نگاه کلی
مجرای شریانی باز، باز بودن مداوم بین دو شریان اصلی قلب می‌باشد. این مجرا که نام آن مجرای شریانی می‌باشد، جزئی طبیعی از سیستم گردش خون جنین می‌باشد که اندکی پس از تولد بسته می‌شود. اگر باز باقی بماند و فرد دچار مجرای شریانی باز می‌باشد.
مجرای شریانی باز در صورتی که جزئی باشد، اغلب مشکلی ایجاد نمی‌کند و نیازی به درمان ندارد. مجرای شریانی بزرگ اگر درمان نگردد می‌تواند به خون کم اکسیژن اجازه دهد تا در مسیر اشتباه جریان یابد و سبب ضعف عضلات قلبی، نارسایی قلبی و دیگر عوارض شود.
گزینه‌های درمانی مجرای شریانی باز شامل مانیتورینگ، دارو درمانی و بستن توسط کاتتر گذاری قلبی و جراحی می‌باشند.
علائم
علائم مجرای شریانی باز بسته به اندازه ضایعه و نارس بودن یا نبودن نوزاد، متفاوت هستند. یک مجرای شریانی باز کوچک می‌تواند برای مدت‌های مدید ناشناخته بماند-حتی تا بزرگسالی. اما یک مجرای شریانی باز یزرگ می‌تواند بلافاصله پس از تولد، سبب نارسایی قلبی شود.
پزشک کودک ممکن است هنگام معاینه نوزاد توسط گوشی با شنیدن صدای قلب، در ابتدا به ضایعه قلبی مشکوک شود.
مجرای شریانی باز بزرگی که در نوازدی یا کودکی ایجاد شود، ممکن است سبب:
- کاهش تغذیه که منجر به کاهش رشد می‌شود
- عرق کردن هنگام گریه یا غذا خوردن
- تنفس سریع مداوم یا تنگی نفس
- آسان خسته شدن
- ضربان قلب تند
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
اگر نوزاد یا کودک فرد دچار علائم زیر شود باید به پزشک مراجعه کند:
- اگر هنگام خوردن یا بازی به آسانی خسته شود
- عرق کردن هنگام گریه یا غذا خوردن
- تنفس سریع مداوم یا تنگی نفس
- ضربان قلب تند
دلایل
مجرای شریانی باز ناشی از مشکلات در مراحل اولیه تشکیل قلب می‌باشد-اما دلیل واضحی وجود ندارد. عوامل محیطی و ژنتیکی ممکن است در این عارضه نقشی داشته داشنه باشند.
قبل از تولد، یک ارتباطی عروقی(مجرای عروقی)میان دو شریان اصلی قلبی-آئورت و شریان ریوی-برای گردش خون جنین مورد نیاز است. این مجرای شریانی خون را از ریه جنین در حال رشد خارج می‌کند و جنین اکسیژن را از طریق گردش خون مادر دریافت می‌کند.
در حالت طبیعی مجرای شریانی دو سه روز پس از تولد بسته می‌شود. در نوازادن نارس، این بسته شدن ممکن اسن مدتی طول بکشد. اگر مجرا بسته نشود، به این عارضه، مجرای شریانی باز گفته می‌شود.
این بازماندگی غیرطبیعی سبب می‌شود تا خون زیادی به ریه‌ها و قلب نوزاد جاری شود. در صورت عدم درمان، فشار خون ریوی نوزاد افزایش می‌یابد و ممکن است قلب کودک بزرگ و ضعیف شود.
عوامل خطرزا
عواملی که خطر مجرای شریانی باز را افزایش می‌دهند، عبارتنداز:
تولد زودرس: مجرای شریانی باز اغلب در نوزادانی ایجاد می‌شود که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند.
سابقه خانوادگی و دیگر بیماری‌های ژنتیکی: سابقه خانوادگی ضایعات قلبی و دیگر بیماری‌های ژنتیکی مانند سندرم داون، خطر مجرای شریانی باز را افزایش می‌دهند.
عفونت ویروس روبللا در طول حاملگی: اگر مادر هنگام حاملگی مبتلا به عفونت ویروس روبللا(سرخجه آلمانی)شود، خطر ضایعات قلبی در نوزاد افزایش می‌یابد. ویروس روبللا از جفت عبور کرده و به سیستم گردش خون نوزاد راه می‌یابد. این ویروس سبب آسیب عروق خونی و دیگر اعضای بدن از جمله قلب می‌شود.
به دنیا آمدن در نواحی مرتفع: نوزادانی در نواحی با ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متر به دنیا می‌آیند بیش از سایرین در خطر محرای شریانی باز قرار دارند.
عوارض
مجرای شریانی کوچک ممکن است هیچ عارضه‌ای نداشته باشد. اگر مجرا بزرگ باشد و درمان نگردد می‌تواند سبب:
افزایش فشار خون در ریه‌ها: جریان خون فراوان ورودی به ریه از طریق مجرای شریانی می‌تواند منجر به افزایش فشار خون ریه شود، که می‌تواند سبب آسیب دائمی ریه شود. مجرای شریانی باز بزرگ می‌تواند منجر به سندرم آیزن منگر شود، که نوعی افزایش فشار خون برگشت ناپذیر می‌باشد.
نارسایی قلبی: مجرای شریانی باز در نهایت می‌تواند سبب بزرگی و ضعف قلب شود. نارسایی قلبی عارضه‌ای‌ست که در آن قلب نمی‌تواند خون را به خوبی پمپ کند.
