ضروری است که رفرنس تک‌تک موارد آورده شده، در منبع اصلی ذکر شده است، که ما از آوردن آن (به جهت بهره‌گیری غیرمستقیم) خودداری نمودیم.
واقعاً جالبه که با وجود دونستن خیلی چیز‌ها در مورد این عضو شگفت‌انگیز، در واقع هیچ چیز در موردش نمی‌دونیم و مسیر زیادی باقی هست که به درک کاملی از این بافت برسیم، مقاله فوق‌العاده بود