عفونت قلبی(اندوکاردیت): افرادی که مشکلات ساختاری قلبی، مانند مجرای شریانی باز دارند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عفونت‌های لایه داخلی قلب(اندوکاردیت) قرار دارند.
مجرای شریانی باز و حاملگی
اغلب زنانی که مجرای شریانی باز کوچکی دارند می‌توانند حاملگی را بدون هیچ مشکلی پشت سر گذارند. گرچه، داشتن ضایعه یا عوارضی بزرگ-مانند نارسایی قلبی، آریتمی یا فشارخون ریوی-می‌تواند خطر عوارض حاملگی را افزایش دهد. اگر فرد مبتلا به سندرم آیزن منگر باشد، حاملگی می‌تواند مرگبار باشد.
برخی داروهای قلبی می‌توانند مشکلاتی جدی برای جنین در حال رشد ایجاد کنند. بنابراین ترک یا تعویض این داروها هنگام حاملگی ممکن است ضروری باشد.
تشخیص
پزشک می‌تواند مجرای شریانی باز را بر اساس ضربان قلب نوزاد تشخیص دهد.
اگر پزشک به نقص قلبی مشکوک شود، ممکن است یک یا چند مورد از آزمایش‌های زیر را تجویز کند:
اکوکاردیوگرام: امواج صوتی تصاویری از قلب میسازند که می‌توانند به تشخیص مجرای شریانی باز، بزرگ شدگی حفرات قلبی و نحوه پمپ قلبی کمک کنند.
تصویر برداری با اشعه ایکس از قفسه سینه: تصویر برداری با اشعه ایکس به پزشک کمک می‌کند تا بیماری‌های قلبی ریوی نوزاد را تشخیص دهد.
الکتروکاردیوگرام: این تست فعالیت الکتریکی قلب را ثبت کرده و به پزشک در تشخیص ضایعات قلبی کمک می‌کند.
کاتتر گذاری قلبی: این تست برای تشخیص مجرای شریانی باز ضروری نیست، اما ممکن است برای بررسی نقایص دیگر مادرزادی قلبی که در طی یک اکوکاردیوگرام یافت می شود انجام گیرد.
درمان
درمان‌های مجری شریانی باز بسته به سن بیمار متفاوت می‌باشد. گزینه‌های درمانی عبارتنداز:
انتظار: در نوزادان نارس، مجرای شریانی باز اغلب خود به خود بسته می‌شود. پزشک قلب نوزاد را بررسی خواهد کرد تا مطمئن شود مجرا به خوبی بسته می‌شود. بررسی اولیه در نوزادان فول ترم، کودکان و بزرگسالانی که مجرای شریانی کوچکی داشته و عارضه خاصی ندارند، کافی می‌باشد.
دارو درمانی: در نوزادان نارس، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی- مانند ایبوپروفن یا ایندومتسین-ممکن است به بسته شدن مجرا کمک کنند. این داروها مواد هورمون مانندی که مجرای شریانی را باز نگه می‌دارند، متوقف می‌سازد. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مجرای شریانی باز را در نوزادان فول ترم، کودکان و بزرگسالان نمی‌بندند.
جراحی باز قلب: اگر داروها موثر نباشند و بیماری شدید باشد و عوارض جدی ایجاد کنند، باید جراحی باز قلب انجام گیرد. جراح برشی کوچک میان دنده‌های نوزاد انجام می‌دهد تا به قلب وی برسد سپس با استفاده از بخیه مجرا را می‌بندد.
پس از جراحی، نوزاد چندین روز در بیمارستان بستری می‌شود تا تحت مراقبت قرار گیرد. بازیابی کامل نوزاد از جراحی باز قلب چندین هفته طول می‌کشد. این نوع جراحی همچنین در بزرگسالانی مبتلا به مجرای شریانی باز که دچار عوارض ناشی از آن هستند، نیز تجویز می‌گردد. عوارض این جراحی شامل خشونت صدا، عفونت و فلج دیافراگم می‌باشند.
کاتتر گذاری: نوزادان نارس برای شیوه کاتتر گذاری بسیار کوچک هستند. اگر نوزاد مشکلات مربوط به مجرای شریانی باز نداشته باشد، توصیه پزشک این خواهد بود تا نوزاد بزرگ شده و پس از آن کاتتر گذاشته شود. این روش می‌تواند در نوزادان فول ترم و نیز در بزرگسالان به کار گرفته شود.
در روش کاتتر گذاری، یک لوله کوچک(کاتتر)را از طریق یکی از عروق خونی کشاله ران وارد می‌کنند تا وارد قلب شود. از طریق کاتتر، فنر یا پلاگی وارد می‌شود تا مجرای باز را ببندد. عوارض این عمل شامل عفونت، خونریزی یا حرک فنر و پلگ گذاشته شده به محلی غیر از مجرا می‌باشند.
پیشگیری
هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از داشتن نوزادی با مجرای شریانی باز وجود ندارد. گرچه بسیار مهم است تا تمام اقدامات لازم برای یک حاملگی سالم صورت گیرند. برخی از این اقدامات عبارتنداز:
- انجام مراقبت‌های اولیه قبل از زایمان، حتی قبل از بارداری
- داشتن رژیم غذایی سالم
- دوری از خطرات
- دوری از عفونت‌ها
- کنترل دیابت
